تغذیه و رژیم غذایی در سرطان

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۳ مهر ۱۴۰۲

سرطان یکی از بیماری هایی است که همه جنبه زندگی فرد را درگیر کرده و بر کیفیت آن اثرگذار میگذارد. متاسفانه شیوع سرطان در سال‌های اخیر در کشور ما افزایش پیدا کرده و افراد بیشتری را درگیر این بیماری نموده است. در این مقاله به دنبال علت و چرایی بروز سرطان نیستیم و میخواهیم در مورد نقش تغذیه و رژیم غذایی در سرطان صحبت کنیم. عوامل مختلفی در درمان سرطان نقش دارند که داشتن روحیه قوی و رژیم غذایی مناسب از جمله مهمترین آنها هستند.
تغذیه مناسب در بیماران مبتلا به سرطان به آنها کمک میکند که از رشد سلول های سرطانی جلوگیری کرده و سلول های سالم خود را تقویت کنند. اما تغذیه در بیماران سرطانی به سه بخش تقسیم میشود، اولین بخش تغذیه و رژیم غذایی قبل از شروع شیمی درمانی، دومین بخش مربوط به تغذیه در طول دوره شیمی درمانی و نهایتا سومین بخش به تغذیه پس از بهبودی و درمان سرطان است.
در ادامه با تغذیه صحیح در هرکدام از مراحل سرطان آشنا میشویم.

معمولا زمانی که سرطان تشخیص داده میشود، مدتی از ابتلا به این بیماری گذشته و علائم آن در بدن بروز پیدا کرده اند. مگر اینکه مقید به انجام آزمایش های چکاپ منظم باشید که قبل از بروز علائم متوجه بیماری خود شده باشید.
بیماری سرطان معمولا با تحلیل عضلات، کاهش وزن شدید، بی اشتهایی، افزایش مصرف انرژی توسط برخی سلول های بدن و در مجموع با سوء تغذیه بیمار مبتلا به سرطان همراه است. از آنجا که در دوره شیمی درمانی ممکن است این علائم تشدید شوند، باید رژیم غذایی شما تا قبل از شروع رژیم درمانی به گونه ای باشد که ذخایر بدن خود را تکمیل کرده و ذخیره کافی برای تغذیه سلول های سالم بدن خود داشته باشید.
برای داشتن تغذیه مناسب قبل از شروع شیمی درمانی باید باید ها و نباید های زیر را در برنامه غذایی خود اعمال کنید.

