وزن‌گیری مناسب در سال اول زندگی کودک نقش بسیار مهمی در رشد جسمی و ذهنی او دارد. اما برخی از کودکان به دلایل مختلفی مانند ژنتیک، مشکلات گوارشی یا دریافت ناکافی انرژی و مواد مغذی، از نمودار رشد عقب می‌مانند. در این شرایط، تنظیم یک برنامه غذایی مناسب برای کودک یک ساله کم وزن ضروری است تا بتوان نیازهای تغذیه ای او را به‌درستی تأمین کرد و از عوارض بلندمدت کم وزنی پیشگیری نمود.
در این مقاله، یک راهنمای کلی از برنامه غذایی اصولی برای کودک یک ساله کم وزن ارائه خواهیم داد. هدف ما، ارائه راهکارهایی مؤثر برای افزایش وزن سالم و پایدار کودک است، بدون آنکه به سلامت عمومی یا روند رشد او آسیبی وارد شود.
کم وزنی در نوزادان و کودکان زیر یک سال یکی از دغدغه های مهم والدین است. در این سن، رشد کودک باید سریع، مداوم و هماهنگ با نمودار رشد باشد. اگر کودکی دچار توقف یا افت وزن شود، باید علل آن را به دقت بررسی و مشکل را برطرف کرد. دلایل کم وزنی در سال اول زندگی را می توان به سه دسته‌ی اصلی تقسیم کرد:
در این سن، کودک به حدود ۱۰۰ کیل کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز نیاز دارد تا بتواند وزن‌گیری طبیعی داشته باشد. رایج ترین دلیل کم وزنی در کودکان یک ساله، دریافت ناکافی غذاست. این مشکل میتواند ناشی از یکی از موارد زیر باشد:
• تغذیه انحصاری با شیر مادر بدون شروع غذای کمکی در زمان مناسب (پس از پایان ۶ ماهگی)
• مصرف غذاهای کم کالری یا رقیق شده بیش از حد
• بی اشتهایی کودک به دلیل خستگی، بیماری یا محیط غذایی نامناسب
• بدغذایی کودک و نخوردن غذا
برخی از کودکان به دلیل مشکلات جسمی یا بیماری‌های مزمن، توانایی جذب مناسب مواد مغذی را ندارند، در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک اطفال برای بررسی‌های آزمایشگاهی و تشخیصی ضروری است.:
• رفلاکس معده به مری (GERD)
• آلرژی غذایی مانند آلرژی به پروتئین شیر گاو
• عدم تحمل لاکتوز یا بیماری سلیاک
• عفونت های مزمن یا مکرر
برخی عوامل محیطی هم میتوانند روی کم وزنی کودک تاثیر گذار باشند که مهمترین آنها شامل موارد زیر میگردد:
• نبود آرامش در زمان غذا دادن به کودک مثل استفاده از تلویزیون یا تلفن همراه
• اصرار بیش از حد یا کم توجهی به واکنش های کودک حین غذا خوردن
• افسردگی مادر یا اختلال در ارتباط عاطفی مادر و کودک
طراحی یک برنامه غذایی مؤثر برای افزایش وزن کودک ۱۲ ماهه باید با در نظر گرفتن ویژگی‌های فیزیولوژیکی این سن انجام شود. برخلاف باور رایج، هدف برنامه غذایی کودک یک ساله کم وزن فقط بالا بردن کالری دریافتی و افزایش وزن نیست، بلکه همراه با افزایش وزن سالم، رشد عضلات، استخوان ها، تکامل مغزی، حفظ عملکرد سیستم ایمنی و... هم باید در اولویت قرار گیرد. در ادامه، مهمترین اصولی که باید در تنظیم رژیم غذایی کودک کم وزن رعایت شود، آمده است:
بسیاری از کودکان کم وزن، حجم غذای کمی می‌خورند. در نتیجه راه‌حل، غنی سازی غذای آنها و افزایش کالری دریافتی با وجود حجم کم غذا است. ساده ترین راه های افزایش چگالی انرژی موارد زیر است:
• اضافه کردن کره، روغن زیتون یا روغن کنجد به سوپ یا پوره‌ها
• افزودن شیر خشک به فرنی یا شی برنج برای افزایش انرژی
• استفاده از مغزیجات پودرشده (بادام، گردو و...) در غذای کودک
کودک یک ساله کم وزن باید ۳ وعده غذایی اصلی و
۲ تا ۳ میان وعده پرانرژی شامل موز، آبمیوه طبیعی، نان و پنیر یا کره مغزیجات، تخم مرغ، فرنی، شیر پرچرب دریافت کند. تغذیه با شیر مادر نیز همچنان باید ادامه پیدا کند. در برنامه غذایی کودک یک ساله کم وزن وعده های کوچک اما با دفعات بیشتر، بهتر تحمل می‌شود. سعی کنید فاصله وعده ها و میان وعده ها را زیاد نکنید. نظم در زمان وعده ها و میان وعده ها میتواند به تنظیم اشتهای کودک کمک کند.
