کبد چرب یکی از شایع‌ترین بیماری‌های کبد است که حدود ۳۰٪ از جمعیت ایران را تحت تأثیر قرار داده است. برخلاف تصور رایج، این بیماری فقط مختص افراد دارای اضافه‌وزن نیست؛ حدود ۷٪ از افرادی که وزن طبیعی دارند نیز به دلیل عادات غذایی ناسالم به کبد چرب مبتلا می‌شوند.
کبد چرب به دو نوع الکلی و غیرالکلی تقسیم میشود:
کبد چرب الکلی: ناشی از مصرف زیاد الکل است و برای درمان این نوع، اولین قدم قطع مصرف نوشیدنی‌های الکلی است.
کبد چرب غیرالکلی: این نوع در افرادی دیده میشود که به الکل علاقه‌ای ندارند اما به دلیل سبک زندگی نامناسب، دچار کبد چرب شده‌اند.
راه‌های درمان کبد چرب
بهترین و قطعی‌ترین راه درمان کبد چرب، پیروی از یک رژیم غذایی سالم و کاهش وزن است. در بسیاری از بیماران، کاهش ۱۰٪ از وزن بدن می‌تواند حتی به بهبود فیبروز کبد نیز کمک کند. با اصلاح رژیم غذایی می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و در موارد حادتر از رسیدن به مراحل خطرناک‌تری چون سیروز و سرطان کبد پیشگیری نمود.
اصلاح رژیم غذایی و اتخاذ عادات سالم، اساسی‌ترین راه مقابله با کبد چرب است. در ادامه به اصول مهم رژیم غذایی برای کمک به بهبود کبد چرب می‌پردازیم.
رژیم غذایی برای کبد چرب باید به‌گونه‌ای طراحی شود که کالری متعادل و کنترل شده‌ای برای کاهش یا مدیریت وزن ارائه دهد. این رژیم باید شامل محدودیت در مصرف کربوهیدرات‌های ساده و تأکید بر دریافت متنوع گروه‌های غذایی باشد تا به تدریج کبد پاکسازی شود و چربی‌های اضافی آن کاهش یابد. برای داشتن یک رژیم غذایی مؤثر در درمان کبد چرب، باید به پنج اصل مهم توجه شود:
انرژی رژیم غذایی: کالری دریافتی باید متعادل باشد تا از افزایش وزن جلوگیری کند و در عین حال امکان کاهش وزن را فراهم کند.
مقدار و نوع کربوهیدرات: مصرف کربوهیدرات‌های ساده مانند قندهای افزوده باید محدود شود. به جای آن، کربوهیدرات‌های پیچیده و غنی از فیبر در رژیم گنجانده شوند.
مقدار و نوع چربی: چربی‌های سالم مانند چربی‌های امگا ۳ و چربی‌های غیر اشباع را باید در رژیم گنجاند و از چربی‌های اشباع و ترانس پرهیز کرد.
مصرف بیشتر فیبر غذایی: افزایش مصرف فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات می‌تواند به بهبود عملکرد کبد و کنترل وزن کمک کند.
تقسیم کربوهیدرات‌ها در طول روز: به جای مصرف مقدار زیادی کربوهیدرات در یک وعده غذایی، آن‌ها را در طول روز تقسیم کنید تا از نوسانات قند خون جلوگیری شود.
علاوه بر موارد فوق، رعایت برخی نکات دیگر می‌تواند به درمان کبد چرب کمک کند که در ادامه به طور کامل درباره همه موارد توضیح خواهیم داد.
در انتخاب بهترین رژیم غذایی برای درمان کبد چرب، ممکن است با پیشنهادات متنوعی مواجه شوید؛ از جمله رژیم کتوژنیک، فستینگ و یا دیگر روش‌های غذایی. اما واقعیت این است که رژیم غذایی استاندارد و یا رژیم مدیترانه‌ای بهترین گزینه‌ها برای مدیریت این بیماری به شمار می‌روند.