باید ها و نباید های تغذیه ای قبل از شیمی درمانی

• انرژی دریافتی شما از طریق رژیم غذایی باید افزایش پیدا کند و نسبت به حالت عادی غذای بیشتری مصرف کنید. همانطور که گفته شد پس از ابتلای فرد به سرطان، متابولیسم بدن افزایش پیدا کرده و نیاز به انرژی هم بیشتر خواهد شد. پس لازم است که شما غذای بیشتری هم دریافت کنید.
• نوع غذای دریافتی شما در رژیم سرطان مهم است و باید این کالری بیشتر را از طریق مصرف درشت مغذی های مختلف از جمله کربوهیدرات، پروتئین و چربی تامین کنید.
• از بین غذاهای حاوی کربوهیدرات باید تمرکز خود را بر مصرف انواع نان و غلات کامل بگذارید و قسمت اعظم کالری دریافتی شما از این گروه باشد. مواد غذایی دیگر نظیر حبوبات، سبزیجات نشاسته ای و غیر نشاسته ای، لبنیات کم چرب و میوه ها هم از جمله غذاهای حاوی کربوهیدرات هستند که باید به طور متعادل در برنامه غذایی قبل از شیمی درمانی قرار گیرند.
• توجه داشته باشید که کربوهیدرات های ساده یا قند های ساده به عنوان سوخت اصلی سلول های سرطانی مورد استفاده قرار میگیرند و مقدار آنها باید تا حد امکان در رژیم غذایی قبل از شیمی درمانی محدود شود. قند و شکر، شیرینیجات، شکلات، کیک، آبمیوه صنعتی، نوشابه، شربت و... از جمله موادی هستند که حاوی قند ساده بسیار زیادی میباشند.
• در بین غذاهای حاوی پروتئین میتوانید از گوشت ماهی، تخم مرغ، حبوبات، لبنیات کم چرب و پس از آنها از گوشت مرغ و ماکیان استفاده کنید. ترجیحا گوشت قرمز در کمترین میزان ممکن مصرف شود و بیش از هفته ای یکبار آن را استفاده نکنید. مصرف بیش از حد گوشت قرمز با ابتلا به انواع سرطان ها ارتباط دارد.
• و نهایتا در بین گروه چربی ها باید تمرکز خود را بر مصرف چربی های سالم بگذارید. چربی های سالم مثل آجیل و مغزیجات، دانه های روغنی مثل کنجد و مغز تخمه ها، زیتون و روغن زیتون، آووکادو و روغن آووکادو، روغن کلزا و در مرحله بعدی سایر روغن های گیاهی مایع مثل روغن آفتابگردان یا کنجد و نهایتا روغن های مخلوط. در گروه چربی ها بدترین نوع چربی برای بیمار مبتلا به سرطان چربی های ترانس هستند که در مارگارین، برخی روغن های نباتی، غذاهای سرخ شده، غذاهای آماده، کنسرو ها، گوشت های فراوری شده و فست فود ها وجود دارد. چربی های اشباع مثل کره، خامه، سرشیر، روغن حیوانی و... هم باید متعادل مصرف شوند.
• از ترکیبات کم حجم و پرکالری مثل میوه های خشک شده، دانه های روغنی، آجیل و... در برنامه تغذیه قبل از شروع رژیم درمانی استفاده کنید تا هم کالری رژیم غذایی افزایش پیدا کند و هم دریافت ویتامین ها و مواد معدنی بیشتر شده و ذخایر بدن را تکمیل کند.
• استفاده از هرگونه مکمل غذایی در بیماران مبتلا به سرطان صرفا باید با نظر پزشک یا متخصص تغذیه صورت گیرد و از مصرف مکمل ها به طور خودسرانه جدا خودداری کنید.

در روش شیمی درمانی، رادیوتراپی، ایمونوتراپی و سایر روش های درمان سرطان، سلول های سرطانی شما کشته میشوند. در عین حال برخی سلول های سالم بدن هم تحت تاثیر قرار میگیرند و از بین میروند. به همین دلیل عوارض درمان سرطان در شما بروز میکند. برخی از این عوارض میتوانند بر روی تغذیه و رژیم غذایی شما اثر گذار باشند. ممکن است یک یا چند عدد از این عوارض در شما بروز کند و یا اینکه هیچکدام از این عوارض را تجربه نکنید. معمولا با پایان دوره شیمی درمانی، عوارض آن نیز برطرف میشوند. از رایج ترین عوارض شیمی درمانی میتوان به بی اشتهایی، تهوع، خشکی دهان، تغییر حس چشایی، زخم دهان، یبوست، اسهال، نفخ، عدم تحمل لاکتوز و مشکلات دهان و دندان اشاره کرد.
رژیم غذایی شیمی درمانی در هر فرد با توجه به عارضه ای که ایجاد شده میتواند متفاوت باشد، اما یک اصل مهم در همه انواع برنامه های غذایی برای بیماران مبتلا به سرطان وجود دارد و آن هم تامین انرژی، درشت مغذی ها و ریز مغذی های کافی برای بدن است تا بتواند با سلول های سرطانی بجنگد.
در تغذیه شیمی درمانی گاه ممکن است توصیه هایی صورت گیرد که در یک رژیم غذایی عادی آنها را در توصیه نکنیم، اما در بیماری سرطان بخاطر شرایط خاصی که ایجاد میشود عمل به این توصیه ها ضروری است. از جمله یکی از این توصیه ها مصرف چربی بیشتر در رژیم شیمی درمانی است که ما در یک رژیم غذایی استاندارد توصیه به مصرف کم چربی ها داریم.

