رژیم غذایی برای کبد چرب

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۲ آبان ۱۴۰۲

کبد چرب شایعترین بیماری کبد است که حدود ۳۰% از مردم ایران را نیز درگیر خود کرده است. برخلاف تصور بیشتر افراد، کبد چرب حتی در افراد دارای وزن طبیعی هم رخ میدهد و ۷% از افرادی که وزن طبیعی دارند به کبد چرب مبتلا هستند که این مسئله ناشی از عادت های غذایی غلط است.
کبد چرب به دو نوع الکلی و غیر الکلی تقسیم میشود. همانطور که از اسم آنها پیداست کبد چرب الکلی بخاطر مصرف زیاد نوشیدنی های حاوی الکل ایجاد میشود که برای درمان آن حتما باید مصرف الکل متوقف شود. و کبد چرب غیر الکلی که بیماران در آن از نوشیدنی های الکلی استفاده نمیکنند اما بخاطر سبک زندگی نامناسب دچار کبد چرب میشوند.
عدم مصرف نوشیدنی های الکلی، کاهش وزن و اصلاح برنامه غذایی میتواند منجر به درمان کبد چرب شود و تنها راه قطعی درمان کبد چرب داشتن رژیم غذایی مناسب است.
در بیماران مختلف دیده شد که کاهش وزن تا ۱۰% از وزن بدن حتی میتواند به درمان فیبروز کبد هم کمک کند. یعنی حتی در آخرین مرحله کبد چرب هم میتوان با رژیم غذایی مناسب باعث درمان کبد چرب شد و در بدترین حالت از پیشرفت بیماری کبد چرب جلوگیری کرد. اما اگر رژیم غذایی خود را رعایت نکنید، به تدریج به سمت فیبروز، سیروز و نهایتا سرطان کبد پیش خواهد رفت.
با توجه به اینکه درمان اصلی کبد چرب داشتن رژیم غذایی مناسب است، در ادامه به چگونگی رژیم غذایی برای کبد چرب میپردازیم.

رژیم کبد چرب یک رژیم غذایی است که دارای کالری متعادل برای کنترل یا کاهش وزن، با محدودیت در دریافت کربوهیدرات های ساده و همینطور دریافت متعادل از گروه های غذایی مختلف است که باعث میشود به تدریج کبد شما پاکسازی شده و چربی های اضافه آن خارج شوند.
در رژیم غذایی کبد چرب باید مراقب سه فاکتور مهم رژیم غذایی باشیم، انرژی رژیم غذایی، مقدار کربوهیدرات و مقدار چربی. دریافت متعادل این سه فاکتور گام مهمی در درمان کبد چرب با رژیم غذایی است.
در کنار موارد گفته شده رعایت برخی نکات دیگر مثل مصرف فیبر غذایی بیشتر یا تقسیم کربوهیدرات ها در طول روز هم میتواند به درمان کبد چرب کمک کند که در ادامه کاملتر به آن میپردازیم.

با وجود رژیم های غذایی مختلف شاید در انتخاب بهترین رژیم غذایی برای کبد چرب دچار سردرگمی شوید. شاید برخی پیشنهاد رژیم کتوژنیک برای درمان کبد چرب را به شما داده باشند، برخی رژیم فستینگ را توصیه کرده باشند و برخی دیگر رژیم های غذایی ناشناخته ای را معرفی کرده باشند.
اما واقعیت این است که یک رژیم غذایی استاندارد و یا رژیم غذایی مدیترانه ای بهترین انتخاب برای درمان کبد چرب هستند که جلوتر به نحوه انجام آنها میپردازیم. گرچه برخی مطالعات رژیم کتو را هم برای درمان کبد چرب پیشنهاد کرده اند، اما باید بدانید که رژیم کتوژنیک صرفا در مراحل ابتدایی کبد چرب میتواند کمک کننده باشد و در صورتی که کبد چرب از گرید ۱ گذشته باشد استفاده از رژیم کتو توصیه نمیشود.
رژیم فستینگ هم بخاطر گرسنگی های طولانی مدتی که به بیمار متحمل میکند برای درمان کبد چرب توصیه نمیشود. زیرا همانطور که در ادامه خواهیم گفت گرسنگی های طولانی مدت میتواند برای بیمار مبتلا به کبد چرب مضر باشد.
در نهایت هر نوع رژیم غذایی که باعث کاهش وزن سریع شما شود باعث انباشته شدن بیشتر چربی در کبد شما خواهد شد و برای درمان کبد چرب باید یک کاهش وزن متعادل داشته باشید.

