رژیم کتوژنیک و کم کاری تیروئید

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۴ شهریور ۱۴۰۳

کم کاری تیروئید زمانی رخ میدهد که غده تیروئید شما به اندازه کافی هورمون های تیروئیدی را تولید نکند و در نتیجه متابولیسم و برخی دیگر از فعالیت های بدن دچار اختلال شود. کم کاری تیروئید معمولا با مصرف داروهای هورمونی که جایگزین هورمون های تیروئید میشوند قابل کنترل و درمان است. در کنار دارو درمانی، استفاده از رژیم غذایی مناسب برای کم کاری تیروئید میتواند بسیار مفید و کمک کننده باشد.
یکی از عوارض کم کاری تیروئید افزایش وزن و چاقی است. افراد مبتلا به کم کاری تیروئید بخاطر کاهش متابولیسم بدن، به راحتی وزنشان افزایش پیدا کرده و کاهش وزن در این افراد به سختی رخ میدهد. اگر شما هم از این دسته افراد باشید احتمالا رژیم های کاهش وزن مختلفی را امتحان کرده باشید. یکی از این رژیم ها، رژیم کتوژنیک است. در اینجا میخواهیم درباره رژیم کتوژنیک و کم کاری تیروئید و اینکه آیا رژیم کتو برای کم کاری تیروئید مناسب است یا خیر صحبت کنیم.
رژیم کتوژنیک رژیمی است که در آن میزان کربوهیدرات دریافتی به شدت کاهش پیدا میکند تا بدن بتواند از چربی ها به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده کرده و موجب لاغری شما شود. برخی از مطالعات نشان بیان میکنند که رژیم کتوژنیک برای کم کاری تیروئید مناسب است و برخی دیگر عکس این موضوع را میگویند. اما واقعیت ماجرا چیست؟

یکی از دلایلی که رژیم کتوژنیک و کم کاری تیروئید مناسب همدیگر نیستند محدودیت شدید کربوهیدرات در رژیم غذایی کتوژنیک است. به طور دقیق تر، اکثر هورمون های تیروئیدی (T۴) وقتی که تولید میشوند فعال نبوده و آماده استفاده نیستند. این هورمون ها برای فعال شدن در کبد و سایر ارگان ها نیاز به فرایند دیودیناسیون دراند تا به صورت هورمون تیروئیدی فعال یا (T۳) در بیایند.
کربوهیدرات ها یک ترکیب بسیار مهم در فرایند دیودیناسیون هستند و مستقیما روی سطح هورمون T۳ تاثیر گذارند. علاوه بر این، کربوهیدرات ها یکی از عوامل تعیین کننده ای هستند که روی مقدار تبدیل T۴ به T۳ هم نقش دارند. پس محدودیت شدید کربوهیدرات که در رژیم کتوژنیک ایجاد میشود میتواند روی سطح هورمون های تیروئیدی فعال در بدن تاثیر منفی بگذارد.

وقتی که شما در رژیم کتو ژنیک کربوهیدرات دریافتی خود را به شدت محدود میکنید، بدن شما برای اینکه سطح قند خون را در محدوده طبیعی حفظ کند باید تغییراتی در خود به وجود آورد. دو هورمون کورتیزول و آدرنالین نقش تعیین کننده ای در افزایش سطح قند خون حین رژیم کتوژنیک خواهند داشت.
کورتیزول هورمونی است که به کبد دستور میدهد فرایند گلوکونئوژنز را افزایش دهد. گلوکونئوژنز فرایندی است که طی آن بدن شما از ترکیبات غیر کربوهیدراته مثل پروتئین یا چربی، گلوکز یا همان قند تولید میکند تا سطح قند خون شما حفظ شود. در این بین هورمون آدرنالین هم به کورتیزول کمک کرده تا در کنار هم از افت قند خون شما جلوگیری کنند.
کربوهیدرات ها به طور مستقیم روی کاهش سطح هورمون‌های استرس (کورتیزول و آدرنالین) تاثیر دارند. بنابر این وقتی شما دریافت کربوهیدرات را محدود میکنید هورمون استرس ترشح شده و سطح آن در بدن افزایش پیدا میکند. از طرفی مطالعات نشان میدهند که افراد مبتلا به کم کاری تیروئید سطح بالاتری از هورمون های استرس دارند. از این رو هر تغییری در رژیم غذایی که باعث بیشتر شدن سطح هورمون های استرس شود چندان مناسب سلامت فرد نخواهد بود.

