رژیم دیابت و تغذیه مناسب برای قند بالا

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۶ مرداد ۱۴۰۳

دیابت یکی از شایع‌ترین اختلالات متابولیکی است که با افزایش سطح قند خون و ناتوانی بدن در استفاده صحیح از گلوکز مشخص می‌شود. این بیماری به دو نوع اصلی دیابت نوع ۱ (حدود ۱۰ درصد از بیماران دیابتی را شامل می‌شود و معمولاً ناشی از نقص سیستم ایمنی و تخریب سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس است) و دیابت نوع ۲ (بین ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد دیابت را شامل می‌شود و به شدت تحت تأثیر سبک زندگی و تغذیه قرار دارد) تقسیم می‌شود که نوع ۲ در میان بزرگسالان شایع‌تر است.

عوارض دیابت کنترل نشده
اگر دیابت به درستی مدیریت نشود، می‌تواند عوارض جدی و بلندمدتی به همراه داشته باشد:
آسیب به کلیه‌ها: افزایش قند خون می‌تواند به نارسایی کلیوی یا بیماری مزمن کلیه منجر شود.
مشکلات بینایی: دیابت یکی از علل اصلی نابینایی ناشی از رتینوپاتی دیابتی است.
آسیب به اعصاب: نوروپاتی دیابتی می‌تواند منجر به درد، بی‌حسی یا ضعف عضلانی شود.
بیماری‌های قلبی و عروقی: احتمال سکته قلبی و مغزی در افراد دیابتی به شدت افزایش می‌یابد.

رژیم غذایی یکی از مؤثرترین ابزارها برای کنترل قند خون، به‌ویژه در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ است. انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند به جلوگیری از افزایش ناگهانی قند خون پس از غذا، مدیریت وزن، افزایش حساسیت به انسولین، و جلوگیری از عوارض مرتبط با دیابت کمک کند.

زمانی که شما یک ماده غذایی مصرف می‌کنید، کربوهیدرات موجود در آن‌ها در دستگاه گوارش تجزیه شده و به قند یا همان گلوکز تبدیل می‌شود. این گلوکز وارد جریان خون شده و باعث تحریک پانکراس برای ترشح انسولین می‌گردد. انسولین به سلول‌ها کمک می‌کند تا قند خون را جذب کرده و از آن برای تولید انرژی استفاده کنند.

در افراد مبتلا به دیابت، این فرآیند با اختلال مواجه است؛ بنابراین مدیریت رژیم غذایی برای کنترل قند خون بسیار اهمیت دارد. رژیم غذایی دیابتی نباید تنها به میزان کربوهیدرات‌ها توجه کند، بلکه باید تمامی درشت‌مغذی‌ها (کربوهیدرات، پروتئین، چربی و فیبر) و ریزمغذی‌ها (ویتامین‌ها و مواد معدنی) را به‌طور متعادل تامین کند. در ادامه به نکات کلیدی در مورد هر گروه غذایی و اهمیت آن‌ها در رژیم غذایی دیابت پرداخته‌ایم:

کربوهیدرات‌ ها

کربوهیدرات‌ها یکی از عوامل اصلی افزایش قند خون هستند و در غذاهای مختلفی مانند نان و غلات، میوه‌ها، لبنیات، حبوبات، سبزیجات و شیرین‌کننده‌ها یافت می‌شوند. مدیریت صحیح مصرف کربوهیدرات‌ها و انتخاب نوع مناسب آن‌ها، مهم‌ ترین بخش رژیم غذایی دیابت است. در ادامه انواع کربوهیدرات‌ها و تأثیر آن‌ها بر قند خون را مشاهده میکنید.

۱. کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده
این نوع کربوهیدرات‌ها فیبر کمتری دارند و سرعت جذب آن‌ها (شاخص گلایسمیک یا GI) بسیار بالا است. در نتیجه به سرعت قند خون را افزایش می‌دهند و برای افراد مبتلا به دیابت مناسب نیستند. نان سفید، برنج سفید، قند و شکر، نوشابه، آب‌میوه‌های صنعتی و شیرینی‌ها از جمله این دسته میباشند.

۲. کربوهیدرات‌های پیچیده (کامل)
این دسته به دلیل وجود فیبر، جذب آهسته‌تری دارند و قند خون را به‌تدریج افزایش می‌دهند. در نتیحه باعث کنترل بهتر سطح قند خون و ایجاد احساس سیری طولانی‌تری در شما میشوند. موارد زیر مثال‌هایی از کربوهیدرات پیچیده است:
• غلات کامل: نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر.
• حبوبات: لوبیا، عدس، نخود و...
• سبزیجات: بادمجان، لوبیا سبز، سیب‌زمینی، ذرت و...
• میوه‌های تازه: سیب، پرتقال، توت‌ها و...
• لبنیات کم‌چرب: ماست و شیر.

