رژیم کتو و کبد چرب

وحید صنعتی، کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۳ مرداد ۱۴۰۳

متاسفانه شیوع کبد چرب در کشور عزیزمان روز به روز در حال افزایش است و هر روز بر تعداد افرادی که کبد چرب دارند افزوده میشود. شیوع کبد چرب به حدی افزایش پیدا کرده که حتی برخی از مراجعین کودک و نوجوان ما هم به این بیماری مبتلا هستند. کبد چرب عموما بر دو نوع الکلی و غیر الکلی است. کبد چرب الکلی همانطور که از اسم آن پیداست ناشی از مصرف نوشیدنی های الکلی بوده و کبد چرب غیر الکلی به سبب رژیم غذایی نامناسب، سبک زندگی غلط، ژنتیک و... ایجاد میشود.
گرچه کبد چرب به راحتی با یک رژیم غذایی مناسب قابل درمان است اما پشت گوش انداختن درمان آن میتواند سبب فیبروز، سیروز و نهایتا سرطان کبد شود. رژیم کم کربوهیدرات، افزایش فعالیت بدنی و تغییر سبک زندگی اصلی ترین درمان های کبد چرب هستند. اما ببینیم چه عواملی باعث بروز کبد چرب غیر الکلی میشوند و آیا رژیم کتو برای کبد چرب میتواند مفید باشد یا خیر؟

عوامل مختلفی در بروز کبد چرب غیر الکلی دخیل هستند که مهمترین آنها شامل موارد زیر میشود:

• ژنتیک: برخی از افراد به صورت ژنتیکی مستعد کبد چرب هستند. این افراد باید بسیار مراقب سبک زندگی خود باشند تا میزان انباشت چربی در کبد آنها زیاد نشود.
• مقاومت انسولینی: افرادی که نسبت به انسولین مقاومت نشان میدهند (مانند افراد مبتلا به دیابت نوع ۲) یا افراد مبتلا به سندرم متابولیک بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب غیر الکلی هستند. در واقع سطح بالای انسولین در خون از عوامل خطر بروز کبد چرب به شمار میرود.
• چاقی شکمی: حتی اگر شاخص توده بدنی یا وزن طبیعی داشته باشید اما میزان چربی در ناحیه شکم و پهلوی شما زیاد باشد به شدت در معرض ابتلا به کبد چرب خواهید بود.
• پرخوری کردن: دریافت بیش از حد انرژی باعث میشود که انرژی اضافه به صورت چربی در کبد شما ذخیره شود و به چرب شدن آن دامن بزند.
• استفاده زیاد از کربوهیدرات های تصفیه شده: مصرف کربوهیدرات های تصفیه شده به مقدار زیاد باعث میشود که گلوکز از طریق فرایند لیپوژنز در سلول های کبد ذخیره شود. تنها ۱۰۰۰ کالری دریافت بیشتر کربوهیدرات های تصفیه شده میتواند طی سه هفته حدود ۲۷% چربی کبد شما افزایش دهد.
• قند و شکر: قند و شکر هم از عوامل اصلی بروز کبد چرب هستند و افرادی که این ترکیبات را به صورت روزانه استفاده میکنند بیشتر از سایر افراد به کبد چرب مبتلا میشوند.
• چربی های اشباع: مصرف زیاد چربی های اشباع میتواند باعث ابتلای شما به کبد چرب شود. البته شما همچنان میتوانید از چربی های اشباع مثل کره، خامه و... به تناسب کالری دریافتی و نسبت مشخصی از چربی های غیر اشباع استفاده کنید.
• عدم تحرک: سبک زندگی غیر فعال یا نداشتن فعالیت بدنی هم یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار روی چربی کبد است. وقتی فعالیت بدنی نداشته باشید نیازی به مصرف انرژی هم نخواهید داشت و در نتیجه انرژی ها به صورت چربی در کبد ذخیره خواهند شد.

بسیاری از افرادی که کبد چرب دارند دارای اضافه وزن هستند. از این رو رژیم های غذایی که بتوانند به کاهش وزن کمک کنند، در درمان کبد چرب هم موثر خواهند بود. رژیم های کم کربوهیدرات و یا رژیم کتو برای کبد چرب منجر به کاهش وزن زیادی میشود و به همین دلیل میتواند در برخی از این بیماران مفید واقع شود. اما جدای از تاثیر رژیم کتو در کاهش وزن، از طریق مکانیسم های دیگری هم میتواند به درمان کبد چرب کمک کند که در ادامه بیان میکنیم.