تکرار بیش از حد چند نوع غذا ممکن است منجر به امتناع کودک از غذا خوردن و کاهش اشتها شود. بهتر است از گروه‌های غذایی متنوع در برنامه غذایی کودک یک ساله کم وزن استفاده شود. تنوع در مواد غذایی مصرفی علاوه بر اینکه اشتهای کودک را افزایش میدهد به جلوگیری از بدغذایی کودک در بزرگسالی کمک میکند و ذائقه او را به طعم های مختلف عادت میدهد. گروه های غذایی مختلف زیر را در طول روز به تناسب استفاده کنید:
• نان و غلات
• میوه های مختلف
• سبزیجات
• لبنیات
• انواع گوشت و تخم مرغ
• حبوبات
• مغزیجات
• چربی های سالم
کودک نباید تحت فشار غذا بخورد. محیط تغذیه باید آرام، بدون سر و صدا و بدون اجبار باشد. واکنش منفی والدین به نخوردن غذا، معمولاً منجر به واکنش کودک و بدتر شدن رفتار غذایی کودک می‌شود. اگر کودک در زمان های خاصی از روز مثل شب ها یا پیش از خواب آرام‌تر و پذیراتر است، از این فرصت برای ارائه یک وعده سبک و پرکالری مثل شیر غلیظ شده یا ماست غنی شده با پودر مغزیجات استفاده کنید.
استفاده از مکمل‌ها تنها در صورتی توصیه می‌شود که کمبود خاصی توسط پزشک یا متخصص تغذیه تشخیص داده شود. در بیشتر موارد، مواد غذایی با ارزش غذایی بالا میتوانند نیازهای کودک را تأمین کنند. میتوانید مواد غذایی مفید را با یکدیگر ترکیب کرده و به کودک خود بدهید. در ادامه چند نمونه ترکیب مقوی و مغذی نوشته شده است:
• ترکیب شیر و میوه مثل شیر موز
• ماست و پودر مغزیجات یا دانه ها
• میوه پوره شده با کره مغزیجات
• پوره سیب زمینی یا کدوحلوایی با روغن زیتون
• ترکیب شیر و شیره انگور
گاهی والدین علی رغم تلاش فراوان، متوجه می‌شوند که کودک یک ساله شان همچنان وزن نمی‌گیرد. در بسیاری از موارد، علت اصلی عدم وزن گیری اشتباهات رایج و ناآگاهانه در رژیم غذایی کودک است. در ادامه، مهم ترین اشتباهاتی که میتوانند مانع از وزن گیری کودک شوند را بررسی می‌کنیم:
بسیاری از والدین تصور میکنند اگر کودک مقدار زیادی غذا بخورد، حتماً وزن می‌گیرد یا بالعکس اگر حجم غذا زیاد نباشد وزن گیری اتفاق نمی افتد. در حالیکه چگالی کالری و ترکیب غذایی اهمیت بیشتری نسبت به حجم آن دارد. مثلاً پوره سیب زمینی با روغن زیتون بسیار مؤثرتر از سوپ سبزیجات است. کودک کم وزن باید غذاهایی با کالری و پروتئین بالا اما حجم کم مصرف کند.
افزودن آب زیاد به سوپ، آش یا فرنی باعث کاهش ارزش تغذیه‌ای غذا می‌شود. این اشتباه به ویژه در کودکانی که اشتهای کم دارند، تأثیر منفی بر وزن‌گیری دارد. هرچه غذاهای آبکی غلیظ تر باشند به افزایش وزن کمک بیشتری میکنند.
دادن آبمیوه، آب زیاد یا شیر خارج از چهارچوب نیاز کودک، قبل یا حین وعده های اصلی، باعث پر شدن حجم معده و کاهش اشتهای کودک می‌شود. معده کودک کوچک است و نوشیدنی‌های غیرمغذی جای غذای اصلی را می‌گیرند. ترجیحا نوشیدن آب با فاصله از وعده غذایی اصلی صورت گیرد و از آبمیوه های صنعتی هم استفاده نکید.
اصرار به غذا خوردن، تهدید، پاداش یا مقایسه با دیگر کودکان باعث بروز رفتارهای منفی در غذا خوردن می‌شود. در نتیجه، کودک به غذا بی علاقه یا حتی متنفر می‌شود. ارتباط مثبت و بدون تنش با غذا، یکی از عوامل کلیدی در موفقیت تغذیه‌ای کودک کم وزن است.