۱. رژیم غذایی مدیترانه‌ای
این رژیم بر مصرف مواد غذایی سالم و طبیعی تمرکز دارد و شامل:
• میوه‌ها و سبزیجات: با خواص آنتی‌اکسیدانی و فیبر بالا.
• غلات کامل: مانند برنج قهوه‌ای و نان‌های سبوس‌دار.
• چربی‌های سالم: از منابعی مانند زیتون و آووکادو.
• پروتئین‌های کم‌چرب: مانند ماهی، مرغ و حبوبات.
این رژیم نه تنها به بهبود سلامت کبد کمک می‌کند، بلکه خطر بیماری‌های قلبی را نیز کاهش می‌دهد.
۲. رژیم کتوژنیک
اگرچه برخی از مطالعات رژیم کتو را برای درمان کبد چرب پیشنهاد کرده‌اند، اما باید بدانید که این رژیم فقط در مراحل اولیه کبد چرب (گرید ۱) می‌تواند مؤثر باشد. در مراحل پیشرفته‌تر کبد چرب، این رژیم به دلیل افزایش چربی‌های اشباع و کالری ممکن است مضر باشد.
۳. رژیم فستینگ
رژیم فستینگ به دلیل دوره‌های طولانی گرسنگی که ایجاد می‌کند، به‌طور کلی برای بیماران مبتلا به کبد چرب توصیه نمی‌شود. گرسنگی‌های طولانی می‌توانند باعث افزایش استرس و مشکلات متابولیکی شوند. با این حال، در کبد چرب نوع ۱ (گرید ۱) که هنوز چربی در کبد به میزان قابل توجهی افزایش نیافته است، می‌توان از این رژیم به‌طور محدود استفاده کرد.
هر نوع رژیم غذایی که منجر به کاهش وزن سریع شود، می‌تواند به تجمع بیشتر چربی در کبد منجر شود. برای درمان کبد چرب، باید یک کاهش وزن متعادل، آهسته و پایدار را هدف قرار دهید. در نتیجه، انتخاب یک برنامه غذایی متنوع و متعادل می‌تواند به بهبود سلامت کبد کمک کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری نماید.
در طراحی یک رژیم غذایی مؤثر برای کبد چرب، توجه به چندین اصل کلیدی الزامی است. مهم‌ترین موردی که باید در نظر بگیرید، مقدار انرژی دریافتی است. هدف اصلی رژیم غذایی باید کمک به کاهش وزن ملایم در بیماران مبتلا به کبد چرب باشد. برای افراد لاغر یا کسانی که وزن مناسبی دارند، مقدار کالری دریافتی باید به گونه‌ای تنظیم شود که وزن در محدوده طبیعی حفظ شود. یک قاعده کلی برای محاسبه مقدار انرژی روزانه مورد نیاز به شرح زیر است:
برای آقایان: وزن خود را در عدد ۳۵ ضرب کنید.
برای خانم‌ها: وزن خود را در عدد ۳۲ ضرب کنید.
افراد دارای اضافه وزن یا چاق باید از مقدار به دست آمده بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ کالری (با توجه به شرایط فردی، سابقه غذایی، متابولیسم و...) کسر کنند تا انرژی مورد نیاز روزانه به دست آید.
افراد فعال یا ورزشکاران هم باید انرژی مصرفی خود را به عدد به دست آمده اضافه کرده و سپس ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ کالری از آن کسر کنند.
در نظر داشته باشید که کاهش کالری دریافتی باید به گونه‌ای انجام شود که از آسیب به کبد جلوگیری کند. اگر مقدار کالری دریافتی در رژیم کبد چرب بیش از اندازه کمتر از نیاز بدن باشد، ممکن است منجر به کاهش وزن سریع شود، که این مسئله برای بیماران مبتلا به کبد چرب توصیه نمی‌شود و می‌تواند به آسیب بیشتر کبد منجر شود.