توصیه های کلی در تغذیه شیمی درمانی شامل موارد زیر میشود که در همه افرادی که تحت درمان سرطان هستند باید رعایت شود:
• به رژیم غذایی خود به چشم قسمتی از درمان نگاه کنید. زیرا تغذیه کافی یکی از مهمترین قسمت های درمان سرطان است. بیمارانی که تغذیه خوبی دارند نسبت پاسخ بسیار بهتری به درمان میدهند و عوارض کمتری را هم تجربه میکنند.
• قسمت های پروتئینی غذا مثل گوشت، تخم مرغ، حبوبات و... را ابتدا مصرف کنید که اگر نتوانستید همه حجم وعده غذایی را میل کنید حداقل پروتئین کافی دریافت کرده باشید تا به بدنتان برای مقابله با سلول های سرطانی کمک کنید.
• زمانی که اشتهای شما بیشتر است غذای بیشتری هم مصرف کنید. بسیاری از بیماران در هنگام صبح اشتهای بیشتری دارند و باید وعده اصلی رژیم غذایی آنها صبحانه باشد.
• آب و مایعات را ترجیحا بعد از مصرف کردن غذای اصلی بنوشید تا باعث پر شدن حجم معده و کاهش اشتها نگردد.
• حتی اگر تمایل به یک یا دو نوع غذای خاص دارید میتوانید همان غذاها را مصرف کنید و نیازی نیست به اجبار تنوع غذایی خود را افزایش دهید که باعث کاهش تمایل شما به خوردن غذا شود.
• آب و مایعات زیاد استفاده کنید، بدن شما در حین دوره شیمی درمانی به آب نیاز دارد. ترجیحا یک بطری همراه خود داشته باشید و سعی کنید روزانه بین ۶-۸ لیوان آب بنوشید.
• میوه ها و سبزیجات را کاملا شسته و ضد عفونی کنید. وجود آلودگی در این مواد خطر ابتلا به بیماری های عفونی را افزایش میدهد.
• در محیطی دوستانه و آرام غذا بخورید. سعی کنید تهویه محل غذا خوردن شما مناسب باشد تا باعث آزردگی و بی اشتهایی شما نگردد.
• از مصرف غذاهای جدید نترسید و غذاهای مختلف را امتحان کنید.
• و در نهایت در زمان بروز مشکلات تغذیه حتما با مشاور تغذیه صحبت کنید، زیرا تنها کسی که میتواند شما را در این زمینه راهنمایی کند مشاور یا متخصص تغذیه است.

تغذیه در زمان بی اشتهایی ناشی از شیمی درمانی

بی اشتهایی یکی از رایج ترین عوارض سرطان و درمان آن است. بی اشتهایی میتواند ناشی از عوارض داروهای شیمی درمانی یا روحیه فرد باشد. در هر حال این مشکل باعث میشود تا رژیم غذایی بیمار ناکافی باشد و نتواند نیاز های بیمار مبتلا به سرطان را تامین کند. البته گاهی ممکن است یک یا دو روز اشتهای کافی برای غذا خوردن نداشته باشید اما اگر این روند ادامه دار بود باید با مشاور تغذیه صحبت کنید.
اما راهکار های تغذیه ای در زمان بیش اشتهایی شامل موارد زیر است که باید آنها را به کار ببرید:
• از غذاهای مایع یا پودری استفاده کنید که مصرف آنها راحت باشد، مثل اسموتی میوه ها، فرنی، شیربرنج، شله زرد و... .
• لقمه های غذایی کوچک آماده کنید و به تدریج در طول روز میل کنید.
• از غذاهای حاضری دلخواه خود مثل بستنی، کره بادام زمینی، میوه، پودینگ، بیسکوییت، آجیل و... در رژیم غذایی خود استفاده کنید و مقداری از آنها را همراه خود داشته باشید تا هر زمانی که میلتان کشید مصرف کنید.
• در زمان هایی که اشتهایی به غذاهای جامد ندارید از مایعات بخصوص انواع آبمیوه ها، شیر، دوغ، آب عدس و... که انرژی، ویتامین و مواد معدنی مختلف برای بدن فراهم میکنند زیاد استفاده کنید.
• بهتر است قسمتی از غذای خود را قبل از خواب میل کنید تا بر روی اشتهای شما در وعده غذایی بعدی اثر نگذارد.
• ظاهر غذا به گونه ای نباشد که باعث کاهش اشتها شود. تزئین غذا با سبزیجات و دسر های مختلف میتواند باعث افزایش اشتهای شما شود.
• گاهی اوقات یک غذای خاص شاید برای شما خوشایند نباشد اما ترکیب آن قابل تحمل تر باشد. مثلا ترکیب شیر، موز و عسل یا ترکیب توتفرنگی و ماست میتواند طعم مطلوب تری داشته باشد.
• مصرف مایعات بهتر است ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل یا بعد از غذا باشد. اگر هنگام مصرف غذا تشنه بودید بهتر است مایعات را مزه مزه کنید و زیاد ننوشید.
• نهایتا در صورتی که بی اشتهایی طولانی مدت شد و نتوانستید از طریق رژیم غذایی خود مواد غذایی لازم به بدنتان برسانید بهتر است از مکمل های غذایی تحت نظر مشاور یا متخصص تغذیه مصرف کنید.

