سیروز کبد به مراحل پیشرفته بیماری‌های کبدی اطلاق میشود که ناشی از عوامل مختلفی مانند انسداد مجاری صفراوی، مصرف الکل، کبد چرب درمان نشده، هپاتیت و عفونت‌های ویروسی است.سیروز کبدی میتواند به تغییر شکل و عملکرد سلول‌های کبد منجر شود، و از آنجایی که کبد یکی از اندام‌های حیاتی بدن است، اختلال در عملکرد آن میتواند عواقب جدی برای سلامت فرد به همراه داشته باشد.
علائم سیروز کبد
علائم اولیه سیروز شامل موارد زیر است:
• درد شکم
• تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها و وزن
با پیشرفت بیماری، علائم شدیدتری مانند زردی پوست، ضعف، تورم در شکم یا اندام‌ها، و خونریزی بروز می‌کند که در صورت عدم رسیدگی و درمان منجر به مرگ میشود.
از آنجا که کبد نقش حیاتی در متابولیسم داروها و مواد غذایی دارد، پیروی از یک رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به سیروز کبد ضروری است. در ادامه به نکات تغذیه‌ای مهم در رژیم غذایی سیروز و مواد غذایی مفید و مضر برای این بیماری میپردازیم.
رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به سیروز کبدی به گونه‌ای تنظیم میشود که تمامی نیازهای تغذیه‌ای بدن را به طور کامل تأمین کند و در عین حال از ایجاد استرس و بار اضافی بر روی کبد جلوگیری نماید. هدف اصلی این نوع رژیم، حفظ سلامت کبد و پیشگیری از بدتر شدن وضعیت بیماری است. در عین حال، رژیم غذایی باید به مرور زمان علائم ناشی از سیروز مانند اِدِم (تورم اندام‌ها)، آسیت (تورم شکم)، کم‌خونی، و کاهش اشتها را کاهش داده و کنترل کند.
یکی از مشکلات رایج در بیماران مبتلا به سیروز، سوء تغذیه است که اغلب به دلیل ترس از مصرف غذاهای نامناسب ایجاد میشود. این سوء تغذیه، اگر کنترل نشود، میتواند منجر به آسیب‌های بیشتری به کبد گردد و حتی خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد. از این رو، رعایت یک رژیم غذایی مناسب و متعادل برای کنترل شرایط بیمار و جلوگیری از پیشرفت بیماری بسیار ضروری است. در ادامه به بررسی رژیم غذایی مناسب برای هر مرحله از سیروز کبدی خواهیم پرداخت.
رژیم غذایی مناسب در کنترل بیماری سیروز کبدی نقش حیاتی دارد و عدم رعایت آن میتواند منجر به تشدید وضعیت بیماری و بروز عوارض جدی و جبران‌ناپذیر گردد. عوارض شایع ناشی از عدم رعایت رژیم غذایی در بیماران مبتلا به سیروز کبدی شامل موارد زیر است:
• افزایش فشار خون و خطر آسیب به عروق
• خونریزی یا کبودی پوست
• بزرگ شدن طحال
• زردی پوست
• انسفالوپاتی کبدی و احتمال کما
• افزایش خطر شکستگی استخوان
• ورم شکم (آسیت)
• سرطان کبد
رعایت دقیق رژیم غذایی میتواند از بروز این عوارض جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
نقش اصلی تغذیه در بدن، تأمین انرژی لازم برای انجام فعالیت‌های حیاتی و روزانه است. میزان نیاز به انرژی در بیماران مبتلا به سیروز کبدی بسته به شدت بیماری و عوارض آن، متفاوت است. در بیماران سیروزی که فاقد عارضه آسیت هستند، نیاز انرژی ممکن است تا ۱۲۰% الی ۱۴۰% بیشتر از یک فرد سالم باشد. در بیمارانی که دچار آسیت، عفونت، سوء جذب یا سوء تغذیه هستند، این مقدار بیشتر شده و میتواند تا ۱۵۰% تا ۱۷۵% بیشتر از حالت عادی افزایش یابد.
مصرف ناکافی انرژی باعث میشود بدن برای تأمین نیاز خود، از منابع داخلی مثل عضلات استفاده کند. این وضعیت به مرور زمان موجب تحلیل عضلات، ضعف عمومی و کاهش توانایی بدن در مقابله با بیماری میشود که در نتیجه منجر به کاهش کیفیت زندگی و کاهش طول عمر میگردد.
از سوی دیگر، مصرف بیش از حد کالری نیز میتواند منجر به افزایش وزن و تجمع چربی‌های اضافی شود که عملکرد اندام‌ها، به ویژه کبد، را مختل کرده و بیماری را تشدید می‌کند. همچنین، مصرف کالری اضافی باعث میشود کبد برای هضم و جذب غذا فشار بیشتری را تحمل کند، که این امر به وخیم‌تر شدن وضعیت بیمار منجر میشود.