بنابراین، محاسبه دقیق انرژی رژیم غذایی اولین قدم در طراحی رژیم کبد چرب است. با تنظیم متعادل کالری و توجه به شرایط فردی، می‌توانید به بهبود وضعیت کبد و کاهش چربی آن کمک کنید.
کربوهیدرات‌ها به عنوان منبع اصلی تأمین انرژی در رژیم غذایی شناخته می‌شوند و در اغلب رژیم‌ها، حدود ۴۵ تا ۵۵ درصد از انرژی دریافتی از این منبع تأمین میشود. این قاعده در رژیم غذایی کبد چرب نیز صادق است و باید حدود نیمی از انرژی دریافتی خود را از کربوهیدرات‌ها تأمین کنید.
اهمیت نوع کربوهیدرات‌ها در کبد چرب
نوع کربوهیدرات‌ها در رژیم غذایی کبد چرب بسیار مهم است. کربوهیدرات‌های ساده، به سرعت جذب بدن شده، قند خون را بالا میبرند و به دنبال آن، ذخیره چربی در کبد را افزایش دهند. بنابراین، باید مصرف این نوع کربوهیدرات‌ها را محدود کنید. کربوهیدرات‌هایی با شاخص گلایسمی و بار گلایسمی بالا باید در برنامه غذایی کبد چرب کاهش یابند.
کربوهیدرات‌های ساده که باید از رژیم غذایی حذف شوند عبارتند از:
• قند و شکر
• آبنبات و شکلات
• آبمیوه، نوشابه، شربت و دلستر
• کیک، کلوچه و بیسکوییت
• مربا و سایر دسرهای قندی
• ماکارونی
به جای کربوهیدرات‌های ساده، باید از انواع کربوهیدرات‌های پیچیده استفاده کنید که شامل موارد زیر میشود:
• نان کامل
• برنج قهوه‌ای
• حبوبات
• میوه‌های تازه
• سبزیجات نشاسته‌ای
• لبنیات
بهترین نان برای کبد چرب شامل نان‌های سبوس‌دار مانند نان جو و همچنین نان‌های تهیه شده با غلات کامل هستند. در بین نان‌های رایج، نان سنگک و تافتون از نظر سلامت برای کبد چرب مناسب‌تر هستند.
مدیریت مصرف کربوهیدرات‌ها
یکی از عوارض شایع بیماری کبد چرب، مقاومت به انسولین است. به همین دلیل، توصیه میشود که کربوهیدرات‌ها را در طول روز تقسیم کنید و به یکباره مقدار زیادی کربوهیدرات دریافت نکنید. پیشنهاد میشود سه وعده اصلی و ۲ تا ۳ میان‌وعده داشته باشید تا دریافت کربوهیدرات‌ها در طول روز به شکل متعادل انجام شود و از نوسان قند خون جلوگیری شود.
مقدار چربی‌ها در رژیم غذایی کبد چرب باید به‌طور متعادل تأمین شود، اما نیازی به محدودیت شدید در دریافت آن‌ها نیست. برای بیماران مبتلا به کبد چرب، میزان چربی مصرفی باید مشابه با افراد سالم باشد و حدود ۳۰ درصد از انرژی دریافتی را تشکیل دهد. نوع چربی دریافتی در رژیم کبد چرب اهمیت بالایی دارد و شما باید سعی کنید اکثر چربی دریافتی را از طریق چربی‌های غیر اشباع تامین کنید.
