روزه‌داری در ماه رمضان یک فریضه الهی است که علاوه بر جنبه‌های معنوی، فواید جسمی متعددی نیز دارد. بااین‌حال، در مواردی که روزه داری موجب آسیب به سلامت فرد شود، نه تنها واجب نیست، بلکه می‌تواند از نظر شرعی حرام باشد. تشخیص این موضوع بر عهده پزشک معتمد و معتقد است یا در صورتی که فرد به طور یقینی بداند روزه داری برای او مضر است، نباید آن را انجام دهد.
بر اساس منابع علمی معتبر و توصیه‌های پزشکی، برخی افراد باید از روزه داری خودداری کرده یا پیش از روزه داری، با پزشک مشورت کنند که در ادامه به این افراد اشاره میکنیم.
روزه داری در بیماران مبتلا به دیابت باید با احتیاط انجام شود، زیرا می‌تواند باعث تغییرات شدید در سطح قند خون شده و عوارض خطرناکی ایجاد کند. تحقیقات منتشر شده نشان میدهند که تأثیر روزه داری بر دیابت وابسته به نوع دیابت، وضعیت کنترل قند خون و روش درمان بیمار متفاوت است.
کدام افراد مبتلا به دیابت نباید روزه بگیرند؟
۱. مبتلایان به دیابت نوع ۱:
این افراد وابسته به تزریق انسولین هستند و روزه داری می‌تواند باعث هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) یا کتواسیدوز دیابتی شود که هر دو وضعیت خطرناک هستند.
۲. افراد مبتلا به دیابت بارداری: زنان بارداری که دچار دیابت بارداری هستند، در معرض خطر افت قند خون، افزایش کتون‌ها و آسیب به جنین قرار دارند. مطالعات نشان میدهند که روزه داری در این افراد می‌تواند رشد جنین را تحت تأثیر قرار داده و به آن آسیب بزند.
۳. افراد با دیابت کنترل نشده:
اگر قند خون ناشتا قبل از سحری بالای ۳۵۰ mg/dL باشد، روزه گرفتن می‌تواند خطرناک باشد. همچنین بیمارانی که دچار نوسانات شدید قند خون در طول روز هستند نباید روزه بگیرند.
۴. بیماران نیازمند تزریق انسولین یا مصرف دارو در طول روز:
افرادی که مجبورند در ساعات مختلف روز انسولین تزریق کنند یا از داروهای کاهنده قند خون (مثل سولفونیل اوره‌ها) استفاده کنند، نباید روزه بگیرند. زیرا این داروها ممکن است باعث افت شدید قند خون شوند.
۵. افراد دارای عوارض دیابت:
اگر دیابت باعث بروز عوارض چشمی (رتینوپاتی)، کلیوی (نفروپاتی) یا عصبی (نوروپاتی دیابتی) شده باشد، روزه‌داری می‌تواند این مشکلات را تشدید کند و در نتیجه نباید روزه بگیرند.
۶. افرادی که سحری نخورده‌اند:
روزه گرفتن بدون سحری می‌تواند خطر افت شدید قند خون را افزایش دهد و بهتر است روزه خود را افطار کنید.
مبتلایان به دیابت نوع ۲ که قند خون آنها تنها با رژیم غذایی کنترل شده است، در صورت نداشتن مشکلات دیگر، میتوانند روزه بگیرند و حتی مطالعات نشان میدهند که روزه داری در این افراد باعث بهبود حساسیت به انسولین میشود.
با این حال، باید قند خون خود را در طول روز به‌صورت منظم کنترل کنند و در صورت مشاهده علائم افت قند خون (تعریق، لرزش، گیجی، ضعف و...) فوراً روزه را افطار کنند.
فشار خون بالا یکی از بیماری‌های مزمن شایع است که در صورت کنترل مناسب، بسیاری از افراد مبتلا میتوانند روزه بگیرند. تحقیقات منتشرشده در PubMed و Elsevier نشان میدهند که روزه داری ممکن است تأثیرات مثبتی بر کنترل فشار خون داشته باشد، اما در برخی موارد روزه گرفتن می‌تواند برای این بیماران خطرناک باشد.