نتیجه‌گیری: اولین و مهم‌ترین نکته در رژیم غذایی بیماران مبتلا به سیروز کبدی، تنظیم دقیق و دریافت مناسب انرژی است تا از بروز عوارض جانبی ناشی از کمبود یا اضافه دریافت کالری جلوگیری شود.
رژیم غذایی بیماران سیروز کبدی باید به دقت تنظیم شود تا از بدتر شدن علائم بیماری جلوگیری کند. در این میان، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها نقش حیاتی در حفظ انرژی و عملکرد مناسب بدن دارند، اما انتخاب و مصرف آنها باید به صورت هدفمند و کنترل‌شده انجام شود که در ادامه به آن میپردازیم:
کربوهیدرات‌ها در رژیم غذایی بیماران سیروز می‌توانند چالش‌برانگیز باشند. از آنجایی که یکی از وظایف اصلی کبد، تنظیم و متابولیسم کربوهیدرات‌ها است، آسیب کبدی میتواند موجب اختلال در این فرایند شده و در نتیجه سطح قند خون را افزایش دهد. برخی از بیماران مبتلا به سیروز دچار مقاومت به انسولین می‌شوند که باعث عدم توانایی بدن در کنترل قند خون میشود. بنابراین، لازم است میزان کربوهیدرات دریافتی به دقت تنظیم و به صورت ۳ وعده اصلی و ۳ میان‌وعده در طول روز تقسیم شود تا از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری گردد. در بیمارانی که سطح قند خون آنها نرمال است، محدودیت خاصی برای مصرف کربوهیدرات لازم نیست.
چربی‌ها می‌توانند حدود ۳۰ درصد از انرژی دریافتی در رژیم غذایی سیروز کبدی را تشکیل دهند. به دلیل ارزش انرژی بالای چربی‌ها، این میزان میتواند در افراد لاغر کمی افزایش یابد تا به افزایش وزن آنها کمک کند. در مصرف چربی‌های متعادل نگرانی خاصی وجود ندارد، اما اگر بیمار دچار اسهال چرب باشد، استفاده از روغن‌های MCT (چربی هایی با زنجیره متوسط) توصیه میشود. این نوع چربی‌ها به راحتی جذب شده و فشار کمتری به سیستم گوارشی وارد می‌کنند. برای جلوگیری از مشکلات گوارشی، اضافه کردن MCTs باید به صورت تدریجی در رژیم غذایی سیروز انجام شود.
پروتئین مهم‌ترین درشت‌مغذی در رژیم غذایی بیماران سیروز کبدی است. به طور کلی، بدن برای فعالیت‌های پایه به ۰.۸ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارد. اما در بیماران مبتلا به سیروز، این نیاز به ۱ تا ۱.۵ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش می‌یابد. برای اطمینان از دریافت کافی پروتئین، توصیه میشود حداقل ۱.۲ تا ۱.۳ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مصرف شود. در بیمارانی که با عفونت فعال، خونریزی، آسیت شدید یا استرس‌های فیزیکی مواجه هستند، این میزان باید به ۱.۵ تا ۲ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش یابد.
گاهی اوقات، کبد قادر به تجزیه صحیح پروتئین دریافتی نیست و این امر باعث تجمع آمینواسیدها و بروز انسفالوپاتی کبدی میشود. علائم این وضعیت شامل مه مغزی، گیجی و فراموشی است. در چنین شرایطی، میزان پروتئین مصرفی باید به ۰.۶ تا ۰.۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کاهش یابد و با بهبود وضعیت بیمار، به تدریج تا ۱ تا ۱.۵ گرم افزایش پیدا کند. اگر وضعیت انسفالوپاتی با افزایش میزان پروتئین بدتر شد باید مقدار آن به دقت تحت نظر متخصص تغذیه قرار گیرد.
نوع پروتئین دریافتی نیز در مدیریت علائم بیماری بسیار مهم است. آمینواسیدهای شاخه‌دار (BCAAs) که در پروتئین‌های گیاهی و لبنیات به فراوانی وجود دارند، بهتر توسط بیماران مبتلا به سیروز تحمل می‌شوند. در مقابل، آمینواسیدهای آروماتیک (AAAs) که در گوشت قرمز به مقدار زیادی یافت می‌شوند، باید محدود گردند، زیرا می‌توانند علائم بیماری سیروز را تشدید کنند.