در رژیم غذایی کبد چرب اولین چیزی که باید در نظر بگیرید انرژی رژیم غذایی است. مقدار انرژی رژیم کبد چرب باید به گونه ای باشد که یک کاهش وزن ملایم برای بیمار به همراه داشته باشد. البته در مورد افراد لاغر یا افرادی که وزن مناسبی دارند مقدار کالری رژیم غذایی را برای حفظ وزن در محدوده طبیعی در نظر میگیریم.
یک قاعده کلی برای اینکه بدانید در رژیم کبد چرب باید چقدر انرژی در روز دریافت کنید این است که آقایان وزن خود را در عدد ۳۵ و خانم ها در عدد ۳۲ ضرب کنند. افراد دارای اضافه وزن یا چاقی باید از عدد به دست آمده چیزی در حدود ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ کالری (با توجه به شرایط هر فرد اعم از سابقه غذایی، متابولیسم و...) کسر کنند تا انرژی مورد نیاز روزانه آنها به دست آید. طبیعتا افرادی که ورزش میکنند یا دارای فعالیت زیادی هستند باید انرژی فعالیت خود را هم به عدد گفته شده اضافه کنند.
اگر مقدار کالری دریافتی در رژیم کبد چرب خیلی کمتر از نیاز بدن باشد باعث کاهش وزن سریع شده و همانطور که قبل تر گفتیم کاهش وزن سریع برای بیماران کبد چرب توصیه نمیشود و میتواند منجر به آسیب بیشتر کبد شود.
پس بدون توجه به نوع رژیم دریافتی و اینکه کدام یک از رژیم های غذایی را میخواهید پیروی کنید اولین کاری که در رژیم کبد چرب باید انجام دهید محاسبه انرژی رژیم غذایی است.

نقش کربوهیدرات ها در رژیم غذایی برای کبد چرب

کربوهیدرات ها منبع اصلی تامین انرژی در رژیم غذایی هستند. در اغلب رژیم های غذایی ما حدود ۴۵ تا ۵۵% از انرژی دریافتی خود را از کربوهیدرات های مختلف تامین میکنیم. در رژیم غذایی کبد چرب هم این مسئله صدق میکند و ما باید حدود نیمی از انرژی دریافتی خود را از کربوهیدرات ها تامین کنیم.
علاوه بر مقدار کربوهیدرات در رژیم غذایی برای کبد چرب، نوع آنها نیز برای درمان کبد چرب بسیار مهم است. کربوهیدرات های ساده بخاطر اینکه به سرعت جذب بدن شده و قند خون را بالا میبرند و نهایتا به دنبال آن سبب افزایش ذخیره چربی در کبد میشوند باید در برنامه غذایی کبد چرب محدود گردند. به طور کلی از کربوهیدرات هایی که شاخص گلایسمی و بار گلایسمی بالا دارند نباید زیاد استفاده شود.
از کربوهیدرات های ساده ای که نباید در رژیم کبد چرب استفاده شوند شامل قند، شکر، آبنبات، شکلات، آبمیوه، نوشابه، شربت، دلستر و... است.
در عوض باید از انواع کربوهیدرات های پیچیده مثل نان کامل، برنج قهوه ای، حبوبات، میوه ها، سبزیجات نشاسته ای، لبنیات و... در رژیم غذایی برای درمان کبد چرب استفاده کرد. بهترین نان برای کبد چرب انواع نان سبوسدار مثل نان جو و بعد از آن نان تهیه شده با غلات کامل است. در بین نان های مصرفی رایج بهترین نان برای کبد چرب ابتدا سنگک، سپس بربری و در نهایت نان لواش است.
همانطور که میدانید یکی از عوارضی که ممکن است در بیماری کبد چرب به وجود آید مقاومت نسبت به انسولین است. در نتیجه نکته مهم دیگری که در مورد کربوهیدرات رژیم کبد چرب باید رعایت کنید این است که آنها را در طول روز تقسیم کنید و به یکباره مقدار زیادی کربوهیدرات دریافت نکنید. سعی کنید سه وعده اصلی و ۲ تا ۳ میان وعده داشته باشید و غذاهای حاوی کربوهیدرات را در این وعده ها تقسیم کنید تا دریافت مناسبی از آنها در طول روز داشته باشید و از نوسان قند خون جلوگیری شود.