کدام افراد نباید روزه بگیرند؟
۱. افراد مبتلا به پرفشاری خون شدید یا کنترل نشده: اگر فشار خون فرد به‌طور ناگهانی و غیرقابل کنترل افزایش می‌یابد، روزه داری می‌تواند خطرناک باشد.
این افراد در صورت روزه داری در معرض خطر سکته مغزی، حمله قلبی و نارسایی کلیوی قرار میگیرند.
۲. افرادی که داروهای مختلف مصرف می‌کنند و نیاز به تنظیم دقیق زمانبندی دارند:
بیمارانی که چندین نوع داروی ضد فشار خون با دوزهای بالا مصرف می‌کنند، باید از روزه داری خودداری کنند، مگر اینکه پزشک اجازه به روزه داری دهد.
۳. افرادی که دچار کم آبی بدن یا تعریق زیاد می‌شوند:
اگر بیمار مبتلا به پرفشاری خون به دلیل مصرف داروهای مدر یا فعالیت زیاد، دچار دهیدراسیون (کم آبی) شود، ممکن است فشار خونش بیش از حد کاهش یافته و باعث سرگیجه یا حتی غش و مشکلات بعدی شود. پس بهتر است از روزه داری خودداری کنند.
کدام دسته میتوانند روزه بگیرند؟
اگر فشار خون با دارو و سبک زندگی سالم کنترل شده باشد، این بیماران میتوانند روزه بگیرند. در این افراد اگر رژیم غذایی مناسب رعایت شود، روزه داری به کنترل بهتر فشار کمک هم میکند. در نظر داشته باشید که حتماً باید قبل از روزه‌داری با پزشک مشورت کنید تا در صورت نیاز، مقدار یا نوع داروها تنظیم گردد. اگر هم فشار خون در محدوده طبیعی قرار دارد و دچار نوسانات شدید نیست، می‌توانید با نظارت پزشک روزه بگیرید. در نظر داشته باشید که داروهایی که دو بار در روز مصرف می‌شوند، ممکن است نیاز به جایگزینی با داروهای طولانی اثر (یک بار در روز) داشته باشند.
افراد مبتلا به پرفشاری خون که روزه داری در آنها مجاز است باید از مصرف نمک زیاد، غذاهای چرب و یا استعمال دخانیات خودداری کنند تا برای آنها مشکلی ایجاد نشود.
روزه‌داری، در صورت همراه بودن با رژیم غذایی مناسب و متعادل، می‌تواند به بهبود سلامت قلب کمک کند و باعث کاهش عوامل خطر بیماری‌های قلبی عروقی مانند کاهش وزن، کاهش کلسترول بد (LDL)، افزایش کلسترول خوب (HDL) و بهبود کنترل قند شود.
با این حال، بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی فعال یا بیمارانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، باید قبل از اقدام به روزه‌داری با پزشک خود مشورت کنند.
کدام بیماران قلبی نباید روزه بگیرند؟
۱. بیمارانی که دچار گرفتگی عروق کرونر هستند و نیاز به مصرف مداوم دارو دارند: اگر بیمار نیاز به مصرف داروهای مداوم (مانند داروهای ضد انعقاد، بتا بلاکرها، نیترات‌ها یا استاتین‌ها) در طول روز دارد، روزه گرفتن ممکن است برای او خطرناک باشد.
کم‌آبی بدن در این بیماران می‌تواند باعث افزایش خطر حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
۲. بیمارانی که سابقه جراحی قلب دارند:
افرادی که به تازگی تحت جراحی قلب قرار گرفته‌اند، نباید بدون مشورت با پزشک روزه بگیرند.
در صورت تأیید پزشک، این بیماران باید تحت نظر باشند و وضعیت خود را به‌طور منظم کنترل کنند.
۳. بیمارانی که مصرف داروهای آنها تحت تأثیر روزه داری قرار می‌گیرد: برخی داروهای قلبی، مانند دیورتیک‌ها (ادرار آورها)، در صورت عدم مصرف مایعات کافی میتوانند باعث کم‌آبی شدید شوند.
تداخل دارویی با غذا نیز ممکن است اثربخشی داروها را تغییر داده و سلامت بیمار را به خطر بیندازد. در نتیجه نباید بدون مشورت پزشک روزه بگیرند.