تغذیه مناسب در زخم دهان یا گلو

زخم دهان، لثه یا حلق معمولا بخاطر پرتودرمانی، شیمی درمانی یا عفونت ایجاد میشود. در صورتی که به زخم دهان مبتلا شده اید در ابتدا باید با مراجعه به پزشک اطمینان حاصل کنید که زخم شما ناشی از عوارض درمان سرطان است و بخاطر عفونت یا مشکلات دندان نیست. در هر حال برای اینکه با وجود زخم در دهان، رژیم غذایی حین شیمی درمان دچار نقص نشود و بتوانید مواد غذایی دریافت کنید موارد زیر را در تغذیه خود مد نظر قرار دهید:
• از غذاهای نرم مثل شیر، بستنی، ماست، موز، سس سیب، هلو، گلابی، زردالو، هندوانه، پوره سیب زمینی، ماکارونی، پنیر، فرنی، پودینگ، ژله، سوپ، پوره گوشت و سبزیجات و... که به راحتی جویده و بلع میشوند استفاده کنید.
• از مصرف غذاها یا نوشیدنی هایی که سبب سوزش و التهاب دهان میشوند مثل پرتقال ترش، لیمو، گریپ فروت، گوجه و مشتقات آن، غذاهای تند و شور و دهان شویه‌های حاوی الکل خودداری کنید.
• از مصرف غذاهایی که حاوی بافت خشک و خشن هستند مثل کراکر، بیسکوییت، سبزیجات خام و... در رژیم غذایی خودداری کنید.
• لقمه ها کوچک باشند تا به راحتی در دهان جا شوند و باعث آسیب به بافت دهان نشوند.
• از یک مخلوط کن برای تهیه پوره ها استفاده نمایید.
• غذاها را با روغن زیتون، کره یا سس های غیر تند مخلوط کنید که نرم شوند و بلع آنها راحت تر گردد.
• از نی برای نوشیدن مایعات مختلف استفاده نمایید.
• غذاها خنک و یا در دمای اتاق (۲۵ درجه سانتی گراد) استفاده شود تا باعث التهاب و سوزش بافت دهان و حلق نشود.
• از چیپس یخ استفاده کنید و بمکید.
• از دهانشویه های فاقد الکل استفاده کنید تا باکتری ها و قارچ ها نتوانند رشد کنند و موجب زخم دهان گردند.
• و نهایتا اگر هیچکدام از روش های فوق پاسخگو نبود از پزشک خود بخواهید از اسپری ها و محلول های بی حس کننده دهان برای شما تجویز کرده تا غذا خوردن برای شما سخت نباشد.

خشکی دهان

شیمی درمانی یا پرتو درمانی بخصوص در ناحیه سر و گردن میتواند بر روی غدد بزاقی اثر گذاشته و موجب خشکی دهان شود.  خشکی دهان روی طعم غذاها اثر گذاشته و جویدن و بلع غذاها را سخت تر میکند. در صورت بروز خشکی دهان در دوره شیمی درمانی، نکات زیر را در رژیم غذایی خود به کار ببرید:
• همواره در کنار خود یک بطری کوچک آب داشته باشید و هر چند دقیقه مقدار کمی آب بنوشید تا دهان شما مرطوب شود.
• غذاها و نوشیدنی های ترش یا شیرین مثل لیموناد یا شربت غلیظ مصرف کنید تا ترشح بزاق را تحریک کند. (البته در صورت وجود زخم دهان این مورد را نادیده بگیرید زیرا باعث تشدید زخم دهانی میگردد.)
• از آبنبات یا تکه های یخ استفاده کنید و آنها را بمکید تا باعث ترشح بزاق شود.
• از غذاهای نرم استفاده کنید و غذاهای خشک تر را از رژیم غذایی شیمی درمانی کنار بگذارید تا بلع راحت تری داشته باشد.
• غذاها را با آب گوشت، خورشت و... مخلوط کنید تا بافت نرم تر و مرطوب تری پیدا کند.
• لب های خود را با بالم لب یا لوسیون های مخصوص لب مرطوب نگهدارید.