چربی‌های سالم
در رژیم کبد چرب توصیه میکنیم از چربی‌های سالم‌تر در برنامه غذایی خود استفاده کنید. این چربی‌ها به بهبود عملکرد کبد و کاهش التهاب کمک می‌کنند، مانند:
• روغن زیتون
• روغن کلزا (کانولا)
• مغزیجات و دانه‌های چرب
• زیتون
• آووکادو
چربی‌های ناسالم
از سوی دیگر، چربی‌های اشباع باید در رژیم غذایی محدود شوند و حداکثر یک سوم از چربی های دریافتی شما را شامل شوند. این چربی‌ها شامل موارد زیر هستند:
• کره
• خامه
• روغن حیوانی
• سرشیر
• چربی گوشت و سایر چربی‌های جامد
چربی‌های مضر
علاوه بر دو دسته بالا، دسته سومی هم وجود دارد که برای کبد چرب مضر بوده و باعث آسیب به کبد میشود. از این رو باید به طور کامل از رژیم غذایی کبد چرب حذف شود. این دسته سوم چربی ترانس نام دارد که شامل:
• مارگارین
• روغن نباتی هیدروژنه
• غذاهای حاوی روغن نباتی
• غذاهای فراوری شده و سرخ شده
بهترین روغن‌ها برای پخت و پز برای کبد چرب
بهترین روغن‌ها برای پخت و پز یا تهیه سالاد در رژیم غذایی کبد چرب، روغن زیتون و روغن کانولا (کلزا) هستند. به دلیل اینکه روغن زیتون نقطه دود پایینی دارد (دمایی که باعث تغییر در ترکیب روغن میشود)، بهتر است برای پخت و پز در دماهای بالا از روغن کانولا استفاده کنید. در صورت عدم دسترسی به این دو روغن، می‌توانید از سایر روغن‌های گیاهی مانند روغن کنجد، روغن آفتابگردان یا روغن ذرت استفاده کنید.
فیبرهای غذایی یکی از مفیدترین انواع کربوهیدرات‌ها هستند که در بدن قابل جذب نیستند، به همین دلیل به‌طور خاصی در گروه کربوهیدرات‌ها دسته‌بندی نمی‌شوند. این فیبرها به دو شکل محلول و نامحلول وجود دارند و می‌توانند از طریق‌های مختلف به درمان کبد چرب کمک کنند. استفاده از فیبر در رژیم غذایی کبد چرب می‌تواند به بهبود کلی سلامت کبد و کاهش عوارض بیماری کبد چرب کمک کند. بنابراین، گنجاندن منابع غنی از فیبر در رژیم غذایی روزانه، یک استراتژی موثر برای مدیریت و درمان کبد چرب به شمار می‌رود.
فیبرها با کاهش سرعت جذب کربوهیدرات‌ها، از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری می‌کنند. این امر به خصوص برای افرادی که مبتلا به کبد چرب هستند اهمیت دارد، زیرا کنترل قند خون می‌تواند به بهبود وضعیت کبد کمک کند.
علاوه بر این، در دستگاه گوارش به کلسترول متصل می‌شوند و باعث دفع آن از بدن می‌گردند. در نتیجه، آن‌ها نقش موثری در کنترل چربی خون ایفا کرده که به کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی مرتبط با کبد چرب کمک می‌کنند.
منابع غنی فیبر
برای دریافت بیشتر فیبر در رژیم غذایی خود، می‌توانید از منابع زیر استفاده کنید:
غلات کامل: نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو، ماکارونی با آرد سمولینا یا آرد سبوس‌دار و چاودار.
سبزیجات: سبزیجات غیر نشاسته‌ای از بهترین منابع فیبر هستند و می‌توانید از آن‌ها در هر وعده غذایی استفاده کنید. سبزیجاتی مانند کاهو، گل کلم، خیار، گوجه‌فرنگی، بادمجان، کلم، بروکلی و هویج با انرژی بسیار کم و مواد مغذی بالا، انتخاب‌های مناسبی برای درمان کبد چرب هستند.
حبوبات: حبوبات سرشار از فیبرهای نامحلول هستند، اما به دلیل محتوای کربوهیدراتی که دارند، نباید در مصرف آن‌ها زیاده‌روی کنید. پیشنهاد میشود حداقل سه بار در هفته از حبوبات در برنامه غذایی خود استفاده کنید.