به طور دقیق تر، کورتیزول باعث افزایش سطح TSH (هورمون تحریک کننده تیروئید) میشود تا تیروئید بتواند هورمون بیشتری تولید کند. از طرفی کورتیزول فرایند تبدیل T۳ به T۴ را کند کرده و حتی این روند را معکوس میکند. در واقع سطوح بالای کورتیزول باعث تبدیل شدن هورمون های فعال T۳ به شکل غیر فعال T۴ میشود.
از آنجایی که رژیم کتوژنیک سطح هورمون کورتیزول را در بدن بیشتر میکند، میتواند روی عملکرد هورمون های تیروئیدی تاثیر گذاشته و عوارض بیماری را افزایش دهید. بعلاوه اینکه سطوح بالای کورتیزول میتواند شما را در معرض ابتلا به دیابت یا بیماری های قلبی عروقی قرار دهید.
علاوه بر این، استرس مزمن باعث افزایش دفع منیزیوم از طریق ادرار خواهد شد. بسیاری از ما دریافت کافی منیزیوم از طریق رژیم غذایی نداریم و دریافت این ماده معدنی مهم در رژیم غذایی کتو بسیار کمتر هم میشود. سطوح پایین منیزیوم میتواند روی فشار خون یا گرفتگی عضلات تاثیر بگذارد.

زمانی که شما غذاهای حاوی کربوهیدرات را در رژیم غذایی خود محدود میکنید، دریافت برخی از ریزمغذی ها هم کاهش پیدا میکند. در بین ریزمغذی های مختلف، پتاسیم و ویتامین C از اهمیت بیشتری در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید دارند.

پتاسیم

مهمترین ماده معدنی که در رژیم کتوژنیک به اندازه کافی دریافت نمیکنیم پتاسیم است. بدن ما تقریبا برای هرکاری که انجام میدهد به پتاسیم نیاز دارد. علاوه بر این نقش مستقیمی در سلامت قلب، کلیه، عضلات و سیستم عصبی ما ایفا میکند.
افرادی که به کم کاری تیروئید مبتلا هستند به طور عادی سطوح کمتری از پتاسیم را در بدن خود دارند و باید از غذاهای غنی از پتاسیم مثل میوه ها و سبزیجات به مقدار بیشتری استفاده کنند تا این مسئله جبران شود. میزان توصیه شده روزانه پتاسیم حدود ۴۷۰۰ میلی گرم است که دریافت روزانه ما ایرانی ها تقریبا نیمی از این میزان است. دریافت پتاسیم در رژیم کتوژنیک حتی از این مقدار هم کمتر شده و بدن در معرض کمبود پتاسیم قرار میگیرد.
همانطور که گفتیم بهترین راه دریافت پتاسیم مصرف بیشتر میوه ها و سبزیجات است که در رژیم کتوژنیک بخاطر محدودیت کربوهیدرات این امکان وجود ندارد.

