رژیم غذایی پرکاری تیروئید

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۸ دی ۱۴۰۳

پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم به حالتی اطلاق می‌شود که غده تیروئید بیش‌ از حد هورمون‌های T۳ و T۴ تولید می‌کند. این هورمون‌ها در عملکرد تمام سلول‌های بدن تاثیرگذار هستند و نقش مهمی در تنظیم دمای بدن، متابولیسم، ضربان قلب و سایر فرآیندهای حیاتی ایفا می‌کنند.

علائم پرکاری تیروئید
علائم پرکاری تیروئید بسته به شدت بیماری و مدت زمان ابتلا متفاوت است. شایع‌ترین علائم پرکاری تیروئید عبارت‌اند از:
• تورم، خشکی و قرمزی چشم‌ها
• بیرون‌زدگی چشم‌ها
• عدم تحمل گرما
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• اضطراب و بدخوابی
• تورم گلو (گواتر)
• لاغری مفرط


عوامل مختلفی می‌توانند منجر به پرکاری تیروئید شوند. مهم‌ترین علل پرکاری تیروئید عبارت‌اند از:
• نقص در سیستم ایمنی: بیماری‌هایی مانند گریوز (Graves' disease) شایع‌ترین علت این اختلال هستند.
• ژنتیک: افرادی که سابقه خانوادگی پرکاری تیروئید دارند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
• استرس: استرس مداوم می‌تواند به تشدید این بیماری کمک کند.


برای درمان پرکاری تیروئید، معمولاً از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
• داروهای ضد تیروئید: این داروها تولید هورمون‌های تیروئید را کاهش داده یا متوقف می‌کنند.
• رژیم غذایی مناسب: تغذیه صحیح می‌تواند در کاهش علائم و عوارض بیماری موثر باشد و به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

یک برنامه غذایی مناسب می‌تواند نقش بسزایی در کنترل علائم و کاهش عوارض بیماری پرکاری تیروئید داشته باشد. در ادامه، نکات مهم تغذیه‌ای برای مبتلایان به پرکاری تیروئید را توضیح داده‌ایم.

پرکاری تیروئید نیاز بدن به برخی مواد مغذی را افزایش می‌دهد و تنظیم یک رژیم غذایی مناسب برای پرکاری تیروئید می‌تواند به کاهش علائم بیماری و بهبود شرایط جسمانی کمک کند. هدف از رژیم درمانی در پرکاری تیروئید عبارت است از:

• کنترل شرایط پایدار بدن جلوگیری از اثرات منفی افزایش متابولیسم
• جایگزین کردن ذخایر گلیکوژن
• پیشگیری از کاهش وزن شدید
• ایجاد تعادل مثبت نیتروژن
• تامین آب و مایعات بدن
• پیشگیری از سوء تغذیه

در نتیجه در رژیم پرکاری تیروئید باید تمرکز بر افزایش انرژی و دریافت کالری کافی، مصرف پروتئین با کیفیت بالا، تامین کلسیم و ویتامین D، دریافت ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌ها و نوشیدن مایعات کافی باشد. در مقابل باید از غذاهای گواتروژن و غذاهای محرک مثل گلوتن، کافئین و چربی های ترانس دوری کنید.

افراد مبتلا به پرکاری تیروئید به دلیل متابولیسم بالا نیاز بیشتری به انرژی دارند. مقدار انرژی اضافی که باید دریافت شود، بسته به شدت بیماری بین ۱۰٪ تا ۶۰٪ متغیر است. در بیشتر موارد، بیماران نیاز دارند ۳۰٪ تا ۵۰٪ انرژی بیشتری نسبت به حالت عادی دریافت کنند. برای تعیین میزان انرژی مورد نیاز روزانه ابتدا انرژی مورد نیاز پایه خود را محاسبه کنید. سپس بسته به شدت پرکاری تیروئید، بین ۱۰٪ تا ۶۰٪ به این مقدار اضافه کنید. مقدار انرژی مورد نیاز بدن در حالت عادی چیزی در حدود ۳۰ کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.

