رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۱ اردیبهشت ۱۴۰۴

هم‌زمانی دیابت با کبد چرب یک وضعیت متابولیک پیچیده است که بروز آن روز به روز در حال افزایش است. مدیریت صحیح این وضعیت نیازمند رویکردی چندبعدی شامل اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و در مواردی درمان دارویی است. پیروی از رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی سالم می‌تواند نقش مهمی در کاهش تجمع چربی در کبد،  بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین و کنترل پایدار قند خون شود.
در این مقاله، به بررسی کامل رژیم غذایی مناسب برای کبد چرب و دیابت می‌پردازیم. اگر به دنبال راهی برای کاهش قند خون، درمان کبد چرب و کاهش وزن هستید، این مقاله راهنمای جامع شما خواهد بود.

پیش از اینکه به چگونگی رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت بپردازیم باید ارتباط بین کبد چرب و دیابت را بدانیم. یکی از دلایل اصلی ابتلا به کبد چرب غیر الکلی، مقاومت به انسولین است؛ همان عاملی که در دیابت نوع ۲ نیز نقش کلیدی دارد. هنگامی که بدن در برابر انسولین مقاوم می‌شود، چربی‌ها به‌جای سوختن، در کبد تجمع پیدا می‌کنند و باعث اختلال در عملکرد آن می‌شوند. به همین دلیل، یک رژیم غذایی دیابت، اغلب برای درمان کبد چرب نیز بسیار مؤثر است.

کاهش وزن معادل ۵ تا ۱۰ درصد وزن اولیه بدن می‌تواند به شکل معناداری باعث کاهش چربی کبد و بهبود حساسیت به انسولین و کنترل قند شود. این روند باید به صورت تدریجی با رژیم غذایی متعادل، بدون حذف وعده‌های غذایی، همراه با فعالیت بدنی منظم (مانند پیاده‌روی روزانه) و انتخاب غذاهای سالم صورت گیرد.

رعایت نکات تغذیه‌ای زیر می‌تواند نقش مهمی در بهبود عملکرد کبد، کاهش مقاومت انسولینی و کنترل قند خون ایفا کند:

۱. کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده

مصرف مواد غذایی حاوی قندهای ساده نظیر نوشابه‌، کیک، شیرینی، شکلات، دلستر، آبمیوه و نان سفید موجب افزایش سریع قند خون و به دنبال آن افزایش ذخیره چربی در کبد می‌گردد. توصیه می‌شود به‌جای کربوهیدرات‌های ساده از منابع کربوهیدرات پیچیده مانند انواع زیر در رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت استفاده کنید:

• برنج قهوه ای یا ترکیب برنج و حبوبات و سبزیجات
• نان های سبوس دار
• غلات کامل مثل جو و غذاهایی که به آرد غلات کامل تهیه شده اند

۲. افزایش مصرف فیبر غذایی

فیبر با کاهش جذب گلوکز و چربی، به کنترل قند خون و کاهش تجمع چربی در کبد و درمان کبد چرب کمک می‌کند. منابع بسیار خوب فیبر که میتوانید از آنها در رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت استفاده کنید عبارتند از:

• سبزیجات برگ‌ سبز و غیر نشاسته ای (اسفناج، کرفس، گوجه فرنگی، خیار، کلم بروکلی، گل کلم و...)
• میوه‌های کم قند (توتفرنگی، تمشک، گریپ فروت، شاه توت، گیلاس و...)
• حبوبات (عدس، نخود، لوبیا، لپه، باقالی)

۳. مصرف چربی‌های مفید

چربی‌های ترانس و اشباع‌ (مانند غذاهای فرآوری شده، کره گیاهی (مارگارین)، روغن های گیاهی جامد، سوسیس و کالباس و فست فودها) می‌توانند به عملکرد کبد آسیب بزنند و باعث افزایش مقاومت سلول ها در برابر انسولین شوند. در مقابل، برخی چربی‌های غیراشباع دارای خواص ضدالتهابی بوده و میتوانند به درمان کبد چرب و کنترل دیابت کمک کنند. این چربی ها را در مواد غذایی زیر میتوانید پیدا کنید. در نظر داشته باشید که در مصرف آنها زیاده روی نکنید تا باعث افزایش وزن نشود:

• روغن زیتون فرابکر
• آووکادو
• مغزیجات
• دانه های روغنی

۴. توجه به شاخص گلیسمی غذاها (GI)

غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین، روند افزایش قند خون را کندتر کرده و در کنترل دیابت و کاهش چربی کبد مؤثرند. سعی کنید از انواع غذاهایی که شاخص گلیسمی کمتری دارند در رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت استفاده کنید. برای مثال چند نمونه از این مواد غذایی در ادامه نوشته شده است:

• حبوبات پخته
• اغلب میوه های تازه
• غلات کامل و سبوسدار
• لبنیات
• سیب زمینی با پوست

۵. پرهیز کامل از مصرف نوشیدنی‌های الکلی

الکل یکی از عوامل اصلی آسیب به سلول‌های کبدی است و مصرف آن می‌تواند موجب تشدید بیماری کبد چرب و تسریع پیشرفت آن به مراحل پیشرفته‌ مانند فیبروز یا سیروز شود. در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ و کبد چرب، پرهیز کامل از نوشیدنی‌های الکلی ضروری است.