تغییر در طعم و مزه غذاها ناشی از شیمی درمانی

حس چشایی و بویایی برخی افراد حین شیمی درمانی تغییر میکند و مزع غذاها بخصوص گوشت قرمز برای آنها غیر قابل تحمل میشود. این مشکل اغلب با پایان شیمی درمانی برطرف میشود اما باید رژیم غذایی حین شیمی درمانی به گونه ای باشد که غذا خوردن برای فرد عذاب آور نشود.
گرچه برطرف کردن این مشکل چندان ساده نیست چون هر فردی واکنش متفاوتی به غذاهای مختلف میدهد، اما راه های زیر میتواند رژیم غذایی شیمی درمانی را برای شما مطبوع تر کند.
• غذاهایی را برای مصرف انتخاب کنید که به ذائقه شما نزدیک تر باشد و راحت تر بتوانید آنها را تحمل کنید.
• در بین گوشت ها اگر با نوع خاصی از آن مثل گوشت قرمز مشکل دارید از سایر غذاهای پروتئینی جایگزین مثل گوشت بوقلمون، مرغ، ماهی کباب، تخم مرغ و... استفاده کنید.
• گوشت های مصرفی در برنامه غذایی شیمی درمانی را در ماست، آب لیمو، رب انار و... طعم دار کنید تا خوشمزه تر گردد. از سبزیجات معطر و ادویه ها مثل رزماری، پونه کوهی و... هم میتوانید استفاده کمنید.
• از غذاهایی که مزه بیشتری دارند مثل آبلیمو، آب نارنج و... به غذاها اضافه کنید که طعم غذا بهبود پیدا کند. (البته در صورت زخم دهان باید مراقب این غذاها بود که باعث سوزش دهان نگردد.)
• در صورت ایجاد مشکل در حس بویایی، غذاها را در دمای اتاق مصرف کنید و تهویه آشپزخانه و محل غذاخوری را مناسب کنید تا بوی غذا شما را اذیت نکند.

تهوع در شیمی درمانی

تهوع و استفراغ یکی دیگر از عوارض رایج شیمی درمانی است که علت های مختلفی میتواند داشته باشد. معمولا با شروع شیمی درمانی داروهای ضد تهوع نیز به بیمار داده میشود تا از بروز تهوع پیشگیری گردد. از آنجایی که تهوع میتواند بر روی دریافت مواد مغذی از طریق رژیم غذایی شیمی درمانی اثر گذار باشد، رعایت موارد زیر میتواند در بهبود دریافت تغذیه ای اثر گذار باشد:
• لقمه های کوچک بردارید و به آرامی بجوید. ۶ وعده کوچکتر نسبت به ۳ وعده بزرگ بهتر تحمل میشود.
• قبل از گرسنه شدن غذا بخورید زیرا گرسنگی میتواند سبب تشدید تهوع گردد.
• اگر تهوع باعث میشود برخی از غذاها را نتوانید در رژیم غذایی خود مصرف کنید، آنها را کنار بگذارید. غذاهایی را مصرف کنید احساس ناخوشایندی برای شما ندارند.
• در اتاق هایی که تهویه مناسبی ندارند غذا مصرف نکنید. دمای غذا نیز متعادل و رو به خنکی باشد تا بهتر تحمل گردد.
• در هنگام مصرف غذا مایعات کمتری مصرف کنید و سعی کنید مصرف مایعات را به بین وعده های غذایی موکول کنید.
• در زمان تهوع از خوردن غذا خودداری کنید تا حال بهتری داشته باشید.
• بعد از غذا خوردن استراحت کنید و تا یک ساعت بعد از مصرف غذا بنشینید. فعالیت بعد از غذا موجب کاهش هضم غذا میگردد.
• در صورتی که صبح ها دچار تهوع میشوید مصرف مقداری نان خشک یا برشته، بیسکوییت ترد یا کراکر قبل از بلند شدن از رختخواب میتواند به شما در کاهش تهوع کمک کند.
• لباس های گشاد استفاده کنید تا باعث فشار بر روی معده شما نگردد.
• در مواردی که تهوع شما حین شیمی درمانی یا پرتودرمانی ایجاد میشود از مصرف غذا ۱ تا ۲ ساعت مانده به زمان درمان خودداری کنید.
• برای پیشگیری از تهوع از مصرف غذاهای زیر در رژیم غذایی شیمی درمانی اجتناب کنید.
- غذاهای چرب، روغنی یا سرخ شده
- غذاهای خیلی شیرین مثل کیک و شکلات
- غذاهای تند و پر ادویه یا غذاهای داغ
- غذاهایی که چاشنی زیادی مثل رب دارند
• غذاهایی مثل موارد زیر که هضم راحت تری دارند برای پیشگیری از تهوع در برنامه تغذیه شیمی درمانی مناسب تر هستند.
- غذاهای برشته شده، ماست، سوپ
- سیب زمینی آب پز، برنج یا ماکارونی پخته
- مرغ آب پز شده یا پخته شده (پوست مرغ مصرف نشود و سرخ شده نباشد)
- کمپوت میوه ها و سبزیجات
- نوشیدنی های قندی رقیق

