پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده به علت های مختلف از جمله مصرف زیاد الکل، سنگ کیسه صفرا، آسیب فیزیکی، ژنتیک، مصرف برخی از داروها، بالا بودن تر گلیسرید خون، بالا بودن کلسیم خون و... میتواند ایجاد شود.
پانکراس یا لوزالمعده دو قسمت دارد، قسمتی از آن وظیفه ترشح هورمون های تنظیم کننده قند از جمله انسولین و گلوکاگون و قسمت دیگر وظیفه ترشح آنزیم های گوارشی مثل آمیلاز یا لیپاز را بر عهده دارد. التهاب پانکراس میتواند در یک یا هر دو قسمت آن اختلال ایجاد کند که بر اساس آزمایش های پزشکی میتوان به آن پی برد.
علائم اولیه پانکراتیت شامل درد در قسمت بالای شکم، تهوع، استفراغ و اسهال چرب است که در صورت توجه نکردن به التهاب پانکراس وضعیت آن وخیم تر شده و میتواند منجر به افت فشار خون، تکرر ادرار و تنگی نفس شود.
التهاب پانکراس دو شکل حاد و مزمن دارد که در هر مرحله از بیماری روش درمانی، داروهای مصرفی و رژیم غذایی پانکراتیت متفاوت خواهد بود. در این مقاله قصد داریم در مورد رژیم غذایی پانکراتیت و اینکه برای درمان پانکراس چه بخوریم صحبت کنیم و به درمان دارویی و چرایی بروز پانکراتیت نمیپردازیم.
رژیم غذایی پانکراتیت یک رژیم غذایی است که اولا باعث کاهش التهاب پانکراس شود و بتواند از فشار اضافه بر روی پانکراس جهت ترشح آنزیم های گوارشی کاهش دهد. و در عین حال نیاز های بدن را تامین کند و از بروز سوء تغذیه پیشگیری کند.
استفاده از رژیم غذایی پانکراتیت در التهاب حاد باعث بهبود سریعتر بیماری و جلوگیری از عود مجدد آن میشود و در التهاب مزمن پانکراس از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و نمیگذارد علائم بیماری مثل درد، تهوع و... بروز پیدا کنند.
از آنجایی که در فرم حاد و مزمن پانکراتیت میزان و نوع التهاب لوزالمعده متفاوت است در نتیجه رژیم غذایی پانکراتیت هم در هرکدام از آنها متفاوت خواهد بود. در بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد به تدریج رژیم غذایی میتواند به سمت یک رژیم استاندارد پیش رود اما رژیم غذایی در پانکراتیت مزمن بخاطر تغییرات دائمی که در پانکراس رخ داده برنامه غذایی باید همواره رعایت گردد.
درد ناشی از پانکراتیت حاد ناشی از اختلال در ترشح آنزیم های گوارشی است که موقتا ایجاد میشود و درمان آن بر اساس کاهش درد و استراحت دادن به پانکراس است. معمولا موارد پانکراتیت حاد ممکن است چند روز در بیمارستان بستری شوند و مشاور تغذیه بیمارستان نوع غذای بیمار را بر اساس تحمل او مشخص میکند.
به طور کلی توصیه میشود که تغذیه دهانی در بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد هرچه سریعتر آغاز شود و در ۲۴ ساعت اولیه بروز بیماری به تدریج تغذیه دهانی را شروع کنیم. اما در صورتی که بیمار بخاطر درد، تهوع یا احساس ناراحتی نتواند از طرق دهان غذا مصرف کند ممکن است نیاز باشد که تغذیه دهانی بیشتر از ۲۴ ساعت به تاخیر بیفتد.
با توجه به تحمل بیمار میتوانیم به تدریج یک رژیم غذایی کم چرب نرم را آغاز کنیم تا نهایتا به یک رژیم غذایی متعادل و استاندارد برسیم.
اولین نکته مهم در رژیم غذایی پانکراتیت حاد این است که وعده ها کم حجم بوده و در دفعات بیشتر استفاده شوند تا پانکراس مجبور به فعالیت زیاد برای ترشح آنریم های گوارشی نباشد. به طور مثال بجای سه وعده غذایی، ۶ تا ۸ وعده با حجم کمتر استفاده کنید.
نوع غذاهایی که در رژیم غذایی پانکراتیت حاد استفاده میشود باید سبک باشند تا دستگاه گوارش بتواند به راحتی آنها را هضم کند. برای شروع میتوانید از سوپ، فرنی، پوره سیب زمینی و سایر غذاهای نرم استفاده کنید تا به تدریج و با افزایش تحمل دستگاه گوارش بتوانید از سایر غذاها میل نمایید.
دومین نکته مهم میزان چربی رژیم غذایی پانکراتیت حاد است. در ابتدا باید چربی رژیم غذایی بسیار کم باشد و غذاها به صورت آب پز یا بخار پز استفاده شوند. سپس با توجه به افزایش تحمل بیمار مقدار چربی را به تدریج افزایش دهیم.