برای تامین انرژی مورد نیاز در رژیم غذایی باید بر مصرف منابع کربوهیدرات پیچیده و چربی‌های سالم تمرکز داشته باشد. این منابع شامل موارد زیر میشود:
• غلات کامل (مانند برنج قهوه‌ای، نان سبوس‌دار، جو دوسر)
• حبوبات (مانند عدس، لوبیا، نخود)
• میوه‌ها
• سبزیجات نشاسته‌ای مثل سیب زمینی یا ذرت
• لبنیات کم‌چرب
• مغزیجات و دانه‌های روغنی

بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید به دلیل متابولیسم بالاتر و خطر تحلیل عضلانی، نیاز بیشتری به پروتئین دارند. در حالی که نیاز روزانه به پروتئین در افراد سالم حداقل ۰.۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است، این مقدار در شرایط پرکاری تیروئید به ۱ تا ۱.۷۵ گرم در روز افزایش می‌یابد.

چرا دریافت پروتئین کافی در پرکاری تیروئید اهمیت دارد؟
• پیشگیری از تحلیل عضلانی: بدن در صورت کمبود پروتئین، ممکن است عضلات را تجزیه کند.
• حفظ تعادل مثبت نیتروژن: کمبود پروتئین باعث تعادل منفی نیتروژن شده و خطر سوءتغذیه پروتئینی را افزایش می‌دهد.
• سلامت قلب و عروق: دریافت ناکافی پروتئین می‌تواند به سلامت قلب آسیب بزند.

برای تامین نیاز پروتئینی خود میتوانید از مواد زیر در برنامه غذایی خود استفاده کنید:
• ماهی و غذاهای دریایی
• تخم‌ مرغ
• گوشت مرغ و ماکیان
• حبوبات (مانند عدس، نخود، لوبیا)
• گوشت قرمز
• لبنیات کم‌چرب

مصرف کافی و متعادل پروتئین به کنترل علائم پرکاری تیروئید و حفظ سلامت عمومی کمک می‌کند. در نظر داشته باشید که اگر به بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیه، سندرم نفروتیک و بیماری‌های کبدی مبتلا هستید، مصرف پروتئین باید با احتیاط و تحت نظر متخصص تغذیه تنظیم شود تا از آسیب بیشتر به اندام‌های بدن جلوگیری شود.

پرکاری تیروئید به دلیل افزایش متابولیسم بدن، نیاز به مصرف آب و مایعات را افزایش می‌دهد. آب به عنوان پایه‌ای برای واکنش‌های شیمیایی بدن، نقش حیاتی در حفظ تعادل بدن و عملکرد صحیح فرآیندهای متابولیکی ایفا می‌کند.

در حالت عادی، توصیه می‌شود روزانه ۱.۵ تا ۲ لیتر آب و مایعات مصرف کنید. در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید، این مقدار باید به حدود ۳ تا ۴ لیتر در روز افزایش یابد. علت این افزایش نیاز هم این است که افزایش سوخت‌ و ساز بدن در این بیماری، نیاز به آب بیشتری را برای انجام صحیح واکنش‌های شیمیایی بدن ایجاد می‌کند.

البته در برخی بیماران، مثل نارسایی قلبی، آسیت شکم یا بیماران کلیوی مصرف زیاد مایعات می‌تواند مضر باشد. در چنین شرایطی، حتماً باید با متخصص تغذیه مشورت کنید تا مقدار مناسب مصرف مایعات در رژیم غذایی شما تعیین گردد.

آب، آبمیوه‌های طبیعی، شیر و ماست کم‌چرب، چای کمرنگ، آش و سوپ از جمله مواد غذایی مناسب برای تامین مایعات مورد نیاز بدن است.

در بیماری پرکاری تیروئید، نیاز بدن به برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی افزایش می‌یابد. توجه به تأمین این ریزمغذی‌ها از طریق یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند به بهبود علائم و کنترل بیماری کمک کند. در ادامه به ویتامین‌ها و مواد معدنی کلیدی در پرکاری تیروئید اشاره میکنیم:

ید

ید، یکی از مواد معدنی کلیدی برای عملکرد صحیح غده تیروئید محسوب می‌شود. این غده حدود ۷۰% تا ۸۰% از ید موجود در بدن را ذخیره می‌کند، به همین دلیل تامین کافی ید در رژیم غذایی، به‌ویژه برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید، بسیار مهم است.

منابع ید در رژیم غذایی
ید بیشتر در غذاهای دریایی و نمک یددار یافت می‌شود. افرادی که این غذاها را مصرف نمی‌کنند، مانند گیاهخواران، در معرض خطر کمبود ید قرار دارند. همچنین، باید دقت کنید که نور آفتاب می‌تواند ید موجود در نمک یددار را از بین ببرد. بنابراین، این نوع نمک را در ظرف مات و مکانی تاریک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. غذاهایی مانند مارچوبه، انجیر و سیب سبز می‌توانند به جذب بهتر ید توسط غده تیروئید کمک کنند.