کربوهیدرات‌های پیچیده نه‌تنها قند خون را به آرامی افزایش می‌دهند، بلکه به بهبود کنترل طولانی‌ مدت دیابت و کاهش خطر افت ناگهانی قند خون (هایپوگلایسمی) کمک می‌کنند. همچنین، فیبر موجود در این مواد برای بهبود سلامت دستگاه گوارش و کاهش خطر بیماری‌های قلبی مفید است.

تقسیم‌ بندی کربوهیدرات‌ها در طول روز
برای جلوگیری از افزایش ناگهانی قند خون یا افت شدید آن، باید میزان مصرف کربوهیدرات‌ها به‌صورت متعادل و در طول روز تقسیم کنید. تعداد وعده های غذایی شما باید ۳ وعده اصلی + ۲ تا ۳ میان‌ وعده باشد. میزان کربوهیدرات هر وعده باید با توجه به نوع دارو (انسولین یا قرص‌های خوراکی) و برنامه غذایی شخصی تنظیم شود.

حدود ۴۵% تا ۵۵% از انرژی رژیم غذایی بیمار دیابتی باید از کربوهیدرات ها تامین شود. مصرف زیاد کربوهیدرات باعث افزایش قند و محدودیت بیش از حد کربوهیدرات میتواند باعث افت قند و کتو اسیدوز دیابتی شود که بسیار خطرناک است.

پروتئین ها

پروتئین‌ها یکی از اجزای ضروری رژیم غذایی هستند، اما در افراد مبتلا به دیابت باید با دقت و به میزان مناسب مصرف شوند. برای حفظ تعادل رژیم غذایی دیابت، میزان پروتئین دریافتی باید به حدود ۱۵ درصد از کل انرژی روزانه محدود شود. این مقدار بر اساس قد، وزن، سطح فعالیت بدنی و وضعیت کلی سلامت فرد تنظیم شده و میتواند کمتر یا بیشتر شود. مصرف بیش از حد پروتئین می‌تواند به دلایل زیر اثرات منفی داشته باشد:

۱. تبدیل پروتئین به گلوکز و افزایش قند خون
زمانی که بدن پروتئین بیش از نیاز خود و به صورت کنترل نشده دریافت کند، آن را از طریق فرآیندهای خاصی به گلوکز تبدیل می‌کند. این مسئله می‌تواند باعث افزایش قند خون در افراد دیابتی شود.

۲. فشار بر کلیه‌ها و آسیب کلیوی
در بیماری دیابت، عملکرد کلیه‌ها به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند. مصرف زیاد پروتئین در رژیم غذایی می‌تواند مقدار بار روی کلیه‌ها را افزایش داده و به آن‌ها آسیب برساند. به همین دلیل، تنظیم مقدار پروتئین دریافتی برای حفظ سلامت کلیه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.

منابع پروتئین در رژیم دیابتی
پروتئین‌ها را میتوان از منابع مختلفی تأمین کرد. در رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت، باید از منابع پروتئینی کم‌چرب و با کیفیت استفاده شود که در ادامه برای شما بیان شده:
• گوشت‌های کم‌چرب: گوشت قرمز کم‌چرب، مرغ بدون پوست، بوقلمون.
• ماهی و غذاهای دریایی: ماهی‌های چرب مانند سالمون و ساردین (حاوی اسیدهای چرب امگا-۳).
• لبنیات کم‌ چرب: ماست، شیر، و پنیر کم‌چرب.
• تخم‌ مرغ: در حد اعتدال و ترجیحاً سفیده تخم‌مرغ.
• حبوبات و پروتئین‌های گیاهی: عدس، لوبیا، نخود، سویا، و توفو.
• آجیل و دانه‌ها: در مقادیر محدود، زیرا برخی از آن‌ها حاوی چربی بالا هستند.

در هر وعده غذایی، پروتئین باید در کنار کربوهیدرات‌ها و چربی‌های سالم مصرف شود تا سطح قند خون بهتر کنترل شود. در رژیم غذایی دیابتی بهتر است که گوشت قرمز کمتر از ۲ بار در هفته و تخم مرغ هم کمتر از ۴ عدد در هفته مصرف شود.

چربی ها

چربی‌ها بخشی مهم از رژیم غذایی هستند و در رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت، نوع و مقدار چربی مصرفی نقش حیاتی در سلامت عمومی دارد. دیابت به‌عنوان یکی از عوامل خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی شناخته می‌شود، بنابراین تنظیم چربی‌های رژیم غذایی برای کنترل این خطر ضروری است. برای حفظ تعادل، باید حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از کل انرژی روزانه از چربی‌ها تأمین شود. مصرف بیش از حد چربی، حتی نوع سالم آن، می‌تواند منجر به افزایش وزن و مشکلات متابولیکی شود.