رژیم غذایی برای افرادی که دچار انسفالوپاتی کبدی هستند، شباهت زیادی به رژیم غذایی بیماران مبتلا به سیروز کبدی دارد. با این حال، در انسفالوپاتی، به دلیل تجمع برخی آمینو اسیدها در بدن، باید میزان پروتئین مصرفی کاهش یابد تا کبد بتواند آنها را به خوبی متابولیزه کند. اگر پروتئین زیادی مصرف شود، تجمع آمینو اسیدها میتواند باعث بروز علائمی مانند فراموشی، حواس‌پرتی، احساس گیجی و کاهش عملکردهای شناختی شود. بنابراین، در رژیم غذایی بیماران مبتلا به انسفالوپاتی کبدی، باید حدود ۰.۶ تا ۰.۸ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مصرف شود. با بهبود شرایط، این مقدار به تدریج افزایش می‌یابد.
میزان آب و مایعات دریافتی در رژیم غذایی بیماران مبتلا به سیروز کبدی بستگی به وجود اِدِم و آسیت و شدت این عوارض دارد. در صورت وجود ادم یا آسیت و کاهش سطح سدیم، باید مصرف مایعات محدود شود. در چنین شرایطی، مقدار مایعات روزانه باید به ۱ تا ۱.۵ لیتر، معادل ۴ تا ۶ لیوان، کاهش یابد. توجه داشته باشید که مایعاتی مانند چای، آش، آبمیوه و سایر نوشیدنی‌ها نیز باید در محاسبه مجموع مایعات دریافتی روزانه گنجانده شوند.
میزان سدیم دریافتی نیز بر اساس وجود ادم یا آسیت تعیین میشود. در صورت عدم وجود این عوارض، محدودیتی برای مصرف سدیم وجود ندارد، اما بهتر است که از نمک به مقدار زیاد استفاده نشود. در صورت وجود ادم یا آسیت، باید مقدار سدیم دریافتی به کمتر از ۲۰۰۰ تا ۲۴۰۰ میلی‌گرم در روز کاهش یابد. با توجه به این که یک رژیم غذایی معمولی به طور طبیعی این میزان سدیم را دارد، بنابراین اضافه کردن نمک به غذاها ممنوع است.
منبع اصلی سدیم در رژیم غذایی ما، نمک خوراکی است. هر ۱ قاشق چای خوری نمک حدود ۲۵۰۰ میلی‌گرم سدیم دارد، بنابراین در صورت وجود آسیت یا ادم، باید به هیچ وجه از نمک خوراکی استفاده نشود. همچنین، مصرف غذاهای حاوی نمک مانند شوریجات، ترشیجات، غذاهای نمک سود شده، گوشت های فراوری شده و مواد غذایی بسته‌بندی شده و کنسروی نیز باید محدود گردد.
با توجه به افزایش نیازهای بدن در دوران بیماری سیروز کبدی، مصرف برخی مواد غذایی میتواند به حمایت از کبد و تأمین نیازهای فرد کمک کند. در ادامه، گروه های غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به سیروز کبدی ارائه شده است:
همانطور که اشاره شد، متابولیسم کربوهیدرات‌ها و گلوکز در بیماران مبتلا به سیروز کبدی ممکن است دچار اختلال شود. از آنجا که غلات کامل و سبوسدار به‌طور تدریجی جذب می‌شوند و قند خون را با سرعت کمتری افزایش میدهند، این نوع غلات برای گنجاندن در رژیم غذایی بیماران سیروزی مناسب‌تر هستند.
توصیه میشود که نان‌های بدون سبوس مانند لواش، باگت و نان سفید را با نان‌های سبوسدار نظیر سنگک و نان جو جایگزین کنید. همچنین، در صورت امکان، برنج سفید را با برنج قهوه‌ای تعویض کنید؛ در غیر این صورت، میتوانید کمی پودر سبوس برنج به آن اضافه کنید یا برنج را با حبوبات و سبزیجات مخلوط کنید.
علاوه بر این، غلات کامل منبع بسیار خوبی از ویتامین‌های گروه B هستند، که در بیماران مبتلا به سیروز کبدی ناشی از مصرف زیاد الکل، کمبود این ویتامین‌ها به طور فراوان مشاهده میشود. با توجه به این نکات، انتخاب غلات مناسب میتواند به بهبود وضعیت تغذیه‌ای و سلامتی بیماران سیروزی کمک کند.
میوه‌ها، سبزیجات و مغزها منبع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و آنتی اکسیدان‌های مختلف هستند که به بهبود سلامت کبد کمک می‌کنند. از جمله آنتی اکسیدان‌های مهمی که می‌توانند از کبد بیماران مبتلا به سیروز محافظت کنند، میتوان به ویتامین E، سلنیوم، ویتامین A و ویتامین C اشاره کرد.
ویتامین E: این ویتامین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی عمل کرده و میتواند از آسیب‌های اکسیداتیو به کبد جلوگیری کند. منابع غنی از ویتامین E شامل روغن‌های گیاهی، مغزها و دانه‌ها هستند.