استفراغ ناشی از شیمی درمانی

استفراغ به دنبال تهوع و ناشی از عوامل مختلف از جمله غذای معطر، گاز معده، شرایط خاص بیمارستانی و... ایجاد گردد. در بسیاری از مواقع اگر شما از بروز تهوع جلوگیری کنید از استفراغ هم پیشگیری کرده اید و راهکار های یکسانی دارند. با این وجود در صورت بروز استفراغ با رعایت توصیه های زیر در رژیم شیمی درمانی از تکرار آن جلوگیری کنید:
• تا هنگامی که استفراغ کنترل نشده است از مصرف هرگونه غذا و مایعات در رژیم غذایی خودداری کنید.
• پس از کنترل استفراغ از مایعات سبک مثل آب یا آبگوشت به مقدار اندک بنوشید. نحوه مصرف تدریجی شما هم بدینگونه باشد که در ابتدا هر ۱۰ دقیقه یک قاشق چایخوری یا مرباخوری، سپس هر ۲۰ دقیقه یک قاشق غذاخوری و نهایتا هر ۳۰ دقیقه ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری مصرف شود.
• پس از اینکه قادر به تحمل مایعات سبک بودید، میتوانید از غذاهای مایع یا نرم در رژیم غذایی شیمی درمانی استفاده کنید. این غذاها را نیز به مقدار کم و دفعات زیاد مصرف کنید تا هضم آنها راحت تر باشد.
• پس از اینکه غذاهای نرم را نیز به راحتی دریافت کردید، میتوانید به رژیم غذایی معمولی خود بازگردید.