چربی‌های سالم (غیر اشباع):
این چربی‌ها اثرات مثبتی بر سلامت قلب و کنترل قند خون دارند. منابع این چربی‌ها شامل:
• روغن زیتون
• روغن آووکادو
• مغزها و دانه‌های روغنی (مانند بادام، گردو، و تخمه)
• ماهی‌های چرب (مانند سالمون و ساردین)

چربی‌های ناسالم (اشباع):
این چربی‌ها در صورت استفاده زیاد می‌توانند سطح کلسترول بد (LDL) را افزایش داده و خطر بیماری‌های قلبی را بالا ببرند. منابع این چربی‌ها شامل:
• کره
• خامه
• پنیر خامه‌ای
• روغن حیوانی
• چربی‌های حیوانی (مانند چربی گوشت و پوست مرغ)

چربی‌های مضر ترانس (هیدروژنه یا سیس):
این نوع چربی‌ها به شدت مضر هستند و باید از رژیم غذایی دیابت حذف شوند. چربی‌های ترانس معمولاً در غذاهای صنعتی و فرآوری‌شده مثل موارد زیر وجود دارند:
• غذاهای سرخ‌شده
• فست‌فودها
• شیرینی‌ها و بیسکوییت‌های صنعتی
• مارگارین

بهترین روغن برای افراد مبتلا به دیابت روغن زیتون و روغن کانولا (کلزا) است. مراقب باشید که روغن زیتون معمولی به هیچ وجه برای سرخ کردن و تفت دادن غذا مناسب نیست و به سرعت تغییر ساختار داده و به بدن شما آسیب میرساند.

ریز مغذی ها

افراد مبتلا به دیابت به دلیل افزایش سطح اکسیدان‌ها و رادیکال‌های آزاد در بدن، بیشتر در معرض آسیب سلولی و بیماری‌های ناشی از آن قرار دارند. این رادیکال‌های آزاد می‌توانند به ماده ژنتیکی سلول‌ها آسیب برسانند و عملکرد طبیعی بدن را مختل کنند. بنابراین، مصرف ریزمغذی‌های آنتی‌ اکسیدانی برای خنثی کردن این اثرات مضر اهمیت بسیاری دارد. برخی دیگر از ریزمغذی‌ها هم در تنظیم قند خون و بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین نقش حیاتی دارند که در ادامه به این ترکیبات مهم اشاره میکنیم:

۱. ریزمغذی‌های آنتی‌اکسیدانی مهم
• ویتامین E: این ویتامین به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب اکسیداتیو کمک بسیار زیادی میکند. منابع ویتامین E شامل بادام درختی، روغن زیتون، تخمه آفتابگردان و سبزیجات برگ سبز است.
• ویتامین C: تقویت سیستم ایمنی و کاهش استرس اکسیداتیو از جمله فواید استفاده از ویتامین C است. منابع غذایی ویتامین C عبارتند از پرتقال، کیوی، توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای قرمز و سبزیجات تازه.
• فلاونوئیدها و پلی‌فنول‌ها: نقش مهمی در کاهش التهاب و بهبود عملکرد عروق ایفا میکنند. منابع این ریزمغذی‌های مفید شامل میوه‌های رنگی (مانند توت‌ها، انگور، انار و...)، چای سبز، کاکائو و سبزیجات رنگی است.

۲. ریزمغذی‌های مؤثر در کنترل قند خون
• کروم: کروم نقش مهمی در بهبود عملکرد انسولین و کمک به تنظیم قند خون دارد. منابع غذایی کروم عبارتند از آب انگور، بروکلی، سیر، ریحان، سیب‌زمینی و غلات کامل.
• منیزیم: یکی دیگر از مواد معدنی مهم در تنظیم قند خون و بهبود حساسیت به انسولین است. منیزیوم را میتوان در غذاهایی مثل بادام، اسفناج، آووکادو و حبوبات پیدا کرد.
• زینک (روی): نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب بدن دارد و در رژیم غذایی دیابت میتواند باعث کاهش سطح قند خون شود. منابع اصلی زینک شامل گوشت کم‌چرب، صدف خوراکی، حبوبات و مغزیجات است.

همواره سعی کنید ریزمغذی‌ها را از طریق رژیم غذایی و منابع طبیعی دریافت کنید، مگر اینکه پزشک یا متخصص تغذیه مصرف مکمل آن‌ها را توصیه کند.

مواد غذایی مناسب برای دیابتی‌ها باید به‌گونه‌ای انتخاب شوند که قند خون را پایدار نگه دارند، شاخص گلیسمی (GI) پایینی داشته باشند و حاوی مواد مغذی ضروری باشند. توجه داشته باشید که مقدار مصرف هرکدام از گروه های غذایی باید متعادل و متناسب باشد و نباید در مصرف گروه های مختلف غذایی زیاده روی کنید. در ادامه، به معرفی بهترین مواد غذایی در هر گروه غذایی پرداخته ایم:

گروه نان، غلات و حبوبات در رژیم دیابت

نان و غلات، بخش مهمی از تغذیه روزانه در فرهنگ غذایی ایرانی‌هاست و شامل انواع نان‌ها، برنج، ماکارونی، جو، جو دوسر، بیسکوییت، کیک، کلوچه و غلات صبحانه می‌شود. با این حال، انتخاب نوع مناسب این مواد غذایی در رژیم دیابت اهمیت زیادی دارد.