سلنیوم: این ماده معدنی برای فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی ضروری است و میتواند به کاهش التهاب کبد و بهبود عملکرد آن کمک کند. منابع غذایی خوب برای سلنیوم شامل ماهی، گوشت و غلات کامل هستند.
ویتامین A: این ویتامین نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و حفظ سلامت بافت‌های کبدی ایفا می‌کند. میوه‌ها و سبزیجاتی که به رنگ نارنجی و زرد هستند، مانند هویج و کدو حلوایی، منابع خوبی از ویتامین A هستند.
ویتامین C: این ویتامین به جذب آهن و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند و میتواند از آسیب به کبد محافظت کند. میوه‌هایی مانند پرتقال، توت فرنگی و کیوی، و سبزیجاتی مانند فلفل دلمه‌ای و کلم بروکلی، منابع غنی ویتامین C هستند.
تحقیقات نشان میدهند که مصرف مکملهای این آنتی اکسیدان‌ها به اندازه دریافت آنها از طریق مواد غذایی مؤثر نیست؛ بنابراین، بهتر است این ویتامین‌ها را از طریق یک رژیم غذایی متنوع و سالم تأمین کنید. به همین دلیل، لازم است بخشی از رژیم غذایی خود را به میوه‌ها، سبزیجات و مغزیجات اختصاص دهید تا از مزایای آنها بهره‌مند شوید.
لبنیات، از جمله شیر، ماست، دوغ کم نمک، کشک و قارا، به عنوان منابع مغذی و مفید در رژیم غذایی بیماران مبتلا به سیروز کبدی شناخته می‌شوند. این مواد غذایی به دلیل محتوای بالای پروتئین و سایر مواد مغذی، نقش مهمی در بهبود سلامت و عملکرد کبد ایفا می‌کنند.
تحقیقات نشان میدهند پروتئین‌های موجود در لبنیات، به ویژه کازئین، میتواند به بهبود عملکردهای مغزی بیماران مبتلا به سیروز کمک کند. از آنجا که لبنیات اصلی‌ترین منابع غذایی کازئین هستند، گنجاندن آنها در رژیم غذایی سیروز کبدی بسیار مهم است.
علاوه بر محتوای پروتئینی، لبنیات پروبیوتیک نیز دارای خواص ویژه‌ای برای بیماران مبتلا به سیروز هستند. این نوع لبنیات می‌توانند به بهبود سلامت روده کمک کرده و از تولید آمونیاک در روده جلوگیری کنند. آمونیاک یک ماده سمی است که میتواند عوارض جدی برای بیماران سیروزی ایجاد کند. بنابراین، مصرف لبنیات پروبیوتیک میتواند تأثیر مثبتی بر وضعیت سلامت کبد و بهبود وضعیت عمومی بدن داشته باشد.
حبوبات یکی از منابع عالی پروتئینی به شمار می‌آیند که در رژیم غذایی بیماران مبتلا به سیروز کبدی بسیار مفید هستند. با توجه به نیازهای خاص این بیماران، مصرف پروتئین‌های گیاهی، به ویژه حبوبات و سویا، به عنوان یکی از اولویت‌های غذایی باید مدنظر قرار گیرد. حبوبات از دو منظر در رژیم غذایی سیروز اهمیت دارند:
۱. تأمین پروتئین گیاهی:
در بیماران مبتلا به سیروز، تأکید بر دریافت عمده پروتئین از منابع گیاهی مانند حبوبات و سویا میتواند به تعادل آمینو اسیدها در بدن کمک کند. این نوع پروتئین‌ها به جلوگیری از تجمع برخی از آمینواسیدهای خاص که ممکن است به بروز عوارض جدی منجر شوند، کمک می‌کنند.
۲. تامین مواد مغذی
حبوبات نه تنها منبع خوبی از پروتئین هستند، بلکه حاوی مواد معدنی و ویتامین های مختلف نیز می‌باشند. این مواد مغذی به حفاظت از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های ناشی از بیماری کمک می‌کنند و به تقویت سیستم ایمنی و سلامت کلی بدن یاری می‌رسانند.
گوشت ماهی به عنوان یکی از منابع مغذی، نقش مهمی در رژیم غذایی بیماران مبتلا به سیروز کبدی ایفا می‌کند. این منبع پروتئینی نه تنها حاوی امگا ۳ است، بلکه پروتئین‌های با کیفیتی را نیز در اختیار بدن قرار میدهد که برای بهبود وضعیت کبد بسیار مناسب هستند.