بیماران با مشکلات خفیف قلبی که داروهای خاصی مصرف نمی‌کنند و بیمارانی که تحت درمان بوده و پزشک وضعیت آنها را پایدار ارزیابی کند، میتوانند با رعایت رژیم غذایی مناسب و تنظیم داروها روزه بگیرند.
کلیه‌ها وظیفه تصفیه خون، دفع مواد زائد و تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها را بر عهده دارند. کاهش مصرف مایعات در طول روز، به ویژه در ماه رمضان و در هوای گرم، می‌تواند عملکرد کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه روزه داری می‌تواند در برخی بیماران کلیوی، به ویژه آن‌هایی که دچار بیماری مزمن کلیه (CKD) هستند، خطرناک باشد.
کدام بیماران کلیوی نباید روزه بگیرند؟
۱. افراد مبتلا به سنگ کلیه که در ۶ ماه اخیر بیش از ۲ بار دچار سنگ کلیه شده اند: کم آبی ناشی از روزه داری می‌تواند احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی را افزایش دهد.
اگر بیمار سابقه سنگ کلیه دارد و در ماه های اخیر کلیه ها از نظر سنگ سازی فعال بوده اند، توصیه میشود از روزه داری خودداری کند یا با پزشک خود مشورت کند.
۲. بیماران دیالیزی:
افراد تحت همودیالیز یا دیالیز صفاقی به هیچ عنوان نباید روزه بگیرند.
روزه داری در این بیماران می‌تواند منجر به افزایش مواد زائد خون، اختلالات الکترولیتی و خطر نارسایی شدید کلیوی شود.
۳. افراد مبتلا به نارسایی کلیه متوسط تا شدید (CKD stage ۳-۵): بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه در مراحل ۳ تا ۵ به دلیل کاهش توانایی کلیه در دفع مواد زائد و تنظیم مایعات بدن، نباید روزه بگیرند.
تحقیقات نشان داده‌اند که روزه داری در این بیماران می‌تواند باعث افزایش کراتینین، افزایش اوره و تشدید نارسایی کلیه شود.
۴. مصرف کننده های داروهای خاصی که نیاز به تنظیم دقیق دارند: برخی داروهای کلیوی (مانند دیورتیک‌ها، آلوپورینول برای نقرس و برخی داروهای فشار خون) ممکن است باعث کم‌آبی بدن شوند و مصرف کننده این داروها باید قبل از روزه داری با پزشک مشورت کنند.
افراد با کلیه‌های سالم که سابقه سنگ کلیه یا بیماری کلیوی ندارند یا بیماران کلیوی با عملکرد پایدار کلیه که در مراحل اولیه نارسایی کلیه (CKD stage ۱-۲) میتوانند با مشورت پزشک خود روزه بگیرند.
دوران بارداری و شیردهی از حساس ترین مراحل زندگی یک مادر و کودک محسوب میشود. در این دوران، نیازهای تغذیه‌ای مادر افزایش پیدا میکند و هرگونه کاهش دریافت مواد مغذی می‌تواند بر سلامت مادر و جنین یا نوزاد تأثیر بگذارد. با این حال روزه داری در شرایط خاص و تحت نظر پزشک می‌تواند بدون مشکل باشد.
کدام مادران نباید روزه بگیرند؟
۱. مادران بارداری که:
جنین دچار کاهش وزن یا تأخیر در رشد است.
مادر دچار فشار خون بالا، دیابت بارداری، کم خونی شدید یا بیماری کلیوی و قلبی است.
پزشک توصیه به مصرف مایعات زیاد کرده است.
مادر تهوع و استفراغ شدید بارداری دارد.
۲. مادران شیرده در ۶ ماه اول شیردهی: در این دوران، تولید شیر وابسته به دریافت مواد مغذی و مایعات کافی است. روزه داری ممکن است باعث کاهش تولید شیر و کمبود مواد مغذی برای نوزاد شود.
۳. مادرانی که متوجه کاهش وزن نوزاد یا کاهش تولید شیر خود می‌شوند: اگر در طول ماه رمضان، کاهش وزن نوزاد یا علائم گرسنگی شدید (مانند بی قراری و کاهش دفعات ادرار) مشاهده شود، مادر باید فوراً روزه داری را قطع کند.