مواد غذایی توصیه‌شده:
• نان‌های سبوس‌دار: مانند نان جو، نان سنگک سبوس‌دار، یا نان گندم کامل
• غلات کامل: شامل برنج قهوه‌ای، ماکارونی سبوس‌دار، جو و جو پرک
• سبوس غلات: برای افزودن فیبر به وعده‌های غذایی
• حبوبات: عدس، لوبیا، نخود، ماش
غلات کامل به دلیل داشتن فیبر بیشتر، جذب قند را کاهش می‌دهند و به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کنند.

مواد غذایی که باید محدود شوند:
• برنج سفید
• نان سفید و صنعتی
• ماکارونی بدون سبوس
• بیسکوییت، کلوچه و کیک‌های صنعتی
• غلات صبحانه شیرین‌ شده
این مواد غذایی معمولاً شاخص گلایسمیک بالایی دارند و باعث افزایش سریع قند خون می‌شوند، بنابراین مصرف آن‌ها باید به حداقل برسد.

برای کنترل بهتر قند خون، سعی کنید بیشتر وعده‌های خود را با نان‌های سبوس‌دار و غلات کامل جایگزین کنید. همچنین از پرخوری در این گروه غذایی بپرهیزید و مقادیر مصرفی را متناسب با نیازهای بدنی و توصیه متخصص تغذیه تنظیم کنید.

گروه سبزیجات

سبزیجات به دو دسته سبزیجات نشاسته‌ای و سبزیجات غیر نشاسته‌ای تقسیم می‌شوند که در رژیم دیابت هر کدام نقش خاص خود را دارند.

سبزیجات غیر نشاسته‌ای:
این سبزیجات حاوی کربوهیدرات کمتری هستند و می‌توان آن‌ها را به راحتی در رژیم دیابت گنجاند. سبزیجات غیرنشاسته‌ای به کنترل قند خون کمک کرده و از نظر تغذیه‌ای بسیار مفیدند.
سبزیجات تازه مانند سبزی خوردن، کاهو، کرفس، اسفناج، کلم، مارچوبه، تره، خیار، گوجه، قارچ، شلغم، پیاز، فلفل، بادمجان و کدو سبز در این دسته قرار میگیرند.
مصرف سبزیجات غیر نشاسته‌ای برای دیابتی‌ها تقریبا بدون محدودیت مصرف است و می‌توانند به عنوان بخش اصلی وعده‌های غذایی مورد استفاده قرار گیرند.

سبزیجات نشاسته‌ای:
این سبزیجات نسبت به سبزیجات غیر نشاسته‌ای مقدار بیشتری کربوهیدرات دارند و باید در مصرف آن‌ها دقت بیشتری کرد.
سبزیجات نشاسته‌ای شامل سیب‌زمینی، نخودفرنگی، ذرت، لبو، کدو حلوایی، سیب‌زمینی شیرین و... است.
این سبزیجات به دلیل کربوهیدرات بالایی که دارند باید در رژیم دیابت به‌عنوان کربوهیدرات‌های محاسبه شوند و مصرف آن‌ها باید با احتیاط و در چهارچوب رژیم غذایی انجام شود.

گروه میوه ها

میوه‌ها سرشار از ویتامین‌، آنتی‌اکسیدان‌ و فیبر هستند که در رژیم دیابت می‌توانند بسیار مفید باشند. با این حال، میوه‌ها به طور طبیعی حاوی قندهای ساده (کربوهیدرات‌ها) هستند که می‌توانند بر سطح قند خون تاثیر بگذارند. بنابراین، باید در مصرف آن‌ها تعادل رعایت شود.

بعلاوه اینکه باید به شاخص گلایسمیک (GI) و بار گلایسمی (GL) میوه‌ها هم توجه کنید. این دو معیار نشان می‌دهند که یک میوه با چه سرعتی و به چه میزانی قند خون را افزایش می‌دهد. به طور کلی، هرچه GI و GL یک میوه بیشتر باشد، تاثیر آن بر قند خون بیشتر است.

میوه‌های با GI و GL بالا:
این میوه‌ها باید با احتیاط مصرف شوند و بهتر است در هر میان وعده بیشتر از نیم واحد از هرکدام استفاده نشوند.
خرما، کشمش، هندوانه، موز، طالبی، پاپایا، انگور، میوه‌های خشک، خرمالو و انبه از جمله این میوه ها هستند. این میوه‌ها قند خون را سریع‌تر افزایش می‌دهند و باید در مصرف آن‌ها محدودیت‌هایی وجود داشته باشد و زیاده روی نشود.