ماهی به عنوان منبعی غنی از پروتئین‌های با کیفیت بالا، میتواند جایگزین خوبی برای گوشت قرمز باشد. در رژیم غذایی بیماران سیروز، تأکید بر دریافت پروتئین‌های با کیفیت اهمیت زیادی دارد و ماهی میتواند به بهبود عملکرد مغزی و عمومی بدن کمک کند.
وجود اسیدهای چرب امگا ۳ در ماهی به حفظ سلامت قلب و عروق کمک می‌کند و میتواند به کاهش التهابات در بدن یاری رساند. این ویژگی برای بیماران مبتلا به سیروز که ممکن است با مشکلات التهابی مواجه شوند، بسیار حائز اهمیت است.
بهتر است از ماهی‌های کوچک‌تر مانند ماهی کیلکا یا قزل آلا استفاده کنید. این ماهی‌ها به دلیل ابعاد کوچک‌تری که دارند، حاوی میزان کمتری جیوه هستند. جیوه یک فلز سمی است که میتواند به مسمومیت و عوارض جانبی منجر شود، لذا انتخاب ماهی‌های کوچک‌تر از نظر ایمنی غذایی بسیار مناسب‌تر است.
چربی‌های امگا ۳ به خاطر خواص ضد التهابی شان شناخته شده‌اند و می‌توانند به کاهش التهابات در بدن کمک کنند. برای بیمارانی که با بیماری‌های کبدی مانند سیروز مواجه هستند، این نوع چربی‌ها می‌توانند نقش مؤثری در بهبود سلامت کبد ایفا کنند. چربی‌های امگا ۳ به کاهش التهاب‌های مزمن کمک کرده و می‌توانند در تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران سیروز مؤثر باشد. بنابراین، اختصاص بخشی از چربی‌های دریافتی به منابع غنی از امگا ۳ میتواند گزینه‌ای مفید باشد.
برای افزایش دریافت امگا ۳ در رژیم غذایی، توصیه میشود روغن‌های مصرفی خود را به روغن‌های سالم‌تری مانند روغن زیتون و روغن کانولا (کلزا) تغییر دهید. این روغن‌ها به دلیل ترکیبات مغذی و خاصیت‌های ضد التهابی شان، انتخاب مناسبی برای سلامت کبد هستند.
از دیگر منابع غذایی امگا ۳ میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ماهی و غذاهای دریایی
مغزیجات و آجیل
زیتون
آووکادو
دانه چیا
بذر کتان
روغن ماهی
برخی مواد غذایی وجود دارند که به دلیل اختلال در عملکرد کبد، در صورت مصرف زیاد می‌توانند موجب تجمع ترکیبات مختلف در بدن شده و عوارض جدی ایجاد کنند. بنابراین، آگاهی از این مواد غذایی و محدود کردن مصرف آنها بسیار حائز اهمیت است. در ادامه، فهرستی از مواد غذایی که باید به حداقل رسانده یا به طور کامل از رژیم غذایی سیروز کبدی حذف شوند، ارائه شده است.
الکل و نوشیدنی‌های الکلی از جمله عوامل مضر برای سلامت کلی بدن، به ویژه کبد، به شمار می‌آیند. مصرف الکل میتواند به آسیب‌های جدی به کبد منجر شود و مشکلاتی نظیر کبد چرب، التهاب کبد و در مراحل پیشرفته‌تر به سیروز و حتی سرطان کبد منجر شود.
آسیب های الکل به کبد شامل سه بخش میشود:
متابولیسم الکل: کبد مسئول متابولیسم الکل است و در فرآیند تجزیه آن، ترکیبات سمی تولید میشود که می‌توانند به سلول‌های کبدی آسیب برسانند.
التهاب: مصرف مداوم الکل میتواند باعث التهاب کبد شود که به تدریج به مشکلات جدی‌تری نظیر کبد چرب و سیروز می‌انجامد.
تجمع چربی: الکل میتواند باعث تجمع چربی در کبد شود و به نارسایی کبد منجر شود.
مصرف الکل به طور همزمان میتواند به کلیه‌ها، مغز و معده آسیب برساند. برای مثال، میتواند منجر به نارسایی کلیوی، اختلالات شناختی و مشکلات گوارشی شود. علاوه بر این میتواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و فرد را در معرض عفونت‌ها و بیماری‌های دیگر قرار دهد.
بیماران مبتلا به سیروز کبدی باید به طور جدی از مصرف الکل اجتناب کنند. در واقع، محدودیت کامل الکل در رژیم غذایی این بیماران نه تنها برای حفظ سلامت کبد ضروری است، بلکه به بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از عوارض جانبی کمک می‌کند.