در موارد شدید پانکراتیت حاد بدن در شرایط کاتابولیک قرار میگیرد. یعنی بافت های خود را تجزیه میکند و از اسیدآمینه های تشکیل دهنده آنها برای تولید انرژی استفاده میکند. به همین دلیل پیشگیری از سوء تغذیه با تامین انرژی لازم و تامین پروتئین کافی در رژیم غذایی پانکراتیت حاد بسیار ضروری و مهم است. مقدار انرژی رژیم غذایی پانکراتیت حاد معمولا ۲۰% باید بیشتر از شرایط عادی باشد و بتواند حدود ۱.۲ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برای فرد بیمار فراهم کند.
مصرف آب و مایعات در رژیم غذایی پانکراتیت حاد به حجم ادرار، فشار خون یا سطح اوره و کراتین خون بستگی دارد اما معمولا نیازی به محدودیت مایعات وجود ندارد.
تا زمانی که بتوانید به یک رژیم غذایی متعادل که نیازهای بدن شما را فراهم میکند برید توصیه میشود از مکمل مولتی ویتامین-مینرال در کنار رژیم غذایی پانکراتیت حاد خود استفاده کنید. مکمل های آنزیم های پانکراس هم در صورت تجویز پزشک باید استفاده شوند. دریافت کافی ویتامین های گروه ب، ویتامین های محلول در چربی، کلسیم، منیزیوم و روی بسیار مهم بوده و در صورتی که نتوانید منابع آنها را به اندازه کافی در رژیم غذایی خود مصرف کنید حتما باید مکمل آنها استفاده نمایید.
• غذاهای غنی از آنتی اکسیدان مثل میوه ها و سبزیجات مختلف میتوانند در بهبود هرچه سریعتر التهاب حاد پانکراس و پیشگیری از عود مجدد آن موثر باشند.
در رژیم غذایی پانکراتیت حاد باید از مصرف غذاهای محرک که باعث افزایش فشار به لوزالمعده میشوند مثل الکل، کافئین، فلفل سیاه، نعنا فلفلی، غذاهای نفاخ، پروبیوتیک ها و همچنین استعمال دخانیات خودداری شود.
در بیمارانی که یکبار سابقه ابتلا به پانکراتیت حاد را دارند یک رژیم کم چرب که در آن سطح تری گلیسیرید و چربی خون کنترل شود و از طرف دیگر از اضافه وزن یا چاقی جلوگیری کند میتواند خطر عود مجدد بیماری را کاهش دهد. پس حتما یک رژیم غذایی متعادل تحت نظر مشاور یا متخصص تغذیه داشته باشید.
برخلاف پانکراتیت حاد که طی چند روز رخ میدهد و برطرف میشود، پانکراتیت مزمن ممکن است برای سال ها ادامه داشته باشد تا در نهایت منجر به تغییر لوزالمعده گردد. پانکراتیت مزمن با درد های طولانی در ناحیه شکم که میتواند به سمت پشت بدن گسترش پیدا کند شناخته میشود. این درد میتواند با مصرف وعده های غذایی بیشتر شود و علائم دیگر مثل تهوع، استفراغ و اسهال هم به همراه داشته باشد. رژیم غذایی پانکراتیت مزمن کمک میکند که از آسیب بیشتر به پانکراس جلوگیری شده، عوارض جانبی مثل درد، تهوع و... کمتر شوند، حملات پانکراتیت کاهش پیدا کنند و نهایتا تضمین کننده دریافت مواد مغذی کافی برای بدن است.
در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن هدف اول تامین مواد مغذی برای بدن و سپس کاهش درد های ناشی از التهاب پانکراس است.
• بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن در معرض سوء تغذیه پروتئین-انرژی قرار دارند که ناشی از عدم کفایت پانکراس و ترس از خوردن غذا ایجاد میشود. به همین دلیل تامین پروتئین و انرژی کافی در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن اهمیت بسیار زیادی دارد. میزان انرژی در برنامه غذایی پانکراتیت حاد تا ۰۲% بیشتر میشود و پروتئین هم تا ۱.۵ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باید دریافت شود. به طور کلی رژیم غذایی پانکراتیت مزمن را میتوان یک رژیم پر کالری، پر کربوهیدرات، پر پروتئین و کم چرب با فیبر غذایی متوسط است.
• علاوه بر این تامین ویتامین ها و مواد معدنی بخصوص ویتامین های محلول در چربی و ویتامین B۱۲ در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن بسیار مهم است. زیرا همانطور که گفتیم ترس از غذا خوردن باعث دریافت ناکافی این مواد شده و بر روی عملکرد همه قسمت های بدن تاثیر میگذارد.
• در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن باید از مصرف غذاهای پر چرب و یا با حجم زیاد خودداری کرد و یک رژیم غذایی کم چرب با تعدا وعده های زیاد در حجم کم استفاده شود. مقدار چربی در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن باید حدود ۴۰ تا ۶۰ گرم در روز باشد که در وعده های مختلف تقسیم شده باشد.