میوه‌های با GI و GL متوسط یا پایین:
میوه‌هایی مانند سیب، گلابی، گیلاس، توت‌فرنگی، زغال‌ اخته، لیمو، پرتقال و انار به دلیل داشتن GI و GL پایین‌تر، گزینه‌های بهتری برای استفاده در رژیم دیابت هستند. همچنین، میوه‌های قرمز، نارنجی و زرد رنگ به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌های بیشتر، برای دیابتی‌ها مفیدترند.

در اینجا میتوانید شاخص گلایسمی و بار گلایسمی انواع غذاها را مشاهده کنید.

گروه لبنیات

لبنیات یکی از منابع مهم تغذیه‌ای در رژیم دیابت هستند که به دسته‌های کم‌ چرب و پر چرب تقسیم می‌شوند. در رژیم دیابت، توصیه به مصرف لبنیات کم‌ چرب می‌شود تا از فواید آن‌ها بهره‌مند شوید. و باید تا حد امکان از مصرف انواع لبنیات پرچرب خودداری کنید.
لبنیات کم‌چرب شامل شیر کم‌ چرب، ماست کم‌ چرب، پنیر کم‌ چرب، دوغ، کشک و قره‌ قوروت هستند. این محصولات منبع خوبی از کلسیم، پروتئین و ویتامین‌ها به خصوص ویتامین D هستند و بخش عمده‌ای از نیاز روزانه بدن به کلسیم از طریق مصرف این محصولات تأمین می‌شود. در مقابل لبنیات پرچرب مانند کره، خامه، سرشیر، شیر پرچرب، ماست پرچرب، ماست موسیر و پنیر خامه‌ای باید در رژیم دیابت محدود شوند.

در نظر داشته باشید که هر واحد لبنیات (به جز پنیر) کربوهیدرات نسبتا بالایی داشته که مقدار آن برابر کربوهیدرات موجود در یک واحد میوه یا غلات است. بنابراین، باید مصرف آن‌ها در چهارچوب کربوهیدرات مجاز روزانه باشد تا قند خون کنترل شود. زیاده‌روی در مصرف این محصولات به دلیل کربوهیدرات موجود در آن‌ها می‌تواند موجب افزایش قند خون شود.

گروه گوشت ها

گروه گوشت‌ها به دلیل عدم وجود کربوهیدرات، قند خون را افزایش نمی‌دهند و می‌توانند به عنوان یک منبع خوب پروتئین در رژیم دیابت استفاده شوند. مصرف متعادل گوشت‌های کم چرب و پروتئین‌های گیاهی مانند سویا به افزایش احساس سیری و کنترل قند خون کمک می‌کند. اما همانطور که قبلاً اشاره شد، مصرف بیش از حد پروتئین می‌تواند باعث تبدیل پروتئین به گلوکز و افزایش قند خون شود. بنابراین، در مصرف گوشت‌ها نیز باید اعتدال را رعایت کرد. بهترین انتخاب‌ها شامل موارد زیر میشود:

• ماهی: ماهی یکی از بهترین منابع پروتئین برای افراد دیابتی است، به خصوص ماهی‌های چرب مانند ماهی سالمون که علاوه بر پروتئین، حاوی اسیدهای چرب امگا-۳ هستند.
• گوشت پرندگان: گوشت مرغ و بوقلمون انتخاب‌های خوبی هستند که چربی کمی دارند و برای رژیم دیابتی مناسب‌اند.
• گوشت قرمز و میگو: این گوشت‌ها نیز می‌توانند در رژیم غذایی دیابتی‌ها گنجانده شوند، اما باید در مصرف آن‌ها اعتدال رعایت شود زیرا چربی بالایی دارند.
• تخم‌ مرغ و سویا: تخم‌مرغ و سویا از منابع پروتئینی با کیفیت هستند و چون کربوهیدرات ندارند، می‌توانند در رژیم غذایی دیابتی‌ها قرار گیرند.

نکات مهم در مصرف گوشت:
• از مصرف قسمت‌های چرب گوشت‌ها مانند پوست مرغ یا ماهی، کتف و بال مرغ و چربی‌های قابل مشاهده گوشت قرمز پرهیز کنید، زیرا چربی‌های اشباع می‌توانند بر سلامت قلب و عروق تأثیر منفی بگذارند.
• با وجود اینکه گروه گوشت‌ها به طور کلی کربوهیدرات ندارند، اما مصرف زیاد پروتئین می‌تواند تأثیرات منفی بر سطح قند خون بگذارد. بنابراین باید مقدار مناسب و متعادل از این گروه غذایی در برنامه غذایی روزانه گنجانده شود.