در مادران بارداری که رشد جنین طبیعی است و بیماری های دوره بارداری مثل فشار خون، کمخونی و... ندارد به شرطی که همه نیازهای بدن تامین شود و با تایید پزشک میتوانند روزه داری کنند. مادران شیرده در ۶ ماهه دوم بارداری به شرطی که رشد نوزاد یا تولید شیر کم نشود و بتوانند همه نیاز بدن را در فاصله افطار تا سحر تامین کنند هم میتوانند روزه بگیرند.
با افزایش سن، تغییرات فیزیولوژیکی مختلفی در بدن رخ می دهد که می تواند توانایی سالمندان در تحمل روزه داری را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از این تغییرات شامل کاهش توده عضلانی، کاهش ذخایر آب بدن، کاهش اشتها، کاهش قدرت سیستم ایمنی و افزایش احتمال کم آبی و افت فشار خون هستند.
عموما در سالمندانی که دارای شرایط زیر هستند روزه داری نباید انجام شود و یا تحت نظر پزشک انجام شود تا از بروز مشکلاتی مانند سرگیجه، ضعف شدید، کم آبی، افت فشار و کاهش ناگهانی قند خون جلوگیری شود.:
• دچار ضعف شدید، کاهش وزن غیرعادی و سوءتغذیه هستند.
• برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت کنترل نشده، بیماری‌های کلیوی، نارسایی قلبی و فشار خون بالا دارند.
• به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان شدید، پارکینسون، آلزایمر و زوال عقل مبتلا هستند، زیرا ممکن است روزه داری موجب افزایش خطر سقوط و آسیب‌های جسمی شود.
• از داروهایی استفاده می‌کنند که نیاز به مصرف مداوم آب دارند، مانند داروهای دیورتیک (ادرارآور) و داروهای تنظیم فشار خون.
روزه داری در بیماران مبتلا به زخم‌های گوارشی و بیماری‌های مرتبط با افزایش اسید معده ممکن است تأثیرات متفاوتی داشته باشد. در برخی افراد، روزه داری با رعایت رژیم غذایی مناسب می‌تواند مشکلی ایجاد نکند، اما در برخی افراد دیگر، خالی ماندن طولانی مدت معده می‌تواند منجر به تشدید بیماری شود.
افراد زیر نباید روزه داری انجام دهند:
• افرادی که دچار زخم‌های گوارشی گسترده و شدید هستند (مانند زخم معده و زخم اثنی عشر پیشرفته).
• بیمارانی که در ۶ ماه اخیر دچار خونریزی گوارشی، استفراغ خونی، مدفوع سیاه یا کم خونی ناشی از خونریزی معده بوده‌اند.
• بیماران مبتلا به سندرم زولینگر-الیسون یا بیماری‌هایی که باعث ترشح بیش از حد اسید معده می‌شوند.
• افرادی که داروهای خود را باید در طول روز مصرف کنند و حذف یا تأخیر در مصرف آنها موجب عوارض جدی میشود.
• بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک هستند، زیرا این داروها در معده خالی باعث تشدید زخم می‌شوند.
افرادی که دچار زخم‌های گوارشی خفیف هستند و بیماری آنها به‌خوبی کنترل شده است. یا بیمارانی که تحت درمان مؤثر با داروهای کاهنده اسید معده (مانند مهار کننده‌های پمپ پروتون، نظیر امپرازول و پنتوپرازول) قرار دارند و علائم آنها کاملاً کنترل شده است و یا افرادی که در ۶ ماه اخیر علائم شدید زخم معده نداشته اند و پزشک روزه داری را برای آنها بلامانع دانسته است میتوانند بدون مشکل روزه بگیرند.
روزه‌داری می‌تواند بر عملکرد سیستم عصبی تأثیر بگذارد و در برخی بیماری‌های عصبی، مانند صرع، میگرن، ام‌اس (MS) و بیمارانی که سابقه سکته مغزی دارند، می‌تواند موجب تشدید علائم شود. ازاین‌رو، تصمیم‌گیری درباره روزه‌داری در این بیماران باید با نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
چه بیمارانی نباید روزه بگیرند؟
• بیماران مبتلا به صرع، به‌ویژه بیمارانی که برای کنترل حملات نیاز به مصرف داروهای منظم در طول روز دارند.
