آیا دیابت درمان دارد؟

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۵ شهریور ۱۴۰۴

دیابت یکی از شایع ترین بیماری‌های متابولیک در جهان است که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده. وقتی اسم دیابت می‌آید، اولین سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که آیا دیابت درمان دارد؟ پاسخ به این سؤال ساده نیست، چون نوع دیابت، وضعیت سلامتی فرد و سبک زندگی او نقش مهمی در روند درمان و کنترل دیابت دارند.

دیابت به طور کلی به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیابت نوع ۱ که بیشتر در سنین کودکی و جوانی بروز می‌کند و معمولاً وابسته به انسولین است، دیابت نوع ۲ که اغلب در بزرگسالی رخ می‌دهد و با عوامل مختلفی مثل اضافه وزن، تغذیه نامناسب و کم تحرکی ارتباط دارد و دیابت بارداری که در دوران بارداری رخ میدهد و به عوامل هورمونی، تغذیه و فیزیک مادر ارتباط دارد. آنچه تا کنون مشخص است این است که دیابت نوع ۱ در حال حاضر درمان قطعی ندارد، اما با انسولین و رعایت اصول تغذیه ای قابل کنترل است. از سوی دیگر، دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری در بسیاری از بیماران می‌تواند با تغییر سبک زندگی، کاهش وزن، تغذیه سالم و ورزش تا حد زیادی قابل بازگشت و حتی درمان کامل باشد.

در نظر داشته باشید که حتی اگر امیدی به درمان قطعی برای دیابت نداشته باشید، پیش گرفتن سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض دیابت مثل نارسایی کلیه، قطع عضو دیابتیک، آسیب به بینایی و... بسیار مهم است.

یکی از مهم ترین نکاتی که بیماران و حتی اطرافیان آن‌ها باید بدانند، تفاوت میان درمان دیابت و کنترل دیابت است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند اگر قند خونشان با دارو یا برنامه غذایی پایین بیاید، یعنی دیابتشان درمان شده است. در حالی که از نظر علمی، این دو مفهوم با هم فرق دارند. کنترل دیابت در همه مراحل بیماری امکان پذیر است، اما درمان دیابت اینطور نیست.

درمان دیابت به معنای برطرف شدن کامل بیماری و بازگشت بدن به وضعیت طبیعی بدون نیاز به دارو یا مراقبت‌های ویژه است. در حال حاضر، دیابت نوع ۱ درمان قطعی ندارد و بیماران برای ادامه زندگی نیازمند تزریق انسولین هستند. در مورد دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که با کاهش وزن، تغییرات اساسی در سبک زندگی، و پیروی از رژیم غذایی مناسب دیابت امکان درمان کامل بیماری وجود دارد؛ اما این مسئله به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به آن میپردازیم.

در مقابل، کنترل دیابت یعنی مدیریت سطح قند خون به کمک دارو، رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و در صورت نیاز انسولین. هدف از کنترل دیابت، پیشگیری از بالا و پایین شدن خطرناک قند خون و کاهش عوارض طولانی مدت بیماری مثل مشکلات قلبی عروقی، آسیب کلیوی و نوروپاتی است. بنابراین، حتی اگر درمان قطعی در دسترس نباشد، کنترل صحیح دیابت می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به میزان قابل توجهی ارتقا دهد.

دیابت نوع ۲ برخلاف دیابت نوع ۱ در بسیاری از بیماران می‌تواند با تغییرات اساسی در سبک زندگی تا حد زیادی قابل بازگشت یا بهبودی نسبی باشد، اما این مسئله به عوامل متعددی بستگی دارد که شناخت آن‌ها برای بیمار بسیار مهم است.

پیش دیابت، دیابت بارداری و دیابت نوع ۲ به موقع تشخیص داده شود و تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی فوراً آغاز گردد، امکان درمان کامل بیماری وجود دارد. اما اگر دیابت دیر تشخیص داده شود یا مدت زیادی بخاطر تغذیه نامناسب قند خون به خوبی کنترل نشود، سلول‌های پانکراس ممکن است آسیب دائمی ببینند و توانایی تولید انسولین را از دست بدهند. در این شرایط، رژیم غذایی و ورزش به تنهایی کافی نخواهند بود و بیمار معمولاً به مصرف مادام العمر دارو یا انسولین نیاز پیدا خواهد کرد.