گروه چربی ها

چربی‌ها مشابه گروه گوشت‌ها فاقد کربوهیدرات هستند و در رژیم دیابت می‌توانند به‌طور معقول و متعادل استفاده شوند. با این حال، از آنجا که چربی‌ها انرژی بسیار بالایی دارند، مصرف زیاد آن‌ها می‌تواند به افزایش وزن منجر شود که برای افراد دیابتی توصیه نمی‌شود. به همین دلیل، انتخاب نوع چربی و کنترل مقدار مصرف آن‌ها اهمیت دارد.

نکات مهم در مورد چربی ها:
• برای پخت و پز، اولین انتخاب باید روغن زیتون باشد. بعد از آن، روغن کلزا نیز انتخاب مناسبی است. این روغن‌ها حاوی چربی‌های غیراشباع هستند که برای سلامت قلب مفیدند. در صورتی که روغن‌های زیتون و کلزا در دسترس نباشند، می‌توان از سایر روغن‌های مایع مثل روغن کنجد، روغن ذرت و روغن آفتابگردان استفاده کرد. این روغن‌ها نیز از چربی‌های غیراشباع تشکیل شده‌اند.
• باید تا حد امکان از روغن‌های جامد در رژیم دیابتی پرهیز کرد. روغن‌های جامد معمولاً حاوی چربی‌های اشباع و ترانس هستند که به سلامت قلب آسیب می‌زنند.
• مصرف متعادل آجیل، مغزیجات و دانه‌های روغنی در رژیم دیابتی آزاد است. این مواد حاوی چربی‌های سالم و مفید برای بدن هستند و می‌توانند به‌عنوان منبع چربی سالم در رژیم غذایی استفاده شوند.
• مصرف چربی‌های جانوری مانند کره، خامه، سرشیر، چربی گوشت، و دنبه باید به حداقل برسد. این چربی‌ها عمدتاً حاوی چربی‌های اشباع هستند که می‌توانند بر سلامت قلب و عروق تأثیر منفی بگذارند و خطر بیماری‌های قلبی را افزایش دهند.
• چربی‌های ترانس باید به‌طور کامل از رژیم غذایی حذف شوند. این چربی‌ها به دلیل فرآیندهایی مانند حرارت دادن روغن در دمای بالا یا جامد کردن روغن‌های گیاهی ایجاد می‌شوند. چربی‌های ترانس در غذاهای فرآوری شده، فست فودها و برخی تنقلات یافت می‌شوند و به‌دلیل اثرات منفی آن‌ها بر سطح کلسترول و سلامت قلب، باید از مصرف آن‌ها اجتناب شود.

در رژیم دیابت، نوع چربی و میزان مصرف آن‌ها باید به دقت انتخاب شود. چربی‌های سالم مانند روغن‌های مایع گیاهی و مغزیجات می‌توانند در رژیم غذایی دیابتی‌ها مفید باشند، در حالی که چربی‌های ترانس و اشباع باید به حداقل برسند تا از بروز مشکلات قلبی و افزایش وزن جلوگیری شود.

تفاوت رژیم غذایی دیابت نوع ۱ با رژیم غذایی نوع ۲ در مقدار کربوهیدرات و نوع تقسیم کربوهیدرات در طول روز است. از آنجا که در دیابت نوع ۱ بدن انسولین تولید نمیکند و با تزریق انسولین میتوانیم این کمبود را جبران کنیم، از نظر دریافت کربوهیدرات کمی آزاد تر هستیم و بیشتر تمرکز را بر روی تقسیم مناسب کربوهیدرات در طول روز میگذاریم.
اما در دیابت نوع ۲ بدن شما انسولین ترشح میکند، اما عملکرد گیرنده های انسولین به علت های مختلف از جمله اضافه وزن دچار اخلال شده و نمیتوانند از این انسولین به درستی استفاده کنند. در این حالت باید علاوه بر تقسیم کربوهیدرات در طول روز، مقدار دریافت آن نیز در رژیم دیابت نوع ۲ کاهش پیدا کند. اگر دیابت نوع ۲ به علت اضافه وزن ایجاد شده باشد، یک رژیم کاهش وزن میتواند در بهبود سطح قند خون کمک کننده باشد.
دیابت بارداری معمولا بخاطر به هم ریختگی شرایط بدن ایجاد میشود و پس از پایان بارداری برطرف میگردد، با این حال رژیم دیابت بارداری تقریبا مشابه رژیم غذایی دیابت نوع ۲ خواهد بود. البته مادران بارداری که به دیابت بارداری مبتلا شده اند باید پس از پایان بارداری هم مراقب قند خون خود باشند زیرا مستعد ابتلا به دیابت نوع خواهند بود.

قبلتر از تقسیم کربوهیدرات به عنوان مهمترین قسمت رژیم دیابتی نام بردیم. اما تقسیم کربوهیدرات چیست؟
همانطور که گفتیم غذاها مختلفی حاوی کربوهیدرات هستند. ما باید این غذا ها را به نوعی در رژیم غذایی خود تقسیم کنیم که در هر وعده یا میان وعده مقدار مشخصی کربوهیدرات وارد بدن ما شده و به دنبال آن قند خون ما افزایش یا کاهش ناگهانی نداشته باشد.