اسهال و راه های تغذیه ای مقابله با آن

اسهال در دوره شیمی درمانی به علت های مختلفی مثل عفونت، حساسیت غذایی یا نگرانی های روحی و استرس میتواند ایجاد شود. در زمان بروز اسهال غذاها قبل از اینکه فرصت کافی برای هضم و جذب داشته باشند از دستگاه گوارش عبور کرده و از بدن دفع میشوند. به دنبال بروز اسهال مقدار زیادی از مایعات بدن هم دفع شده و ممکن است بدن را دچار مشکلات جدی کند. اگر اسهال بیش از ۲ روز طول کشید حتما با پزشک خود مشورت کنید.
اما راهکار های زیر را میتوانید در رژیم شیمی درمانی خود برای درمان اسهال به کار ببرید:
• به میزان زیادی آب و مایعات در رژیم غذایی خود بگنجانید تا آب از دست رفته بدن جبران شود.
• تعداد وعده های غذایی خود را بیشتر از زمان معمول کنید. فرضا اگر سه وعده غذا میخوردید اکنون ۴ یا ۵ وعده مصرف کنید.
• غذاها یا نوشیدنی های خیلی سرد یا خیل گرم میل نکنید و ترجیحا با دمای متعادل (۲۵ درجه سانتی گراد) مصرف کنید.
• غذاها و نوشیدنی های حاوی کافئین مثل قهوه، چای غلیظ، شکلات یا بعضی لیموناد ها را مصرف نکنید.
• در مصرف شیر و فراورده های آن بخاطر وجود لاکتوز جانب احتیاط را رعایت کنید تا سبب تشدید اسهال نشود.
• غذاهایی که حاوی سدیم و پتاسیم زیادی هستند مثل آب سبزیجات، آب حبوبات، آب گوشت و... را بیشتر مصرف کنید. این املاح در طی بروز اسهال از بدن دفع میشوند. موز، هلو، زردآلو و سیب زمینی پخته شده هم حاوی پتاسیم زیادی هستند و در زمان بروز اسهال میتوانند مفید باشند.
• غذاهایی که در زمان بروز اسهال باید در رژیم شیمی درمانی خود بگنجانید عبارتند از:
- ماست، پنیر دلمه شده و سفت، سیب زمینی
- ماکارونی، برنج، آرد گندم و نان سفید
- تخم مرغ پخته شده و کره بادام زمینی
- کمپوت میوه ها، برگه خشک شده میوه ها و سبزیجات پخته شده
- مرغ یا بوقلمون پوست کنده، گوشت لخم گاو و گوشت ماهی که پخته یا آب پز شده باشند
• از غذاهای زیر نباید در رژیم غذایی خود در زمان بروز اسهال استفاده کنید:
- غذاهای سرخ شده یا چرب
- سبزیجات خام و میوه هایی که پوست آنها کنده نشده و همینطور تخم میوه ها
- سبزیجات پرفیبر مثل کلم، ذرت، لوبیا، کلم پیچ، نخود فرنگی، گل کلم و... چه به صورت خام و چه به صورت پخته

پس از پایان شیمی درمانی و گذراندن دوره درمان سرطان، اکنون وقت بازسازی ذخایر بدن، تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از بازگشت سرطان است. همانطور که تغذیه قبل و حین شیمی درمانی بسیار با اهمیت بود، رژیم غذایی شما بعد از شیمی درمانی هم اهمیت بسیار زیادی در حفظ سلامت و پیشگیری از عود مجدد سرطان دارد.
تغذیه بعد از شیمی درمانی باید شامل غذاهای سالم، غنی از آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، مواد معدنی و سایر ترکیبات مورد نیاز بدن باشد. داشتن یک رژیم غذایی متعادل میتواند نیاز های بدن شما را تامین کند.
• رژیم غذایی بعد از شیمی درمانی باید یک انرژی متعادل داشته باشد که نه باعث افزایش وزن شود و نه کاهش وزن.
• از گروه های مختلف غذایی مثل نان و غلات، سبزیجات، میوه ها، لبنیات کم چرب، گروه گوشت، حبوبات و چربی های سالم در رژیم غذایی سرطان استفاده کنید.
• از مصرف غذاهای فراوری شده مثل فست فود ها یا غذاهای کنسروی خودداری کنید.
• تا حد امکان از سرخ کردن غذاها خودداری کنید.
• در هنگام کباب کردن غذا یا گوشت، قسمت های سوخته شده به هیچ وجه استفاده نشوند. این مسئله در مورد ته‌دیگ هم صدق میکند.
• از مصرف چای یا غذای خیلی داغ خودداری کنید.
• مواد قندی ساده مثل قند، شکر، نوشابه، آبمیوه های صنعتی و... تا حد امکان محدود شوند.
• تا حد امکان مواد غذایی به صورت تازه تهیه شوند تا بیشترین ارزش غذایی را داشته باشند.
• مصرف گوشت قرمز را در رژیم غذایی بعد شیمی درمانی محدود کنید و سعی کنید از سایر منابع پروتئینی بیشتر استفاده کنید.
• در صورت مصرف نوشیدنی های الکلی، مصرف آنها را قطع کنید و در برنامه غذایی شما جایی نداشته باشند.
• از غذاهای زیر که حاوی ترکیبات ضد سرطان هستند در رژیم غذایی خود بگنجانید و به طور روزانه از آنها استفاده کنید. (البته سایر مواد غذایی هم باید برای تامین نیاز های بدن در رژیم غذایی بعد شیمی درمانی مورد استفاده قرار گیرند و صرفا نباید به مصرف این مواد بسنده کرد)