• افرادی که مبتلا به ام اس (MS) متوسط تا شدید هستند و گرما یا کم آبی بدن باعث تشدید علائم آنها میشود.
• بیماران مبتلا به میگرن شدید که روزه داری باعث افزایش دفعات و شدت حملات سردرد میشود.
• بیمارانی که سابقه سکته مغزی دارند و پزشک توصیه به مصرف مداوم دارو و پرهیز از کم آبی کرده است.
• افرادی که دچار بیماری‌های عصبی پیش رونده هستن، مانند بیماری پارکینسون در مراحل پیشرفته.
بیمارانی که بیماری عصبی آنها در مرحله خفیف و کنترل‌شده است. و افرادی که تحت درمان دارویی هستند، اما پزشک تأیید کرده که مصرف داروها را می‌توان به وعده‌های سحر و افطار تنظیم کرد.
همچنین بیماران مبتلا به میگرن خفیف، که روزه داری باعث تشدید حملات آنها نمی‌شود و یا بیماران مبتلا به ام اس (MS) خفیف و پایدار، به‌شرطی که گرما و کم آبی باعث تشدید علائم آنها نشود میتوانند بدون مشکل روزه بگیرند.
کبد یکی از مهم ترین اندام‌های بدن است که وظیفه متابولیسم مواد مغذی، سم زدایی و تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها را بر عهده دارد. در برخی بیماری‌های کبدی، به‌ویژه سیروز کبدی، عملکرد این عضو دچار اختلال شده و ممکن است روزه داری منجر به عوارض جدی شود. همچنین، مشکلات کیسه صفرا میتوانند تحت تأثیر تغییرات غذایی ناشی از روزه داری قرار بگیرند. از این رو این بیماران حتما باید با نظر پزشک روزه بگیرند.
بیماران مبتلا به سنگ کیسه صفرا که که دچار دردهای شدید شکمی، تهوع و سوء‌هاضمه به دلیل سنگ کیسه صفرا هستند، بهتر است روزه نگیرند. روزه داری ممکن است باعث تشدید تشکیل سنگ‌های صفراوی شود، زیرا در دوره‌های طولانی گرسنگی، غلظت صفرا افزایش یافته و احتمال تشکیل سنگ بیشتر میشود. همچنین کاهش وزن سریع در اثر روزه داری می‌تواند ریسک انسداد مجاری صفراوی را افزایش دهد.
اگر فردی دچار سنگ کیسه صفرا است، اما هیچ علامتی مانند درد شکمی، تهوع، یا مشکلات گوارشی ندارد با رعایت رعایت رژیم غذایی مناسب (کم چرب، سرشار از فیبر و بدون وعده های غذایی سنگین) احتمالا بدون مشکل بتواند روزه بگیرد. افرادی هم که کیسه صفرا را طی جراحی (کوله سیستکتومی) برداشته اند، میتوانند روزه بگیرند، زیرا بدن می‌تواند بدون کیسه صفرا نیز چربی‌ها را هضم کند.
در برخی بیماری های دیگر مثل آسم شدید، سرطان ها، سکته های قلبی، بالا بودن اوره خون بالا، اختلالات آب و الکترولیت و اسهال هم ممکن است روزه داری سبب بروز مشکل و تشدید بیماری شود. از این رو این عزیزان هم حتما باید قبل از روزه داری وضعیت بالینی آنها بررسی شود و تنها با نظر مثبت پزشک مجاز به روزه داری هستند.
محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
لاغری با روزه داری: چگونه در ماه رمضان وزن کم کنیم؟
افرادی که روزه داری برای آنها حرام است
راهنمای کامل کاهش وزن در کنار روزه‌داری
راهنمای تغذیه مناسب در ماه مبارک رمضان
در وعده سحری ماه رمضان چه بخوریم تا روزه داری راحت تری داشته باشیم؟
.webp)
.svg){kind=icon}