برنامه غذایی صحیح یکی از اصلی ترین ستون‌های کنترل و درمان دیابت است. حتی اگر داروها و انسولین نقش مهمی در مدیریت قند خون داشته باشند، بدون انتخاب غذای مناسب و الگوی غذایی سالم، رسیدن به کنترل پایدار قند بسیار دشوار خواهد بود. در رژیم غذایی خود همواره اصول زیر را رعایت کنید:

۱. تنظیم مصرف کربوهیدرات‌ها
کربوهیدرات‌ها بیشترین تأثیر را بر افزایش قند خون دارند. انتخاب منابع کربوهیدرات با شاخص گلیسمی پایین (مثل سبزیجات، حبوبات و غلات کامل) به‌جای کربوهیدرات‌های تصفیه شده (مثل نان سفید، برنج سفید و شیرینی‌ها) باعث می‌شود قند خون آهسته تر بالا برود و افزایش ناگهانی نداشته باشد.
۲. افزایش دریافت فیبر
فیبر غذایی موجود در غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها و حبوبات علاوه بر ایجاد احساس سیری، موجب کند شدن جذب قند و بهبود حساسیت به انسولین می‌شود.
۳. مصرف پروتئین و چربی‌های سالم
مصرف پروتئین کافی (مانند ماهی، مرغ بدون پوست، تخم مرغ و حبوبات) و چربی‌های سالم (مثل روغن زیتون، آووکادو و مغزها) می‌تواند به ثبات سطح قند خون و پیشگیری از نوسانات شدید آن کمک کند.
۴. کنترل وزن و کالری دریافتی
کاهش وزن در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ یکی از مؤثرترین راه‌ها برای بازگشت یا کاهش شدت بیماری است. مطالعات نشان داده‌اند که کاهش وزن حتی به میزان ۵ تا ۱۰ درصد می‌تواند حساسیت به انسولین را مقدار زیادی بهبود دهد.
۵. الگوی غذایی سالم
برخی رژیم‌های غذایی مانند رژیم مدیترانه‌ای، رژیم DASH یا حتی در مواردی رژیم کتوژنیک تحت نظر متخصص تغذیه میتوانند به بهبود قند خون و کاهش وابستگی به دارو کمک کنند. انتخاب الگوی غذایی مناسب براساس شرایط فردی بیمار هم کمک بسیار زیادی به درمان دیابت میکند.

پس از تغذیه سالم، ورزش و فعالیت بدنی منظم یکی از مؤثرترین ابزارها برای کنترل قند خون و کمک به درمان دیابت است. نقش ورزش تنها به سوزاندن کالری محدود نمی‌شود، بلکه تأثیرات عمیقی بر متابولیسم قند و چربی، عملکرد سلول‌های عضلانی و حساسیت به انسولین دارد.

ورزش‌های هوازی مثل پیاده روی تند، دوچرخه سواری، شنا و... در کاهش قند خون، چربی سوزی، کاهش وزن و سلامت قلبی عروقی مؤثر هستند. تمرینات مقاومتی مثل کار با وزنه یا تمرین با کش های ورزشی باعث افزایش توده عضلانی شده و عضلات بیشتر باعث ذخیره سازی بهتر گلوکز و متابولیسم بیشتر میشود. ترکیب ورزش های مقاومتی و هوازی بهترین نتیجه را برای درمان دیابت دارد.