♦ تقسیم کربوهیدرات در افراد مبتلا به دیابت که انسولین تزریق میکنند به ترتیب زیر خواهد بود:
• صبحانه و میان وعده قبل از خواب ۱۵% از کل کربوهیدرات رژیم دیابتی
• میان وعده صبح و عصرانه ۱۳% از کل کربوهیدرات دریافتی
• شام و ناهار ۲۲% از کل کربوهیدرات رژیم غذایی دیابت

♦ اما در افرادی که از قرص های کنترل کننده قند استفاده میکنند باید این تقسیم به شکل زیر باشد:
• صبحانه ۱۵% از کل کربوهیدرات
• میان وعده صبح و عصرانه ۱۳% از کل کربوهیدرات رژیم غذایی دیابت
• ناهار و شام ۲۴% از کل کربوهیدرات برنامه غذایی دیابت
• و نهایتا میان وعده آخر شب ۱۱% از کل کربوهیدرات دریافتی

• حتما به این نکته توجه داشته باشید که در رژیم غذایی بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ میتوانیم از غذاهای حاوی کربوهیدرات خارج از برنامه غذایی استفاده کنیم، تنها به این شرط که انسولین کافی قبل از مصرف آن وعده برای کنترل قند آن وعده تزریق کرده باشیم.

همانطور که بالا رفتن بیش از حد قند خون میتواند خطرناک باشد، افت قند خون نیز خطرناک است و میتواند باعث از حال رفتگی، کما و حتی مرگ شود. بنابر این بسیار مهم است که قند خون خود را با رژیم غذایی مناسب و دریافت کربوهیدرات کافی در حد متعادلی حفظ کنید.
گاهی اوقات افراد مبتلا به دیابت از ترس بالا رفتن قند خون از مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات خودداری میکنند که باعث میشود قند خون کاهش شدیدی داشته و به زیر ۷۰mg/dl برسد. در این حالت معمولا احساس ضعف، رنگ پریدگی، عرق سرد، سرگیجه، از حال رفتگی و... میشود. اگر این حالت ادامه پیدا کند میتواند باعث کما و مرگ فرد شود.
برای پیشگیری از افت قند خون در رژیم دیابت باید وعده ها منظم و به اندازه ای که در برنامه غذایی نوشته شده مصرف شوند. با این حال ممکن است گاهی به هر دلیل از جمله ورزش، مصرف داروهای کاهنده قند خون و... فرد دچار افت قند خون شود. در این حالت باید ۱۵ تا ۲۰ گرم قند هایی که جذب سریع دارند مثل آبمیوه، خرما، آب قند و... مصرف شود. اگر پس از ۲۰ دقیقه قند خون افزایش پیدا نکرد، مصرف ماده قندی را دوباره تکرار میکنیم تا نهایتا قند خون به بالای ۷۰mg/dl برسد.

۱۵ تا ۲۰ گرم قند ساده معادل یکی از موارد زیر است:
• نصف لیوان آبمیوه طبیعی یا صنعتی
• ۵ حبه قند حل شده در آب
• ۳ عدد خرما
• نصف لیوان نوشابه یا دلستر
• ۱ قاشق غذاخوری شکر
• ۱ قاشق غذاخوری عسل
• ۲ قاشق غذاخوری کشمش

در رژیم غذایی نفروپاتی دیابتی علاوه بر کربوهیدرات، باید مقدار پروتئین دریافتی را هم کنترل کنیم. همانطور که گفتیم در بیماران مبتلا به دیابت احتمال آسیب به سلول های کلیه زیاد است. به همین دلیل باید مراقب پروتئین دریافتی باشیم. در رژیم غذایی نفروپاتی دیابتی، مقدار پروتئین باید حدود ۰.۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باشد. البته این مقدار میتواند با توجه به شدت نفروپاتی کمتر یا بیشتر باشد.
مسئله دیگر در رژیم غذایی نفروپاتی دیابتی، مقدار سدیم، پتاسیم و پتاسیم است. زمانی که آسیب به کلیه ها شدید باشد، نمیتواند به خوبی از عهده تنظیم سدیم، پتاسیم و فسفر برآید و در نتیجه مقدار آنها در بدن افزایش پیدا میکند. پس لازم و ضروری است که رژیم غذایی نفروپاتی دیابتی محدود از این سه ماده باشد. در واقع رژیم غذایی نفروپاتی دیابتی باید همانند رژیم غذیی بیمار کلیوی باشد.
در تنظیم رژیم غذایی نفروپاتی دیابتی حتما باید از مشاور یا متخصص تغذیه کمک بگیرید.

