رژیم کتوژنیک و دیابت: تاثیر رژیم کتو در کنترل قند

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۹ خرداد ۱۴۰۳

رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار پایین است که در ابتدا برای درمان کودکان مبتلا به صرع مورد استفاده قرار میگرفت. اما در سال های اخیر بخاطر تاثیرات این رژیم روی کاهش وزن مطالعات روی آن افزایش پیدا کرد و مشاهده شد که این رژیم برای برخی بیماری های دیگر نیز میتواند مفید واقع شود. یکی از این بیماری ها تاثیر رژیم کتو روی آن مطالعه شده دیابت است. در این مقاله میخواهیم تاثیر رژیم کتوژنیک بر روی بیماری دیابت را بررسی کنیم و ببینیم که این رژیم برای کدام دسته از این بیماران مفید است.

وقتی صحبت از رژیم کتوژنیک در بیماران دیابتی میشود دو اصطلاح مهم وجود دارد که باید آن‌ها را بدانید، کتوز و کتواسیدوز. زمانی که دریافت کربوهیدرات در شما کاهش پیدا میکند، بدن برای تولید انرژی به مصرف چربی ها روی می آورد و چربی ها به ترکیبات کتونی تبدیل شده و مورد استفاده قرار میگیرند. کتوز به حالتی گفته میشود که منابع کربوهیدرات در بدن شما به اتمام رسیده و بدن شما از چربی ها یا کتون ها برای تولید انرژی استفاده میکند. اما کتواسیدوز زمانی رخ میدهد که کتون ها بیش از حد در بدن تولید شوند و بخاطر خاصیت اسیدی که دارند باعث اسیدی شدن محیط خون شما شوند. کتو اسیدوز معمولا زمانی که سطح قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ به شدت زیاد میشود رخ میدهد. اما ممکن است که در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ هم ایجاد شود. علائم کتو اسیدوز شامل تشنگی زیاد، دفع ادرار مکرر، خستگی، ضعف و احساس گیجی است. کتو اسیدوز برای بیماران مبتلا به دیابت بسیار خطرناک است و در صورت عدم رسیدگی میتواند باعث کما و در ادامه مرگ بیمار شود.

زمانی که شما در رژیم دیابت کربوهیدرات را تقریبا از رژیم خود حذف میکنید باعث میشود که قند خون کاهش زیادی پیدا کند. اگر سطح قند خون بیش از حد افت کند باعث بروز مشکل برای بیماران دیابتی خواهد شد. افت قند خون بخصوص در افرادی که از داروهایی مثل انسولین استفاده میکنند میتواند خطرناک باشد و از این رو باید دائما قند خون چک شود. اگر قند خون شما کمتر از ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر شود باعث هایپوگلایسمی شده و حتما باید از غذاهای حاوی کربوهیدرات استفاده کنید تا سطح قند افزایش پیدا کند. هایپوگلایسمی یا افت شدید قند میتواند باعث بروز علائمی مثل ضعف، لرز، عرق کردن، تپش قلب، احساس سرگیجه، گیجی، تاری دید، از دست رفتن هوشیاری، تشنج و در صورتی که افت قند خون به سرعت درمان نشود سبب مرگ خواهد شد.

رژیم کتوژنیک میتواند برای برخی از بیماران مبتلا دیابت در شرایط خاصی مفید باشد. در واقع رژیم کتوژنیک یک راه موثر برای کاهش سطح قند خون است که در بیماران دیابتی به دنبال آن هستیم. از طرفی رژیم کتو با کمک به کاهش وزن میتواند در افرادی که بخاطر اضافه وزن نسبت به انسولین مقاوم هستند بسیار مفید و کمک کننده باشد. برای افرادی که با رژیم های لاغری استاندارد به سختی وزن کم میکنند رژیم کتوژنیک میتواند انتخاب مناسبی باشد.
در مقابل رژیم کتو خطر ابتلا به هایپوگلایسمی یا افت قند خون را افزایش میدهد و اگر از انسولین یا داروهای مشابه استفاده میکند اصلا رژیم مناسبی برای شما نخواهد بود. از طرف دیگر بخاطر محدودیت های شدیدی که در رژیم کتوژنیک ایجاد میشود در بلند مدت باعث کمبود ریزمغذی های مختلفی در بدن شما خواهد شد و میتواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. از عوارض دیگر رژیم کتوژنیک میتوان به یبوست ناشی از دریافت بسیار کم فیبر اشاره کرد.

در مجموع میتوان گفت که رژیم کتوژنیک در برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که از انسولین برای کنترل قند خون استفاده نمیکنند میتواند مفید باشد و به درمان دیابت کمک کند. اما افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا سایر بیمارانی که از انسولین استفاده میکنند به هیچ وجه مناسب نیست. از طرفی باید سایر شرایط هم مورد بررسی قرار گرفته شود تا تداخلی با شرایط شما نداشته باشد. به طور مثال یک مادر باردار نمیتواند برای درمان دیابت بارداری از رژیم کتوژنیک استفاده کند زیرا باعث آسیب های جدی به جنین خواهد شد.

افرادی که به دیابت و بخصوص دیابت نوع ۲ مبتلا هستند معمولا در معرض افزایش کلسترول خون و بیماری های قلبی عروقی هم قرار دارند. از آنجایی که رژیم کتوژنیک تفاوتی بین چربی های خوب و بد قائل نیست همواره این نگرانی وجود دارد که باعث آسیب به سلامت قلب شما شود. گرچه مطالعاتی که در این زمینه انجام شده نشان میدهد که این رژیم میتواند در کاهش کلسترول مفید باشد اما هنوز نتایج ضد و نقیضی وجود دارد که نمیتوان در این زمینه خطر کرد.

اما در هر حال اگر برای درمان دیابت اصرار به گرفتن رژیم کتوژنیک دارید حتما با مشاور یا متخصص تغذیه صحبت کنید تا با توجه به شرایط خاص شما بهترین رژیم غذایی را تنظیم کرده و با استفاده از مکمل های مناسب از بروز کمبود های احتمالی و آسیب به سلامت شما پیشگیری کند. همواره به یاد داشته باشید که کنترل و درمان دیابت برای هر فرد متفاوت است و رژیم غذایی هرکس باید اختصاصا برای او تنظیم شده باشد تا بتواند در کنترل قند خون موفق عمل کند.