لقمه ها باید به خوبی جویده شوند تا با هضم فیزیکی غذا کار دستگاه گوارش راحت تر شده و فشار از روی پانکراس برداشته شود. غذاها را در آرامش، به آهستگی و به طور کامل بجوید.
مصرف چربی های MCT در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن بهتر است زیرا در دستگاه گوارش بهتر جذب بدن میشوند.
از آنجا که در پانکراتیت ترشح آنزیم های گوارشی مختل میشود، در بیمارانی که اسهال چرب دارند ممکن است نیاز به تجویز آنزیم های گوارشی باشد.
• مصرف غذاهای غنی از آنتی اکسیدان مثل میوه ها و سبزیجات میتواند به جلوگیری از التهاب بیشتر پانکراس و بروز علائم آن جلوگیری کند. از این مواد غذایی به صورت متعادل در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن استفاده کنید.
• از آنجا که پانکراتیت مزمن بر روی عملکرد دستگاه گوارش اثر میگذارد، در صورت بروز علائمی مثل رفلاکس معده، سوء هاضمه و... باید درمان های تکمیلی مثل رعایت رژیم غذایی رفلاکس یا استفاده از داروهای آنتی اسید انجام شود.
• همانند پانکراتیت حاد مصرف الکل، فلفل سیاه، نعنا فلفلی، غذاهای نفاخ، کافئین، الکل و مصرف دخانیات ممنوع است.
• تفاوت مهمی که در رژیم غذایی پانکراتیت مزمن با پانکراتیت حاد وجود دارد این است که در التهاب مزمن پانکراس احتمال آسیب به قسمت درون ریز پانکراس که مسئول ترشح انسولین است آسیب رسیده باشد و قند خون بالاتر از حالت عادی باشد. در این شرایط علاوه بر رعایت یک رژیم دیابتی باید انسولین هم مورد استفاده قرار گیرد.
در ادامه لیست غذاهای مفید و مضر برای پانکراس برای شما بیان شده است. البته ممکن است برخی از غذاها از لیست جا افتاده باشد اما سعی کردیم کلیات غذاهای مصرفی در برنامه غذایی ایرانی در این لیست گنجانده شوند.
همانطور که گفته شد زمانی که با بیماری پانکراتیت رو به رو میشوید باید مراقب دریافت چربی غذا ها باشید. در ادامه لیستی از غذاهای مضر برای لوزالمعده برای شما بیان شده که باید نسبت به مصرف آنها احتیاط کنید:
• انواع گوشت های سرخ شده از گوشت قرمز تا ماهی و مرغ
• گوشت غاز
• گوشت اردک
• سوسیس
• همبرگر
• بیکن
• سالامی
• گوشت قرمز با چربی
• ماهی های خیلی چرب
• تن ماهی در روغن
• کره و خامه
• لبنیات پر چرب
• ماست موسیر
• پنیر خامه ای
• پنیر چدار
• پنیر پیتزا
• نیمرو
• سس مایونز
• آووکادو
• سبزیجات سرخ شده مثل قرمه سبزی
• چیپس
• وافل
• الویه با مایونز یا روغن
• نان روغنی
• مغزیجات و دانه های روغنی
• شکلات
• بستنی
• تارت
• چیز کیک
• دونات
• بیسکوییت شکلاتی
• کیک خامه ای
• کره بادام زمینی یا سایر مغزیجات
• پیتزا
• پای سیب
• نوشیدنی های الکلی
• سایر غذاهای پرچرب
با وجود اینکه برخی از غذاها برای پانکراس مضر بودند، اما غذاهای بسیار زیادی هم هستند که کماکان برای پانکراس مفید هستند و میتوانید از آنها استفاده کنید. در ادامه لیست غذاهای مفید برای پانکراس را مشاهده میکنید:
• گوشت قرمز لخم و بدون چربی
• گوشت مرغ
• گوشت بوقلمون
• ماهی کباب یا آب پز یا بخار پز
• تن ماهی در آب نمک
• ماهی سفید
• لبنیات کم چرب یا بدون چربی
• پنیر فتا
• تخم مرغ آب پز
• املت کم روغن
• عدس پخته
• لوبیای پخته
• سویا
• باقالی
• نخود پخته
• لپه و ماش
• میوه های تازه یا خشک
• سبزیجات تازه
• سالاد سبزیجات بدون مایونز
• سیب زمینی آب پز یا کباب
• پوره سیب زمینی
• برنج پخته بدون چربی
• ماکارونی یا نودل بدون روغن
• ذرت بو داده
• رایس کیک
• کراکر
• آرد غلات
• نان های معمولی
• ژله
• پاستیل
• شربت
• عسل
• چای
• آبمیوه
• قهوه
• سس و رب گوجه کم چرب
• ادویه ها
باید ها و نباید های رژیم غذایی مناسب در التهاب پانکراس
.webp)
.svg){kind=icon}
.svg){kind=icon}