در رژیم افراد مبتلا به دیابت و کبد چرب، برخی از خوراکی‌ها می‌توانند نقش مؤثری در کنترل بیماری و بهبود شرایط متابولیکی ایفا کنند. در ادامه، به معرفی چند مورد از این مواد غذایی و فواید آن‌ها میپردازیم:

• زردچوبه: این ادویه حاوی ترکیب فعالی به نام کورکومین است که خاصیت ضدالتهابی دارد. مصرف منظم زردچوبه می‌تواند به کاهش آنزیم‌های کبدی و بهبود عملکرد عمومی کبد کمک کند.

• چای سبز: چای سبز سرشار از آنتی اکسیدان‌های طبیعی به ویژه پلی فنول‌ها است که در کاهش چربی احشایی، بهبود متابولیسم چربی و کنترل قند خون مؤثر هستند. این نوشیدنی همچنین به تقویت عملکرد کبد کمک می‌کند.

• ماهی سالمون: ماهی سالمون منبع غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ است. این اسیدهای چرب در کاهش التهاب‌های مزمن بدن و بهبود حساسیت انسولینی مؤثرند و برای سلامت کبد نیز فواید قابل توجهی دارند.

• دارچین: دارچین یکی از ادویه‌هایی است که می‌تواند به کاهش سطح قند خون ناشتا کمک کند. این ماده غذایی با بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین، در کنترل بهتر قند خون نقش دارد.

• سرکه سیب: مصرف سرکه سیب پیش از وعده‌های غذایی یا به همراه آن می‌تواند موجب کاهش پاسخ قندی بدن پس از صرف کربوهیدرات‌ها شود. همچنین این ماده در تنظیم سطح قند خون پس از غذا مؤثر است.

• عرق کاسنی و خارمریم: این دو گیاه حاوی ترکیباتی هستند که از سلول های کبد در برابر آسیب محافظت میکنند و برای افرادی که به کبد چرب مبتلا هستند مفید است.

• قندهای افزوده و شیرین کننده‌های صنعتی: شربت ذرت با فروکتوز بالا، نوشابه‌های گازدار، آبمیوه‌های صنعتی، شیرینیجات، مربا و... که باعث افزایش سریع قند خون، ذخیره چربی در کبد و تشدید مقاومت به انسولین میشوند. در نتیجه نباید در رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت استفاده شوند.

• غذاهای سرخ کرده و فست فودها: سیب‌زمینی سرخ کرده، پیتزاهای آماده، ناگت، مرغ سوخاری و سایر غذاهای سرخ شده سرشار از چربی‌های اشباع و ترانس که به کبد آسیب زده و باعث افزایش چربی احشایی می‌شوند و نباید در برنامه غذایی خود استفاده کنید.

• کربوهیدرات‌های ساده و تصفیه شده: نان سفید، برنج سفید، ماکارونی تهیه‌ شده با آرد سفید از جمله موادی هستند که باعث بالا بردن سریع قند خون و کاهش کنترل گلوکز میشوند و بهتر است که زیاد از این مواد استفاده نکنید.

• گوشت‌های فرآوری شده: سوسیس، کالباس، ژامبون، کنسروهای گوشتی و...  حاوی نگهدارنده‌های شیمیایی، سدیم و چربی‌های مضر هستند که در رژیم غذایی باید حذف یا محدود شوند.

• لبنیات پرچرب و دسرهای خامه دار: پنیرهای پرچرب مثل پنیر خامه ای، خامه، کره، کیک خامه ای و... به علت افزایش چربی خون و بار چربی روی کبد نباید زیاد استفاده شوند.

• چربی‌های ترانس و روغن‌های جامد صنعتی: مارگارین، روغن نباتی جامد، محصولات صنعتی حاوی چربی‌های ترانس (کراکرها، بیسکوییت‌ها، غذاهای بسته بندی) با تشدید التهاب کبد و افزایش مقاومت به انسولین باعث تشدید بیماری میشوند. در نتیجه به طور کلی باید از رژیم غذایی برای کبد چرب و دیابت حذف شوند.

• تنظیم زمان وعده‌های غذایی: سعی کنید وعده‌های غذایی خود را در ساعات منظم و مشخص مصرف نمایید تا از نوسانات قند خون و گرسنگی ناگهانی جلوگیری شود.

• پرهیز از پرخوری در وعده های غذایی: پرخوری در وعده های غذایی مختلف به ویژه در ساعات پایانی شب می‌تواند موجب اختلال در خواب، افزایش وزن، اختلال قند و بار اضافی برای سیستم گوارش و کبد شود.

• انتخاب روش پخت سالم: به جای سرخ کردن مواد غذایی، از روش‌های سالم‌تری مانند بخارپز، آب‌پز یا گریل استفاده کنید تا از دریافت چربی‌های مضر جلوگیری شود.

• فعالیت بدنی منظم: انجام حداقل ۳۰ دقیقه پیاده روی روزانه، نه تنها به کاهش وزن کمک می‌کند بلکه نقش مؤثری در کنترل قند خون و درمان کبد چرب دارد.

• نوشیدن آب کافی: مصرف آب کافی برای دفع سموم ناشی از تجزیه چربی ها و کنترل اشتها ضروری است.