در نظر داشته باشید که افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئیدی نباید بدون تجویز پزشک یا متخصص تغذیه از مکمل ید استفاده کنند. مصرف خودسرانه مکمل های حاوی ید ممکن است مشکلات جدی ایجاد کند.

ویتامین D

ویتامین D یکی از ویتامین‌های ضروری برای حفظ سلامت عمومی بدن است و نقش‌های متعددی در عملکرد آن ایفا می‌کند. براساس آمار، بیش از ۷۰% جمعیت ایران با کمبود این ویتامین مواجه هستند، که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن، از جمله اختلالات خود ایمنی مانند پرکاری تیروئید را افزایش دهد.

ویتامین D تاثیر مستقیمی بر تقویت سیستم ایمنی دارد. کمبود آن می‌تواند به نقص عملکرد ایمنی منجر شده و زمینه‌ساز بیماری‌های خودایمنی شود. بنابراین، دریافت کافی این ویتامین برای کنترل پرکاری تیروئید اهمیت ویژه‌ای دارد.

منابع غذایی ویتامین D
برای تامین ویتامین D در رژیم پرکاری تیروئید، می‌توانید از منابع غذایی زیر استفاده کنید:
• شاه ماهی
• روغن کبد ماهی
• سالمون
• زرده تخم‌مرغ
• لبنیات غنی‌ شده با ویتامین D

در صورت مصرف ناکافی منابع غذایی، می‌توانید با قرار گرفتن روزانه ۱۵ دقیقه در معرض نور مستقیم خورشید، تولید ویتامین D را در بدن تحریک کنید. این کار باید بدون استفاده از کرم‌های ضدآفتاب یا سایر پوشش ها و در ساعات مناسبی از روز انجام شود.

اگر دریافت ویتامین D از غذا و نور خورشید کافی نیست، استفاده از مکمل توصیه می‌شود. برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید، مصرف روزانه ۱۰۰۰ واحد ویتامین D همراه با غذا می‌تواند به بهبود سطح این ویتامین در بدن کمک کند. با این حال، مصرف مکمل‌ها باید با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود.

سلنیوم

سلنیوم یکی از مواد معدنی ضروری برای سلامت بدن است که نقشی مهم در پیشگیری و مدیریت پرکاری تیروئید ایفا می‌کند. این ماده معدنی علاوه بر تاثیر مستقیم بر عملکرد سیستم ایمنی، تبدیل هورمون‌های تیروئید به شکل فعال آن‌ها و بهبود عملکرد میتوکندریایی سلول نقش دارد. همچنین، سلنیوم برای تولید انرژی در بدن ضروری است و باید در رژیم غذایی افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئیدی به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.

برای تامین نیاز روزانه به سلنیوم، مصرف مواد غذایی زیر توصیه می‌شود:
• بادام برزیلی
• گوشت قرمز
• ماهی تن
• بوقلمون
• مغز تخمه آفتابگردان
• بذر کتان
• برنج قهوه‌ای
• شیر و تخم‌مرغ
• عدس و قارچ
• سینه مرغ

در مواردی که تامین سلنیوم از رژیم غذایی کافی نباشد، مصرف مکمل‌های سلنیوم می‌تواند به جبران کمبود این ماده کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که مصرف بیش از حد سلنیوم می‌تواند اثرات منفی بر عملکرد تیروئید داشته باشد. بنابراین، استفاده از مکمل‌ها باید با تجویز پزشک یا متخصص تغذیه و در دوز مناسب انجام شود. استفاده از منابع غذایی طبیعی بهترین راه برای بهره‌مندی از فواید این ماده معدنی است.

زینک یا روی

زینک یا روی، یکی دیگر از مهم‌ترین ریزمغذی‌ها برای بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید است. این ماده معدنی نقش اساسی در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد و کمبود آن می‌تواند منجر به ضعف ایمنی شود. از آنجایی که اختلالات سیستم ایمنی یکی از عوامل اصلی بروز پرکاری تیروئید هستند، مصرف کافی زینک اهمیت ویژه‌ای برای در رژیم غذایی پرکاری تیروئید دارد.

تحقیقات نشان می‌دهند که دریافت مناسب زینک در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید می‌تواند به موارد زیر منجر شود:
• کاهش آنتی‌بادی‌های تیروئید: که به بهبود عملکرد غده تیروئید کمک می‌کند.
• بهبود شاخص‌های عملکرد تیروئید: زینک می‌تواند سطح هورمون‌های تیروئیدی را تنظیم کند.
• تقویت سیستم ایمنی: که به کاهش عوارض مرتبط با پرکاری تیروئید کمک می‌کند.