ویتامین C

ویتامین C یک ویتامین محلول در آب است که باید از طریق رژیم غذایی آن را دریافت کنیم. ویتامین C یک آنتی اکسیدان قوی است که باعث کاهش التهاب در بدن شده و از بدن شما در برابر رادیکال های آزاد محافظت میکند. علاوه بر این در متابولیسم پروتئین های خاص (نوروترانسمیتر) که در ارتباط بافت های مختلف بدن نقش دارند کمک میکند.
اما نقش مهم ویتامین C در کم کاری تیروئید، کمک به جذب بهتر داروهای تیروئید و بهبود عملکرد تیروئید با کاهش TSH و افزایش سطح T۳ و T۴ است. برخی از مطالعات بیان میکنند که افراد مبتلا به کم کاری تیروئید باید حدود ۳ تا ۴ برابر افراد عادی ویتامین C دریافت کنند. دریافت این میزان از ویتامین C در رژیم کتوژنیک بسیار سخت است و نیازمند یک برنامه غذایی خاص و پیچیده است. متاسفانه در بسیاری از افراد این میزان از ویتامین C دریافت نمیشود.

پس مکمل آن‌ها را مصرف کنیم؟

احتمالا پیش خود میگویید که جواب ساده است، مکمل آن‌ها را استفاده میکنیم تا کمبود دریافتشان جبران شود. اما همه چیز به همین سادگی نیست.
اولا نوع ویتامین ها و مواد معدنی موجود در غذاها به گونه ایست که بیشترین زیست دسترسی را داشته و اثربخشی بیشتری نسبت به به مکمل ها خواهند گذاشت. علاوه براین مکمل های غذایی همه نیازهای بدن شما را تامین نمیکنند. در واقع شما کمتر مکملی را میتوانید پیدا کنید که این میزان از پتاسیم را برای بدن فراهم کند. یک راه دیگری که میتوانید انجام دهید این است که مکمل ریزمغذی های مختلف را به صورت جداگانه تهیه و مصرف کنید. این مسئله مستلزم صرف هزینه زیاد و مصرف مکمل های مختلفی است که روزانه به چندین عدد قرص خواهد رسید.
باید این نکته را هم در نظر داشته باشید که دریافت بیش از اندازه ریزمغذی ها نظیر پتاسیم میتواند باعث بروز مشکلاتی مثل بی نظمی ضربان قلب یا حتی سکته قلبی شود. پس حتما مقدار دریافت مکمل های غذایی باید با مشاور تغذیه تنظیم شود.

آخرین دلیل برای اینکه رژیم کتوژنیک برای کم کاری تیروئید مناسب نیست، ناپایدار بودن آن است. البته این مسئله صرفا مربوط به افراد مبتلا به کم کاری تیروئید نیست و درمورد همه افراد صدق میکند. رژیم کتوژنیک در مقایسه با رژیم مدیترانه ای بسیار ناپایدار است و نامتعادل است. بدن ما برای مصرف طولانی مدت چربی ها سازگار نشده و در بلند مدت میتواند مشکلات زیادی را برای شما ایجاد کند.
علاوه بر این، کاهش وزن ناشی از رژیم کتوژنیک پس از مدتی بازمیگردد. در واقع مقداری از وزن از دست رفته بدن در روزهای اول رژیم کتو، آب بدن شماست که خارج شده. در طولانی مدت هم مطالعات بیانگر این مسئله هستند که بازگشت وزنی حتی بیشتر از وزن اولیه خواهید داشت.
پس زمانی که شما میتوانید به راحتی از کربوهیدرات ها استفاده کنید و کاهش وزن داشته باشید، چرا باید خود و بدنتان را به زحمت بیندازید و به سلامت آن آسیب برسانید؟

گرچه رژیم کتوژنیک یک روش جذاب و سریع برای کاهش وزن در کوتاه مدت است، اما در بلند مدت نمیتواند روش خوبی برای شما باشد. اگر به دنبال یک رژیم غذایی برای کاهش وزن ماندگار هستید، توصیه میکنیم از سایر رژیم های غذایی که التهاب بدن را هم کاهش دهند، مثل رژیم مدیترانه ای یا رژیم ضد التهاب استفاده کنید.
با این حال استفاده از رژیم کتوژنیک در کم کاری تیروئید برای مدت کوتاه شاید مشکل چندانی برای شما ایجاد نکند. اما حتما این رژیم را تحت نظر مشاور و متخصص تغذیه پیش ببرید تا کمترین آسیب متوجه سلامت شما شود.