میوه‌ها: میوه‌ها نیز منابع خوبی از فیبر غذایی هستند و حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های مفیدی می‌باشند. با این حال، به دلیل محتوای قند بالای برخی میوه‌ها، بهتر است مصرف آن‌ها محدود به ۳ الی ۴ واحد در روز باشد.
ویتامین E و ویتامین C به عنوان دو آنتی‌اکسیدان قوی شناخته می‌شوند و نقش مهمی در درمان کبد چرب ایفا می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که این دو ویتامین می‌توانند به بهبود وضعیت کبد و کاهش عوارض ناشی از کبد چرب کمک کنند. با انتخاب منابع غذایی غنی از این ویتامین‌ها، می‌توانید از خواص آن‌ها بهره‌مند شوید و در عین حال از عوارض ناشی از مصرف مکمل‌ها جلوگیری کنید.
نقش ویتامین E
ویتامین E با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود، می‌تواند از آسیب به سلول‌های کبدی جلوگیری کند و به بهبود عملکرد کبد کمک کند. این ویتامین به‌خصوص در افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی موثر است.
منابع غذایی غنی از ویتامین E:
• جوانه گندم
• بادام درختی
• مغز تخمه آفتابگردان
• سویا
• بادام زمینی
نقش ویتامین C
ویتامین C نیز به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی شناخته میشود که به کاهش التهابات و استرس اکسیداتیو در کبد کمک می‌کند. این ویتامین می‌تواند به ترمیم بافت‌های کبدی آسیب‌دیده کمک کند و سیستم ایمنی بدن را تقویت نماید.
منابع غذایی غنی از ویتامین C:
• مرکبات (مانند پرتقال و لیمو)
• کیوی
• فلفل دلمه‌ای
• جعفری
• گوجه‌فرنگی
• توت‌فرنگی
• خانواده کلم‌ها
هرچند که این ویتامین‌ها می‌توانند به درمان کبد چرب کمک کنند، اما مصرف بیش از اندازه مکمل این ویتامین‌ها می‌تواند عوارضی نظیر افزایش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها از جمله سرطان پروستات، خونریزی داخلی، سنگ کلیه و... را به همراه داشته باشد. بنابراین، بهتر است این ویتامین‌ها را از طریق منابع غذایی متنوع و به‌طور متعادل دریافت کنید. در صورت تمایل به مصرف مکمل حتما با متخصص تغذیه مشورت کنید.
درمان کبد چرب نیازمند توجه ویژه به نوع غذاهایی است که مصرف می‌کنید. برخی مواد غذایی می‌توانند به روند درمان آسیب بزنند یا وضعیت کبد را وخیم‌تر کنند. از آنجا که کبد مسئول تجزیه و تحلیل بسیاری از مواد شیمیایی و سموم بدن است، مصرف هر غذایی می‌تواند تأثیر مستقیم بر روی سلامت آن داشته باشد. در زیر به لیست غذاهایی که باید در رژیم غذایی کبد چرب از آن‌ها پرهیز یا مصرف‌شان را محدود کنید، اشاره میشود:
• انواع نوشیدنی های الکلی
• قند و شکر
• مایعات قندی مثل شربت، نوشابه، آبمیوه و...
• غذاهای سرخ شده
• مارگارین
• شیرینی، کیک و کلوچه
• شکلات و آبنبات
• غذاهای غنی از فروکتوز مثل شربت ذرت
• مصرف بیش از حد گوشت قرمز
• مصرف بیش از اندازه مکمل ویتامین D و A
• دمنوش های گیاهی بدون مشورت مشاور تغذیه یا پزشک
در کنار رژیم غذایی مناسب، استفاده از برخی گیاهان دارویی می‌تواند به درمان خانگی کبد چرب کمک کند. در اینجا به معرفی سه گیاه مؤثر در این زمینه می‌پردازیم:
۱. خارمریم
خارمریم یکی از گیاهان شناخته‌شده در درمان بیماری‌های کبدی است. ماده مؤثره آن، سیلیمارین، به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی عمل کرده و از سلول‌های کبد در برابر سموم و داروها محافظت می‌کند. شما می‌توانید از عرق خارمریم به عنوان یک درمان خانگی برای کبد چرب استفاده کنید.