در بیماران مبتلا به سیروز کبدی، عملکرد کبد به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و این موضوع میتواند بر روی متابولیسم پروتئین‌ها تأثیر منفی بگذارد. یکی از عوارض جانبی سیروز کبدی، افزایش سطح آمینو اسیدهای آروماتیک (AAAs) در بدن است. این آمینو اسیدها شامل فنیل آلانین، تیروزین و تریپتوفان هستند که به دلیل تحلیل عضلانی و کاهش سنتز پروتئین در بدن تجمع می‌یابند.
گوشت قرمز منبع غنی از آمینو اسیدهای آروماتیک است. بنابراین، توصیه میشود که مصرف آن در بیماران مبتلا به سیروز کبدی به حداقل برسد. کاهش مصرف گوشت قرمز نه تنها به کاهش تجمع آمینو اسیدها کمک می‌کند بلکه از خطرات ناشی از آن نیز می‌کاهد. در واقع، پرهیز از این نوع پروتئین میتواند به بهبود عملکرد کبد کمک کند و به تعادل مواد مغذی در بدن یاری رساند.
بسیار مهم است که بیماران سیروزی تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه باشند تا برنامه غذایی متناسب با وضعیت بالینی خود را دریافت کنند. مشاوره تخصصی میتواند به بیماران کمک کند تا تعادل مناسبی در رژیم غذایی خود برقرار کنند و از عوارض جانبی ناشی از تجمع آمینو اسیدهای آروماتیک جلوگیری کنند.
به دلیل اینکه تقریباً تمامی مواد غذایی که مصرف میکنید توسط کبد متابولیزه می‌شوند، ضروری است که در انتخاب خوراکی‌ها و مکملهای مصرفی خود دقت کنید. برای افرادی که دچار سیروز کبدی هستند، برخی از دمنوش‌ها و داروهای گیاهی می‌توانند عوارض سمی داشته باشند. بنابراین، این بیماران باید از مصرف هرگونه دمنوش و داروی گیاهی بدون مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه خودداری کنند.
برخی از دمنوش‌ها و ترکیبات گیاهی رایج که برای بیماران مبتلا به سیروز کبدی سمی شناخته شده‌اند، شامل موارد زیر هستند:
عصاره چای سبز: با وجود خواص آنتی‌اکسیدانی، در دوزهای بالا ممکن است آسیب‌زا باشد.
آلوئه ورا: مصرف آن به ویژه در فرم خام میتواند مشکلات کبدی را تشدید کند.
سِنا: این گیاه ملین میتواند تأثیرات منفی بر روی کبد داشته باشد.
گارسینیا کامبوجیا: این مکمل که معمولاً برای کاهش وزن استفاده میشود، ممکن است برای کبد آسیب‌زا باشد.
چای کامفری: به دلیل وجود ترکیبات سمی، میتواند سلامت کبد را به خطر بیندازد.
لیست ترکیباتی که می‌توانند به کبد آسیب برسانند بسیار طولانی است. بنابراین، توصیه میشود که هرگونه تغییر در رژیم غذایی یا استفاده از مکملهای گیاهی را با دقت و تحت نظر پزشک انجام دهید. برای حفظ سلامت کبد و جلوگیری از عوارض جانبی، بهتر است به جای دمنوش‌ها و داروهای گیاهی، از رژیم غذایی متعادل و تحت نظر متخصص تغذیه استفاده کنید. با توجه به وضعیت خاص کبد، انتخاب مواد غذایی مناسب میتواند به بهبود شرایط سلامتی شما کمک کند.
غذاهای دریایی نیم‌پز یا خام می‌توانند حاوی باکتری‌های ویبریو باشند که به‌ویژه برای افراد مبتلا به سیروز کبدی بسیار خطرناک هستند. بنابراین، ضروری است که از مصرف این نوع غذاها خودداری کنید یا اطمینان حاصل کنید که تمامی غذاهای دریایی به‌طور کامل پخته شده‌اند.
پخت کامل غذاهای دریایی نه‌تنها به حذف باکتری‌ها کمک می‌کند، بلکه خطر سایر آلودگی‌های میکروبی را نیز به حداقل می‌رساند. با رعایت این نکته، میتوانید از سلامت و ایمنی غذایی خود مطمئن باشید و خطرات احتمالی ناشی از مصرف غذاهای دریایی را کاهش دهید.
همواره در مصرف مواد غذایی دریایی سه نکته مهم زیر را در نظر داشته باشید:
انتخاب غذاهای دریایی تازه: همیشه از منابع معتبر و مطمئن خرید کنید و اطمینان حاصل کنید که غذاهای دریایی تازه و با کیفیت بالا هستند.
پخت کامل: غذاهای دریایی باید به‌طور کامل پخته شوند تا مطمئن شوید که تمامی باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر از بین رفته‌اند. دما باید به حدی باشد که مرکز گوشت به ۶۳ درجه سلسیوس (۱۴۵ درجه فارنهایت) برسد.