چربی ها در رژیم غذایی کبد چرب

مقدار چربی ها هم در رژیم غذایی کبد چرب باید متعادل باشد اما نیاز به محدودیت شدید در دریافت آنها نیست. در بیماران مبتلا به کبد چرب مقدار چربی رژیم غذایی همانند یک فرد سالم است و نیاز نیست که مقدار آن را کم کنیم. چیزی در حدود ۳۰% از انرژی دریافتی ما باید از طریق چربی های غذایی باشد. توصیه میکنیم از چربی های سالم تر نظیر روغن زیتون، روغن کلزا، مغزیجات، دانه های چرب، زیتون، آووکادو و... در رژیم غذایی خود استفاده کنید و چربی های اشباع مثل کره، خامه، روغن حیوانی، سرشیر، چربی گوشت و سایر چربی های جامد را کمتر استفاده کنید. چربی های ترانس مثل مارگارین یا غذاهای سرخ شده هم ترجیحا از رژیم غذایی حذف شوند و مورد استفاده قرار نگیرند.
به طور کلی افرادی که چربی اشباع کمتری استفاده میکنند سریعتر به درمان کبد چرب پاسخ میدهند و در کبدچرب غیر الکلی توصیه به محدودیت دریافت آنها داریم.
بهترین روغن در رژیم غذایی کبد چرب برای پخت و پز یا سالاد روغن زیتون و کانولا (کلزا) میباشد. اما از آنجایی که روغن زیتون نقطه دود (دمایی که باعث تغییر در ترکیب روغن میشود) پایینی دارد بهتر است برای پخت و پز در دمای بالا از روغن کانولا استفاده کنید. در صورتی که این دو روغن را در دسترس نداشتید از سایر روغن های گیاهی مثل روغن کنجد، روغن آفتابگردان، روغن ذرت و... میتوانید استفاده نمایید.

اهمیت فیبر رژیم غذایی در درمان کبد چرب

فیبر های غذایی یک از مفید ترین کربوهیدرات هایی هستند که در بدن قابل جذب نیستند. به همین دلیل ما آنها را جزو گروه کربوهیدرات بیان نکردیم. فیبر ها به دو شکل محلول و نامحلول وجود دارند و از طریق مختلف میتوانند به درمان کبد چرب کمک کنند. فیبر رژیم غذایی با کاهش سرعت جذب کربوهیدرات باعث میشوند که قند خون شما به طور ناگهانی افزایش پیدا نکند. از طرفی آنها در دستگاه گوارش بدن به کلسترول متصل شده و باعث دفع آنها از بدن میشود. در نتیجه در کنترل چربی خون هم نقش موثری ایفا میکنند.
برای دریافت بیشتر فیبر در رژیم غذایی باید از غلات کامل، سبزیجات، حبوبات و میوه های تازه در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنید.
سبزیجات غیر نشاسته ای از بهترین منابع فیبر غذایی هستند و شما هرمیزانی که بخواهید میتوانید از آنها در رژیم غذایی برای درمان کبد چرب استفاده کنید. سبزیجات حاوی انرژی بسیار کم و مواد مغذی بسیار زیاد هستند و از این رو محدودیتی در دریافت آنها نداریم. سعی کنید به همراه همه وعده های غذایی خود از سبزیجات غیر نشاسته ای مثل کاهو، گل کلم، سبزی خورن، خیار، گوجه، پیاز، بادمجان، کلم برگ، بروکلی، هویج، کدو سبز و... استفاده کنید.
حبوبات نیز سرشار از فیبر های نامحلول هستند اما بخاطر کربوهیدراتی که دارند نمیتوان نامحدود از آنها استفاده کرد. با این حال سعی کنید در هفته حداقل ۳ بار از حبوبات در شکل های مختلف در غذاهای خود استفاده کنید.
میوه ها هم از منابع خوب فیبر غذایی هستند که حاوی ویتامین ها و آنتی اکسیدان های مختلفی میباشند. اما از آنجا که اکثر میوه ها قند بالایی دارند نمیتوان در مصرف آنها زیاده روی کرد و توصیه نمیکنیم بیشتر از ۳ الی ۴ واحد از میوه هادر رژیم درمان کبد چرب استفاده شود.
در مورد غلات هم همانطور که در بحث کربوهیدرات ها گفتیم بهتر است از انواع نان و غلات کامل مثل نان سبوسدار، جو، نان جو، جو پرک، برنج قهوه ای، ماکارونی با آرد سمولینا یا آرد سبوسدار، چاودار و سایر غلات کامل مورد استفاده قرار گیرند.

تاثیر ویتامین E و ویتامین C در درمان کبد چرب

ویتامین E و ویتامین C به عنوان دو آنتی اکسیدان قوی میتوانند نقش موثری در درمان کبد چرب ایفا کنند. مطالعات نشان میدهند که این دو ویتامین نقش مثبتی در درمان کبد چرب ایفا میکنند. البته توجه داشته باشید که مصرف بیش از اندازه مکمل این ویتامین ها میتواند عوارضی را برای بیمار به همراه داشته باشد و خطر ابتلا به برخی بیمار ها مثل سرطان پروستات را افزایش دهد.
اما شما میتوانید از منابع غذایی آنها به صورت متعادل در رژیم غذایی برای درمان کبد چرب استفاده کنید. منابع غذایی غنی از ویتامین E شامل جوانه گندم، بادام درختی، مغز تخمه آفتابگردان، سویا و بادام زمینی است و ویتامین C به وفور در مرکبات، کیوی، فلفل دلمه، جعفری، گوجه فرنگی، توتفرنگی و خانواده کلم ها یافت میشود.