ورزش باعث می‌شود سلول‌های بدن نسبت به انسولین حساس تر شده و در نتیجه قند خون راحت تر وارد سلول‌ها شود و سطح گلوکز خون کاهش یابد. این اثر حتی پس از یک جلسه ورزش هم قابل مشاهده است و در فعالیت منظم طولانی مدت پایدارتر خواهد بود. همچنین کاهش وزن، به‌ویژه کاهش چربی احشایی که عامل مهمی در کاهش مقاومت به انسولین میباشد از نتایج ورزش منظم است. فعالیت بدنی منظم به همراه تغذیه سالم حساسیت به انسولین را بیشتر و مقاومت به آن را کمتر میکند. علاوه بر اثرات متابولیک گفته شده، ورزش منظم، با کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب، نقش غیرمستقیم در مدیریت بهتر قند خون هم دارد.

یکی از مهم ترین ارکان مدیریت و درمان دیابت، علاوه بر تغذیه صحیح و ورزش، استفاده منظم داروها پیگیری‌ منظم است. دیابت یک بیماری مزمن و پیچیده است که نیاز به همکاری چن جانبه بین بیمار، پزشک، متخصص تغذیه و سایر اعضای تیم درمان دارد. از این رو مصرف منظم داروها و انسولین، پایش دقیق قند خون و همکاری نزدیک با پزشک و متخصص تغذیه، سه ستون اصلی در مدیریت موفق دیابت هستند. بدون این هماهنگی، احتمال بروز عوارض طولانی مدت بیماری افزایش می‌یابد.

یکی از بزرگ‌ترین خطاهایی که برخی بیماران دیابتی مرتکب می‌شوند، قطع خودسرانه دارو یا انسولین است. بعضی افراد با مشاهده بهبود نسبی قند خون یا شنیدن توصیه‌های غیرعلمی، تصور می‌کنند دیگر نیازی به ادامه درمان ندارند. این رفتار می‌تواند عواقب بسیار جدی و حتی غیرقابل بازگشت به همراه داشته باشد. هرگونه تغییر در دارو یا دوز آن باید تنها تحت نظر پزشک انجام گیرد.

اشتباهات رایج و باورهای نادرست درباره درمان دیابت

دیابت یکی از آن دسته بیماری‌هایی است که شایعات و باورهای نادرست بسیار زیادی درباره آن وجود دارد. این باورها نه تنها کمکی به درمان دیابت نمی‌کنند، بلکه می‌توانند باعث تأخیر در کنترل بیماری و افزایش عوارض آن شوند. از جمله این باورهای غلط به موارد زیر میتوان اشاره کرد:

وقتی قند خون طبیعی شد، دیگر نیازی به دارو یا مراقبت نیست
این یکی از خطرناک ترین باورها در مورد دیابت است. کنترل موقت قند خون به معنای درمان دیابت نیست. بسیاری از بیماران پس از قطع خودسرانه دارو دچار افزایش شدید قند خون و عوارض ناشی از آن می‌شوند.

مصرف داروهای گیاهی می‌تواند جایگزین داروهای دیابت شود
با گسترش شبه علم متاسفانه این باور روز به روز در حال افزایش است. برخی گیاهان دارویی ممکن است در کاهش قند خون نقش کمکی داشته باشند، اما هیچ کدام جایگزین داروهای اصلی دیابت نیستند. مصرف خودسرانه گیاهان دارویی بدون نظر پزشک می‌تواند حتی خطرناک باشد.

فقط افراد چاق به دیابت مبتلا می‌شوند
اضافه وزن و چاقی یکی از عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ است، اما افراد لاغر هم می‌توانند به دلیل ژنتیک، سبک زندگی یا بیماری‌های دیگر به دیابت مبتلا شوند.

دیابت یعنی پایان زندگی عادی
با وجود داروهای مؤثر، رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم، بیماران دیابتی می‌توانند زندگی کاملاً نرمال و سالمی داشته باشند. بسیاری از ورزشکاران و افراد موفق در دنیا هستند با دیابت زندگی می‌کنند و نباید ابتلا به این بیماری موجب نا امیدی شما شود.

شناخت و اصلاح باورهای غلط درباره دیابت برای مدیریت بهتر بیماری ضروری است. بیمارانی که به اطلاعات علمی و توصیه‌های متخصصان اعتماد می‌کنند، شانس بیشتری برای کنترل موفق بیماری، پیشگیری از عوارض و حتی درمان دیابت دارند.