منابع غذایی غنی از زینک
برای تامین نیاز روزانه زینک، مصرف مواد غذایی زیر توصیه می‌شود:
• گوشت گاو و مرغ
• سنگدان مرغ و جگر
• لوبیای پخته و بادام هندی
• گردوی آمریکایی و آجیل مخلوط
• تخم‌مرغ 
• ماست

افزودن این منابع غذایی به رژیم پرکاری تیروئید می‌تواند به تنظیم بهتر عملکرد غده تیروئید کمک کند. همچنین، اگر تامین زینک از طریق رژیم غذایی دشوار باشد، می‌توانید با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه از مکمل‌های زینک استفاده کنید.

ویتامین C و ویتامین E

افزایش متابولیسم در افراد مبتلا به پرکاری تیروئید می‌تواند تولید رادیکال‌های آزاد در بدن را افزایش دهد. این مولکول‌های ناپایدار به سلول‌ها و ماده ژنتیکی آسیب می‌رسانند. برای مقابله با این مسئله، مصرف ویتامین C و ویتامین E که آنتی‌اکسیدان‌هایی بسیار قوی هستند، ضروری است.

نقش ویتامین C و ویتامین E در مدیریت پرکاری تیروئید
• محافظت سلولی: این ویتامین‌ها از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند.
• پیشگیری از آسیب DNA: ویتامین C و E به خنثی کردن اثرات مضر رادیکال‌های آزاد کمک کرده و سلامت سلول‌ها را حفظ می‌کنند.
• تقویت سیستم ایمنی: این ویتامین‌ها با کاهش استرس اکسیداتیو، عملکرد بهتر سیستم ایمنی را حمایت می‌کنند.

منابع غذایی سرشار از ویتامین C
• مرکبات: پرتقال، گریپ‌فروت، نارنگی
• فلفل شیرین: به‌ویژه نوع قرمز
• گواوا و کیوی
• گوجه‌فرنگی و اسفناج
• طالبی و انبه

منابع غذایی غنی از ویتامین E
• روغن جوانه گندم
• مغز تخمه آفتابگردان و بادام درختی
• فندق و بادام برزیلی
• آووکادو
• آجیل مخلوط

افرادی که به پرکاری تیروئید مبتلا هستند باید از مصرف برخی مواد غذایی که می‌توانند به عملکرد غده تیروئید آسیب برسانند، خودداری کنند. این مواد می‌توانند باعث اختلال در تولید هورمون‌های تیروئید شوند یا اثرات منفی بر روند درمان داشته باشند. بنابراین، توصیه می‌شود که در رژیم غذایی افراد مبتلا به پرکاری تیروئید احتیاط بیشتری در مصرف این ترکیبات داشته باشند.

گلوتن

گلوتن یک پروتئین است که در برخی غلات مانند گندم، جو دو سر، جو و چاودار وجود دارد. برای برخی افراد با نقص سیستم ایمنی، گلوتن می‌تواند موجب واکنش‌های ایمنی شود که این واکنش‌ها می‌تواند در بخش‌های مختلف بدن اثرگذار باشد. در افراد مبتلا به اختلالات تیروئیدی، این واکنش‌های ایمنی می‌توانند به شکل پرکاری یا کم‌کاری تیروئید بروز کنند.

اگرچه همه افراد مبتلا به پرکاری تیروئید به گلوتن واکنش نشان نمی‌دهند، اما در افرادی که دچار اختلالات ایمنی هستند (مانند بیماری خود ایمنی تیروئید)، مصرف گلوتن می‌تواند تشدیدکننده مشکلات ایمنی و به خصوص مشکلات تیروئید باشد. این واکنش‌ها ممکن است باعث تشدید علائم پرکاری تیروئید یا به طور کلی مشکلات مرتبط با عملکرد تیروئید شوند.