درباره کلیات رژیم غذایی کبد چرب صحبت کردیم و دانستیم که کلیات برنامه غذایی برای درمان کبد چرب باید چگونه باشد. اما مصرف برخی غذاها در رژیم غذایی کبد چرب میتواند باعث اختلال در روند درمان شده یا به کبد شما آسیب برساند. پس باید تا حد امکان از مصرف این غذاها در رژیم غذایی خودداری کنید و یا مقدار مصرف آنها را محدود کنید. از آنجایی که کبد مهمترین عضو بدن در تجزیه و تحلیل مواد شیمیایی و سموم وارد شده به بدن است، تقریبا هر غذایی که مصرف کنید باید از طریق کبد متابولیزه شود و بر روی سلامت کبد تاثیر گذار است. در ادامه لیست این غذاها برای شما آورده شده است:

• انواع نوشیدنی های الکلی
• قند و شکر
• مایعات قندی مثل شربت، نوشابه، آبمیوه و...
• غذاهای سرخ شده
• مارگارین
• شیرینی، کیک و کلوچه
• شکلات و آبنبات
• غذاهای غنی از فروکتوز مثل شربت ذرت
• مصرف بیش از حد گوشت قرمز
• مصرف بیش از اندازه مکمل ویتامین D و A
• دمنوش های گیاهی بدون مشورت مشاور تغذیه یا پزشک

اما در کنار استفاده از رژیم غذایی درمان کبد چرب، استفاده از خارمریم نیز برای درمان خانگی کبد چرب توصیه میشود. استفاده از گیاه خارمریم در پیشگیری و درمان انواع بیماری های کبد سابقه دیرینه ای دارد. مطالعات انجام شده نشان میدهد که سیلیمارین (ماده موثره دارویی گیاه خارمریم) از سلول های کبد در برابر طیف وسیعی از داروها و سموم محافظت میکند. شما میتوانید از عرق خارمریم برای درمان کبد چرب در منزل استفاده کنید.
کاسنی یکی دیگر از ترکیباتی است که برای درمان خانگی کبد چرب استفاده میشود. کاسنی دارای ماده موثره اینولین است که این ترکیب باعث تکثیر فلور های باکتریایی مفید روده میشود. این باکتری های مفید باعث کاهش سطح آنزیم های کبد و کاهش میزان چربی های کبد میشود. از طرفی اینولین با کاهش چربی خون میتواند در بهبود وضعیت پروفایل های لیپیدی (یا همان سطح چربی خون) نقش موثری ایفا کند.
و سومین درمان خانگی کبد چرب تاج، ریشه و برگ گزنه است که در کنترل قد خون نقش داشته و میتواند در درمان کبد چرب مورد استفاده قرار گیرد.
مکمل های ترکیبات گیاهی گفته شده هم در داروخانه ها به عنوان داروی درمان کبد چرب وجود دارد که تحت نام های لیورگل، لیور کر، لیورپاور، هپاتوهیل و... وجود دارند که میتوانید آنها را تحت نظر پزشک یا مشاور تغذیه استفاده کنید.

توجه داشته باشید که مصرف زیاد و بیش از اندازه هرکدام از ترکیبات گفته شده میتواند آسیب رسان باشد و مقدار مصرف آنها با توجه به شرایط شما تعیین میشود. پس بدون تجویز پزشک یا متخصص تغذیه از مصرف بیش از حد آنها خودداری کنید.

احتمالا شما هم درباره تاثیر خاکشیر برای درمان کبد چرب شنیده باشید. اما واقعیت این است که تاکنون منبع علمی معتبری این مطلب را تایید نمیکند و نمیتوان به خاکشیر در درمان کبد چرب اتکا کرد. گرچه مصرف خاکشیر به همراه مقدار زیادی آب میتواند به کاهش احساس گرسنگی و در نتیجه کاهش وزن در رژیم لاغری کمک کند اما به خودی خود در درمان کبد چرب تاثیر چندانی ندارد.
پس اگر شما هم به امید درمان کبد چرب از خاکشیر استفاده میکردید بهتر است که به سایر روش های درمانی روی بیاورید تا هرچه سریعتر وضعیت کبد شما رو به بهبود بگذارد. توجه داشته باشید که هرچه درمان کبد چرب به تاخیر بیوفتد میتواند وضعیت کبد بدتر شده و درمان آن هم سخت تر شود. از طرفی اگر کبد چرب درمان نشود میتواند منجر به سیروز کبدی و در نهایت از نارسایی کبد گردد که در این مرحله تنها راه درمان، پیوند کبد خواهد بود.