۲. کاسنی
کاسنی حاوی ماده مؤثره‌ای به نام اینولین است که به افزایش فلور باکتریایی مفید روده کمک می‌کند. این باکتری‌های مفید به کاهش آنزیم‌های کبد و کاهش چربی کبدی کمک می‌کنند. علاوه بر این، اینولین می‌تواند با کاهش چربی خون به بهبود پروفایل‌های لیپیدی هم کمک کند.
۳. گزنه
ریشه و برگ گزنه نیز به عنوان یک درمان خانگی برای کبد چرب شناخته میشود. این گیاه در کنترل قند و چربی خون مؤثر است و می‌تواند در بهبود وضعیت کبد نقش داشته باشد.
علاوه بر استفاده از این گیاهان به شکل طبیعی یا خانگی، مکمل‌های حاوی ترکیبات گیاهی ذکر شده نیز در داروخانه‌ها موجود است. برخی از این مکمل‌ها شامل لیورگل، لیورکر، لیورپاور و هپاتوهیل هستند. مصرف این مکمل‌ها باید تحت نظر پزشک یا مشاور تغذیه باشد.
توجه داشته باشید که مصرف زیاد یا بیش از حد هرکدام از این گیاهان می‌تواند مضر باشد و چه بسا باعث آسیب بیشتر به کبد شما گردد. از این رو مقدار مناسب باید با توجه به شرایط خاص شما تعیین شود. قبل از شروع هر گونه درمان خانگی یا استفاده از مکمل‌های گیاهی، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا از بروز عوارض جلوگیری شود.
خاکشیر یکی از گیاهان دارویی است که به عنوان یک درمان خانگی برای مسائل مختلف سلامتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما درباره تأثیر خاکشیر بر درمان کبد چرب، واقعیت این است که تاکنون هیچ منبع علمی معتبری این مطلب را تأیید نکرده است. بنابراین، نمی‌توان به خاکشیر به عنوان یک درمان مؤثر برای کبد چرب اتکا کرد.
با این حال، مصرف خاکشیر به همراه مقدار زیادی آب ممکن است به کاهش احساس گرسنگی کمک کرده و در نتیجه در رژیم‌های لاغری مؤثر باشد. این خاصیت می‌تواند به کاهش وزن کمک کند، که یکی از فاکتورهای مهم در مدیریت کبد چرب است. اما به خودی خود، خاکشیر تأثیر چندانی بر درمان کبد چرب ندارد.
اگر شما هم به امید درمان کبد چرب از خاکشیر استفاده می‌کردید، بهتر است که به سایر روش‌های درمانی از جمله تغییر در رژیم غذایی و انتخاب سبک زندگی سالم روی بیاورید. تأخیر در درمان کبد چرب می‌تواند وضعیت کبد را بدتر کند و درمان آن را سخت‌تر نماید. عدم درمان این بیماری می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری مانند سیروز کبدی و نارسایی کبد شود. در این مرحله، تنها راه درمان پیوند کبد است.
محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تنها راه قطعی درمان کبد چرب استفاده از رژیم غذایی مناسب است
درمان کبد چرب در کم کاری تیروئید با رژیم غذایی امکان پذیر است؟
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به سیروز کبدی
چطور کبد چرب را به صورت کامل درمان کنیم؟
آیا رژیم کتو برای کبد چرب مفید است؟
آیا رژیم مدیترانه‌ای مبتواند به درمان کبد چرب کمک کند؟
چطور کبد خود را پاکسازی کنیم؟
لیست غذاهایی که در کبد چرب نباید مصرف شوند.
داروهای گیاهی مناسب برای درمان کبد چرب
.webp)
.svg){kind=icon}
.svg){kind=icon}