کلیات رژیم دیابت را برای شما شرح دادیم، اما نکاتی که باعث میشود قند خون شما بهتر کنترل شود و باید در رژیم غذایی دیابتی آنها را رعایت کنید در ادامه برای شما بیان شده:

• همراه غذا از سبزیجات غیر نشاسته ای استفاده کنید. فیبر موجود در سبزیجات باعث میشود که سرعت جذب قند کاهش پیدا کرده و قند خون شما به تدریج افزایش پیدا کند. این مسئله به کنترل قند خون کمک بسیار زیادی میکند.
• با معده خالی از مواد قندی استفاده نکنید. زمانی که معده شما خالی است، قند موجود در غذا به سرعت جذب میشود و باعث افزایش ناگهانی قند خون شما میگردد.
• وعده های غذایی شما در رژیم دیابت ترکیبی از کربوهیدرات، پروتئین و چربی باشد تا سرعت تخلیه معده و جذب قند در دستگاه گوارش کاهش پیدا کند.
• وعده ها و میان وعده های رژیم غذایی خود را حذف یا جابجا نکنید تا تعادل قند خون به هم نخورد.
• از گرسنگی های طولانی مدت خودداری کنید.
• از آنجا که افراد مبتلا به دیابت در معرض ابتلا به پرفشاری خون هستند، مصرف نمک را تا حد امکان کاهش دهید زیرا خطر ابتلا به فشار خون را افزایش میدهد. مقدار مجاز نمک برای فرد دیابتی در طول روز یک قاشق چایخوری میباشد.
• مادران مبتلا به دیابت بارداری به هیچ وجه مجاز به کاهش وزن نیستند زیرا میتواند باعث آسیب به جنین شود.
• از مصرف نوشیدنی های قند دار در رژیم دیابت تا حد امکان خودداری کنید زیرا سرعت جذب قند به صورت مایع بسیار بیشتر از حالت عادی خواهد بود.
• در رژیم غذایی دیابتی میتوانید از شیرین کننده های مصنوعی که در بدن جذب نمیشوند مثل استویا استفاده کنید.
• همواره تکه ای شکلات یا آبنبات همراه داشته باشید تا در زمان افت قند خون یا هایپوگلایسمی از آن استفاده کنید.
• در ورزشکاران مبتلا به دیابت، حتما باید کربوهیدرات کافی قبل، حین و پس از ورزش مصرف شود تا از بروز هایپوگلایسمی جلوگیری شود.
• سطح ویتامین D باید چک شود و در صورت کمبود از مکمل این ویتامین استفاده شود.
• برنامه غذایی باید منظم باشد و سعی شود وعده ها و میان وعده ها هر روز در ساعات های مشخصی میل شوند.
• در زمان بیماری نیاز های بدن هم تغییر میکند و ممکن است نیاز به تغییر رژیم غذایی دیابت وجود داشته باشد.
• مصرف روزانه مکمل های آنتی اکسیدانی مثل ویتامین C، ویتامین E و بتا کاروتن توصیه نمیشود.
• در زمانی که قند خون بیش از ۲۵۰mg/dl یا کمتر از ۱۰۰mg/dl است از ورزش کردن خودداری کنید.
• در نهایت حتما رژیم دیابتی خود را با مشاور یا متخصص تغذیه دیابت پیش ببرید.

نمونه رژیم دیابتی: روز اول

صبحانه: نان سبوسدار به همراه تخم مرغ آب پز شده و گوجه فرنگی
میان وعده: میوه تازه به همراه کمی ماست
ناهار: نان سبوسدار به همراه جوجه کباب و سالاد کاهو
عصرانه: میوه تازه و کمی نان و پنیر و سبزی
شام: نان سبوسدار به همراه کشک بادمجان و سبزی خوردن
آخر شب: میوه تازه به همراه ماست یا شیر

نمونه رژیم دیابتی: روز دوم

صبحانه: نان سبوسدار به همراه کره بادام زمینی
میان وعده: میوه تازه و چای کمرنگ
ناهار: برنج سبوسدار به همراه خورشت قرمه سبزی و سالاد شیرازی
عصرانه: ماست کم چرب به همراه میوه تازه
شام: نان سبوسدار به همراه کوکو سبزی کم چرب
آخر شب: شیر کم چرب

نمونه رژیم دیابتی: روز سوم

صبحانه: نان سبوسدار به همراه پنیر، خیار و گوجه
میان وعده: میوه تازه
ناهار: عدس پلو با سویا به همراه سالاد کاهو
عصرانه: میوه تازه به همراه ماست کم چرب
شام: کمی نان سبوسدار به همراه سوپ مرغ و کمی سبزی خوردن
میان وعده: شیر کم چرب

نمونه رژیم دیابتی: روز چهارم

صبحانه: نان سبوسدار به همراه املت گوجه فرنگی
میان وعده: میوه تازه به همراه شیر
ناهار: نان سبوسدار به همراه خوراک لوبیا و سبزی خوردن
عصرانه: میوه تازه
شام: نان سبوسدار به همراه تن ماهی و کمی سبزی خوردن
آخر شب: کشک کم نمک یا ماست چکیده