برخی والدین به اشتباه فکر میکنند که برخی غذاها مثل چربی برای کودک مضر است و غذاها را کاملاً بدون چربی تهیه میکنند. در حالیکه کودک به چربی‌های سالم برای رشد مغزی و تامین انرژی نیاز دارد. در این شرایط استفاده از روغن زیتون، کره طبیعی، خامه، مغزیجات یا دانه‌های روغنی پودرشده (مثل بادام) توصیه می‌شود.
در برخی موارد، کم وزنی کودک به مشکلات گوارشی، آلرژی یا بیماری های مزمن مربوط است. تأخیر در مراجعه به پزشک یا متخصص تغذیه میتواند منجر به سوءتغذیه مزمن و توقف رشد کودک شود. در صورتی که کودک علی‌رغم برنامه غذایی مناسب وزن نمی‌گیرد، انجام بررسی‌های تخصصی لازم و ضروری است.
برای افزایش وزن کودک یک ساله، باید از مواد غذایی استفاده شود که نه‌تنها پرکالری هستند، بلکه سرشار از پروتئین، چربی سالم، و ریزمغذی های ضروری مانند مواد معدنی و ویتامین‌های مختلف باشند. در ادامه، بهترین مواد غذایی برای افزایش وزن کودک معرفی می‌شوند:
۱. لبنیات پرچرب
لبنیات غنی از پروتئین، چربی و کلسیم هستند و یکی از پایه‌های اصلی رژیم غذایی کودک کم وزن محسوب می‌شوند. ماست پرچرب، پنیر سفید، شیر غلیظ شده، کره و خامه از انواع این دسته هستند.
۲. تخم مرغ کامل
تخم مرغ منبعی عالی از پروتئین کامل، چربی‌های مفید، کولین و ویتامین‌های گروه B است. برای کودک یک ساله، مصرف روزانه ۱ عدد تخم‌مرغ کامل مفید است. تخم مرغ را به شکل های مختلف یا ترکیب با روغن زیتون یا کره میتوانید استفاده کنید.
۳. غلات کامل و سبزیجات نشاسته ای
کودک برای وزن گیری نیاز به دریافت کربوهیدرات‌های باکیفیت دارد. گندم، سیب زمینی، برنج نرم شده با خورشت، نان خیس خورده در شیر از انواع کربوهیدرات های مناسب برای کودک کم وزن هستند.
۴. مغزیجات و دانه‌های روغنی
مغزیجات و دانه های روغنی مانند بادام، گردو، کنجد، تخمه کدو، تخمه آفتابگردان، فندق و... بسیار پرکالری و غنی از چربی‌های سالم، پروتئین و مواد معدنی هستند. باین ترکیبات را باید به صورت پودر شده در غذاها استفاده کرد.
۵. میوه‌های پرکالری
برخی میوه‌ها انرژی زیادی نسبت به حجم خود دارند و به همین دلیل برای وزن گیری کودک مناسب اند. خرما، موز، آووکادو، انجیر له شده، انبه، خرمالو و زیتون له شده از این دست میوه ها هستند.
۶. گوشت، مرغ و ماهی
پروتئین حیوانی کیفیت بالاتری نسبت به پروتئین گیاهی دارد. گوشت ها علاوه بر پروتئین منبع بسیار خوبی از ویتامین ها و مواد معدنی مختلف هستند که به افزایش وزن کودک بسیار کمک میکنند. انواع گوشت را به شکل های مختلف میتوانید در غذاها مورد استفاده قرار دهید.
۷. روغن‌های سالم
افزودن یک قاشق مرباخوری از روغن های سالم مثل روغن زیتون، کلزا یا کنجد به هر وعده غذایی کودک، بدون اینکه حجم غذا را افزایش دهد، کالری دریافتی را بالا می‌برد.
در ادامه یک برنامه غذایی افزایش وزن کودک برای یک روز ارائه شده که شامل ۳ وعده اصلی و ۲ میان‌وعده پرکالری است. این برنامه را میتوانید با توجه به شرایط کودک متنوع سازی و تنظیم کنید.
صبحانه: فرنی با پودر بادام و شیره انگور یا شیره خرما
میان وعده: ماست پرچرب به همراه پودر نارگیل
ناهار: برنج نرم شده با آب گوشت به همراه گوشت چرخ شده و روغن زیتون
عصرانه: موز له شده با کره بادام زمینی
شام: پوره سیب زمینی و تخم مرغ با کره آب شده
محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
تغذیه مناسب برای کودکان ۲ سال به بالا
راهکارهای تغذیه‌ای برای افزایش وزن کودک
.webp)