عدم مصرف غذاهای خام: از مصرف غذاهای دریایی خام یا نیم‌پز مانند سوشی و صدف‌ها اجتناب کنید، زیرا این غذاها معمولاً حاوی باکتری‌های مضر هستند.
• نوشیدن آب کافی برای بیماران مبتلا به سیروز مفید است مگر در شرایطی که اِدِم یا آسیت وجود داشته باشد.
• به طور کلی یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بالا و پروتئین متعادل توصیه میشود. زمانی که قند خون افزایش پیدا کرده مراقب مجموع کربوهیدرات دریافتی باشید.
• تخم مرغ، گوشت مرغ و سایر غذاهایی که در لیست بالا ذکر نشده اند را میتوان در حد متعادل در برنامه غذایی استفاده کرد، اما نباید در مصرف آنها زیاده روی شود.
• بجای نمک از ادویه ها، سبزیجات معطر و آب مرکبات استفاده کنید.
• بهتر است که حجم غذاها را کمتر و تعداد وعده ها را بیشتر کنید تا مواد مغذی در طول روز در اختیار بدن قرار گیرد و مانع تحلیل عضلانی شود.
• وعده های غذایی خود را حذف نکنید و سعی کنید به سه وعده و سه میان وعده پایبند باشید.
• مکمل یاری با ویتامین های گروه ب، ویتامین C، ویتامین K، منیزیوم و روی توصیه میشود. البته قبل از مصرف با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
• از مصرف زیاد ویتامین های A و D جدا خودداری کنید. مصرف زیاد این دو ویتامین میتواند منجر به مسمویت شود.
• در صورتی که واریس مری وجود داشته باشد از غذاهای با بافت نرم تر استفاده کنید و غذاهای خشک را مصرف نکنید.
• عصاره شیرین بیان میتواند در سیروز کبدی مفید باشد. فقط مراقب باشید که مصرف آن در بیماران مبتلا به پرفشاری خون، بارداری، مصرف کننده های داروهای استروئیدی، دیگوکسین، داروهای مدر و ضد انعقاد ها ممنوع است.
• خار مریم بخاطر اثرات آنتی اکسیدانی که دارد در بیماران مبتلا به سیروز کبد مفید است و تا ۴۲۰ میلی گرم در روز میتوانید از آن استفاده کنید.
• از مصرف هرگونه دارو بدون مشورت پزشک خودداری کنید.
• برای ورزش کردن حتما باید با پزشک مشورت کنید زیرا میتواند احتمال خونریزی را افزایش دهد.
سیروز کبدی میتواند به بروز آسیت، که به‌معنای تجمع مایع در شکم است، منجر شده و این وضعیت ممکن است باعث ناراحتی و آزار برای شما شود. در این شرایط، رعایت محدودیت‌های غذایی از جمله کاهش دریافت سدیم، محدود کردن مصرف مایعات، پرهیز از نوشیدنی‌های الکلی، انجام فعالیت بدنی سبک و ترک سیگار از اصول اولیه درمان آسیت محسوب می‌شوند.
علاوه بر این، گنجاندن برخی غذاهای مفید در رژیم غذایی میتواند به مدیریت این مشکل کمک کند. اما باید توجه داشت که تحقیقات در این حوزه هنوز محدود است و نیاز به مطالعات بیشتری دارد. همچنین، صرفاً مصرف غذاهای مفید به‌تنهایی نمی‌تواند کافی باشد و باید همواره با رعایت محدودیت‌های مربوط به سدیم در نظر گرفته شود.
در ادامه، برخی از غذاهای مفید برای کمک به مدیریت آسیت معرفی می‌شوند که می‌توانند در کنار رژیم غذایی مناسب به بهبود وضعیت شما کمک کنند.
• گوشت مرغ و بوقلمون
• سویا
• ماست کم چرب
• شیر کم چرب
• پنیر فتا
• مغزیجات مثل بادام، گردو، فندق، پسته و...
• مغز تخمه کدو و آفتابگردان
• ماهی
مهم است که به این نکته توجه داشته باشید در زمان بروز انسفالوپاتی، کنترل مقدار و نوع پروتئین دریافتی بسیار ضروری است تا از تجمع ترکیبات مضر ناشی از متابولیسم پروتئین‌ها، مانند آمونیاک در بدن جلوگیری شود. بنابراین، اگر شما دچار انسفالوپاتی کبدی هستید، حتماً با یک مشاور تغذیه مشورت کنید و از مصرف بیش از حد مواد غذایی توصیه‌شده برای درمان آسیت پرهیز نمایید.