۱. کاهش چربی ذخیره شده در کبد

مصرف کربوهیدرات زیاد باعث افزایش ذخیره چربی در کبد میشود. زمانی که شما کربوهیدرات دریافتی را کاهش میدهید چربی های ذخیره شده در کبد به تدریج از آن خارج میشوند. در رژیم لوکرب و رژیم کتوژنیک دریافت کربوهیدرات ها محدود میشود پس میتوانند باعث خروج چربی از کبد و درمان کبد چرب شوند.
در مطالعه ای ۸ هفته ای مشاهده شد که رژیم کم کربوهیدرات تاثیر بسیار بیشتری نسبت به رژیم کم چرب در درمان کبد چرب داشته است. مطالعات مشابه دیگری نیز این نتیجه را تایید کردند. رژیم کتو نیز تاثیر تقریبا مشابهی روی میزان چربی کبد داشت و منجر به کاهش آن شده بود.

۲. کاهش مقاومت انسولینی و سطح انسولین

یک رژیم غذایی لوکرب به طور محسوسی باعث افزایش حساسیت سلول های بدن نسبت به انسولین شده و مقاومت انسولینی را کاهش میدهد. از این رو بدن دیگر نیاز به تولید حجم انبوهی از انسولین نداشته و سطح انسولین در خون کاهش پیدا میکند. سطح پایین انسولین باعث میشد که کبد به راحتی سلول های چربی ذخیره شده در خود را برای تولید انرژی بشکند. استفاده از رژیم کتوژنیک پس از چند روز مقاومت به انسولین را حدود ۵۸% و سطح انسولین خون را حدود ۵۳% کاهش میدهد.

۳. سرکوب اشتها و کاهش چربی شکمی

رژیم کتو باعث سرکوب اشتها میشود و در نتیجه میتواند سبب کاهش کالری دریافتی در شما گردد. بعلاوه اینکه مطالعات نشان میدهند رژیم های کم کربوهیدرات از جمله رژیم کتوژنیک تاثیر زیادی در کاهش توده چربی شکمی دارد و سبب لاغری شکم و پهلو میگردد. این دو اثر، به درمان کبد چرب در شما کمک زیادی خواهد کرد.

۴. معکوس کردن روند کبد چرب

مطالعات کوچکی انجام شده که نشان میدهند رژیم کتو برای کبد چرب علاوه بر متوقف کردن روند بیماری، باعث معکوس شدن روند آن و در واقع درمان کبد چرب میشوند. در یک مطالعه ۱۲ هفته ای روی افراد مبتلا به کبد چرب مشاهده شد اکثر افرادی که از رژیم کتو استفاده کرده بودند وضعیت چربی کبدی بسیار بهتر شده بود و تعداد از آنها کاملا درمان شده بوند. نتیجه جالب تری که در این مطالعات به دست آمد این بود که حتی برخی از افرادی که به مرحله فیبروز کبد رسیده بودند پس از ۶ ماه به طور کامل درمان شدند. با این اوصاف میتوان رژیم کتوژنیک را به عنوان یکی از گزینه های درمان کبد چرب در نظر گرفت.

گرچه در برخی از مقالات رژیم کتو یک انتخاب مناسب برای درمان کبد چرب پیشنهاد شده است، اما واقعیت این است که همه مقالات این مسئله را تایید نمیکنند و نتیجه کار از هر فرد به فرد میتواند متفاوت باشد. یکی از عوارض احتمالی رژیم کتو که در برخی افراد مشاهده شده است افزایش سطح HDL، تری گلیسرید و آنزیم های کبدی است. در نتیجه میتواند به کبد چرب دامن زده و حتی باعث بدتر شدن بیماری شود.
از طرفی همانطور که میدانیم اکثر بیماران مبتلا به کبد چرب نباید کاهش وزن سریع داشته باشند، اما با رژیم کتو ژنیک شما کاهش وزن زیادی را تجربه خواهید کرد. پس ممکن است که رژیم کتو برای درمان کبد چرب شما مناسب نباشد.

از این رو حتما باید قبل از استفاده رژیم کتو برای کبد چرب شرایط شما مورد بررسی و معاینه قرار گیرد تا مشکلی برای انجام این رژیم نداشته باشید. بعلاوه اینکه باید ترکیب اسید های چرب رژیم شما باید توسط متخصص یا مشاور تغذیه تنظیم شود تا باعث افزایش کلسترول بد یا تری گلیسیرید خون نشود. اگر به کبد چرب مبتلا هستید به هیچ عنوان خودسرانه از رژیم کتو استفاده نکنید.