منابع اصلی گلوتن
گلوتن بیشتر در مواد غذایی تهیه‌شده از غلات حاوی گندم، جو دو سر، جو و چاودار یافت می‌شود. برخی از مواد غذایی رایج که حاوی گلوتن هستند عبارتند از:
• نان گندم
• بیسکوییت و کلوچه
• ماکارونی و پاستا
• رشته پلو و رشته آش

در صورتی که شما مبتلا به پرکاری تیروئید هستید و متوجه شدید که گلوتن موجب بروز واکنش‌های ایمنی در بدنتان می‌شود، بهتر است گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کنید. این کار می‌تواند به کاهش علائم و بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک کند.
اگر میخواهید رژیم بدون گلوتن را دنبال کنید، در این صورت، محصولات خاصی وجود دارند که بدون گلوتن تهیه می‌شوند و می‌توانید آنها را جایگزین مواد غذایی با گلوتن کنید. شما در اینجا میتوانید به طور کامل در مورد رژیم غذایی بدون گلوتن مطالعه کنید.

غذاهای گواتروژن

گواتروژن‌ها ترکیباتی هستند که عملکرد طبیعی غده تیروئید را مختل می‌کنند. این مواد می‌توانند با جلوگیری از جذب ید توسط تیروئید، عملکرد آن را تحت تاثیر قرار دهند. ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است و در صورت کمبود ید، غده تیروئید نمی‌تواند به درستی عمل کند. مصرف زیاد گواتروژن‌ها ممکن است باعث تشدید مشکلات تیروئید، به ویژه در افراد مبتلا به پرکاری تیروئید شود.

منابع گواتروژن‌ها
گواتروژن‌ها عمدتاً در برخی مواد غذایی یافت می‌شوند که باید در رژیم غذایی پرکاری تیروئید محدود شوند. از جمله این منابع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• بادام زمینی
• سویا
• شلغم
• کلم بروکلی
• گل کلم
• کلم پیچ و سایر اعضای خانواده کلم‌ها

کاهش اثرات گواتروژن‌ها
خوشبختانه، پختن این مواد غذایی می‌تواند میزان گواتروژن‌ها را کاهش دهد و به این ترتیب می‌توانید با احتیاط بیشتری از این غذاها استفاده کنید. اگر به طور مداوم در رژیم غذایی خود این مواد را گنجانده‌اید، بهتر است آنها را به صورت پخته مصرف کنید تا اثرات گواتروژن‌ها به حداقل برسد.

فلاونوئید ها

فلاونوئید های مصنوعی که به عنوان مکمل غذایی استفاده میشوند به طور بالقوه باعث اختلال در عملکرد غده تیروئید میشوند. بررسی ها نشان میدهند که برخی از فلاونوئید های طبیعی هم اگر به مقدار زیاد استفاده شوند میتوانند سبب بروز اختلال در تیروئید گردند. رزماری، فلفل سیاه، روغن زیتون، نعنا، کرفس، هویج و فلفل سبز از جمله این ترکیبات هستند که نباید به مقدار زیاد در رژیم غذایی پرکاری تیروئید استفاده شوند.

کافئین

کافئین ترکیب دیگری است که باید در رژیم پرکاری تیروئید محدود شود. افراد مبتلا به پرکاری تیروئید در حالت عادی متابولیسم بالایی دارند و ضربان قلب آنها کمی بیشتر از حالت عادی است. حال با مصرف زیاد کافئین این مسئله تشدید میشود و میتواند باعث بروز مشکلاتی در این افراد شود. از این رو باید مصرف کافئین و غذاهای حاوی کافئین مثل قهوه، شکلات تلخ، نوشیدنی های انرژی زا، نوشابه های کولا، چای غلیظ و سایر ترکیبات حاوی کافئین محدود گردند. البته مصرف کم و متعادل این ترکیبات مانعی ندارد اما نباید جزوی از روتین غذایی روزانه باشد.

• از استرس دوری کنید. احتمالا مهمترین قسمت غیر رژیمی برای بیماران پرکاری تیروئید دوری از استرس باشد.
• از یک رژیم پر کالری و پر پروتئین استفاده کنید.
• نوشیدن آب و مایعات کافی فراموش نشود.
• روزانه حتما از لبنیات استفاده کنید.
• استفاده از یک مولتی ویتامین بدون ید میتواند کمک کننده باشد.
• غذاهای گواتروژن را همزمان با داروهای تیروئیدی استفاده نکنید.
• مراقب فشار خون و سلامت قلب خود باشید.
• بعد از مصرف وعده های پرکربوهیدرات مراقب افزایش قند خون باشید.
• از مصرف نوشیدنی های الکلی خودداری کنید.
• وعده های غذایی خود را در محیطی آرام و دوستانه میل کنید.
• ترجیحا تعداد وعده های غذایی را افزایش داده و حجم آنها را کمتر کنید.
• مادران باردار مبتلا به پرکاری تیروئید باید حتما تحت نظر مشاور یا متخصص تغذیه باشند.