اما سوال اصلی اینجاست که برای سیروز کبدی چه بخوریم و چه غذایی خوب است؟ در ادامه چندین نمونه از غذاهای مختلفی که در وعده های غذایی میتوانید استفاده کنید برای شما بیان شده است. مجددا تاکید میکنیم که مقدار غذای مصرفی و نوع غذا در هر فرد متفاوت است و با توجه به شرایط جسمی و روحی او تعیین میگردد. غذاهای زیر یک نمونه کلی از برنامه غذایی سیروز کبدی را نشان میدهد.
وعده صبحانه در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه ای داشته و از لحاظ علم تغذیه هم اهمیت زیادی دارد. در وعده صبحانه برای سیروز کبدی باید ترکیب متعادلی از کربوهیدرات های کامل و پروتئین استفاده کنید. مراقب نمک باشید و اگر پنیر استفاده میکنید از شب قبل در آب بگذارید تا نمک آن گرفته شود.
• نان و پنیر و سبزی
• نان و پنیر و گردو
• تخم مرغ آب پز
• املت قارچ کم چرب
• عدسی
• حلیم شیر
• شیربرنج
• فرنی
وعده ناهار و شام در سیروز باید کم حجم و سبک باشد. علاوه بر این ترکیبی از پروتئین، کربوهیدرات به همراه مقدار کمی فیبر مثل سبزیجات یا سالاد باشد. هرچه بیشتر از پروتئین های گیاهی و لبنیات استفاده شود، برای کبد بهتر است و تجمع آمونیاک در بدن کمتر اتفاق می‌افتد. در ادامه چند نمونه ناهار و شام مناسب سیروز کبدی را مشاهده میکنید:
• عدس پلو
• کته ماست
• لوبیا پلو با لوبیا قرمز
• ماکارونی با سویا
• خوراک حبوبات
• ماش پلو
• استنبولی با سویا
• سوپ جو و سبزیجات
• آش حبوبات
• الویه کم چرب با سس ماست
• پوره سیب زمینی و شیر
• سبزی پلو با ماهی
• ماهی کبابی
• فیله مرغ کبابی و سیب زمینی
• دمی گوجه فرنگی و سویا
میان وعده اهمیت ویژه ای در رژیم غذایی سیروز دارد. از آنجایی که حجم غذاها در وعده های اصلی کمتر شده، باید این میزان در میان وعده ها جبران شود تا انرژی و مواد غذایی لازم برای بدن فراهم شود. چند میان وعده سبک و مناسب برای سیروز کبد را در ادامه میبینید:
• نان و کره فندق
• میوه تازه
• آجیل مغزیجات
• نخودچی
• ماست پروبیوتیک
• شیر
• ذرت آب پز
• مغز تخمه کدو یا آفتابگردان
• نان و پنیر و گردو
محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
چطور کبد چرب را به صورت کامل درمان کنیم؟
تنها راه قطعی درمان کبد چرب استفاده از رژیم غذایی مناسب است
لیست غذاهایی که در کبد چرب نباید مصرف شوند.
داروهای گیاهی مناسب برای درمان کبد چرب
آیا رژیم کتو برای کبد چرب مفید است؟
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به سیروز کبدی
درمان کبد چرب در کم کاری تیروئید با رژیم غذایی امکان پذیر است؟
چطور کبد خود را پاکسازی کنیم؟
آیا رژیم مدیترانه‌ای مبتواند به درمان کبد چرب کمک کند؟
خوب
سپاس از نگاهتان
عالی بود خیلی خیلی سپاسگذارم من اصلا هیچ اطلاعاتی نداشتم خداخیرتون بده
سپاس از نگاه شما
سلامت و پاینده باشید
من اولش توی خواب دچار مشکل شده بودم و کاهش وزن داشتم. طعم غذاها برام تغییر کرده بود و رنگ ادرار هم به سمت نارنجی متمایل شده بود که فکر میکردم بخاطر اینه که آب نمیخورم. کم کم رنگ پوستم زرد شده بود و سفیدی چشم هم داشت زرد میشد که به دکتر مراجعه کردم و تشخیص سیروز کبد داده شد. با پیگیری درمان و رعایت رژیم غذایی حالم رو به بهبود هست اما هنوز کامل خوب نشدم متاسفانه.
ان شاالله به مرور زمان شرایطتون پایدار تر میشه.
متاسفانه زمانی که به سیروز مبتلا شده بودم اصلا رژیم غذایی رو رعایت نمیکردم و باعث شد وضعیت کبدم بدتر بشه و اصلا حال خوبی نداشتم.کاش زودتر میفهمیدم غذاهای که میخورم چقدر میتونه روی عوارضش تاثیر بذاره و رعایت میکردم ولی متاسفانه کسی به من نگفته بود.
ممنون از اینکه تجربه خودتون رو با بقیه به اشتراک گذاشتید
.webp)
.svg){kind=icon}
.svg){kind=icon}
