تغذیه و رژیم غذایی در سرطان

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۸ مهر ۱۴۰۳

سرطان یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند به شدت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و بر کیفیت زندگی او اثرات منفی بگذارد. در سال‌های اخیر، شیوع سرطان در کشور ما به میزان قابل توجهی افزایش یافته و افراد بیشتری را گرفتار کرده است. در این مقاله، ما به دنبال بررسی علل بروز سرطان نیستیم؛ بلکه تمرکز ما بر نقش مهم تغذیه و رژیم غذایی در روند درمان و بهبودی بیماران مبتلا به سرطان است.

عوامل مختلفی در بهبود و درمان سرطان تأثیرگذار هستند که از میان آن‌ها، داشتن روحیه قوی و رژیم غذایی مناسب از مهم‌ترین موارد به شمار می‌روند. تغذیه مناسب می‌تواند به بیماران مبتلا به سرطان کمک کند تا رشد سلول‌های سرطانی را کنترل کنند و همزمان سلول‌های سالم بدن را تقویت نمایند.

تغذیه بیماران مبتلا به سرطان را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد:
تغذیه قبل از شروع شیمی‌ درمانی: در این مرحله، هدف از تغذیه تقویت بدن و آماده‌سازی آن برای مقابله با عوارض شیمی‌درمانی است. مصرف مواد مغذی با کیفیت بالا که حاوی پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری هستند، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
تغذیه در طول دوره شیمی‌ درمانی: در حین شیمی‌درمانی، بدن تحت فشار زیادی قرار دارد و نیاز به مواد غذایی برای تقویت سیستم ایمنی و مقابله با عوارض داروها بیشتر می‌شود. رژیم غذایی سرشار از پروتئین، آنتی‌ اکسیدان‌ها و مایعات ضروری است تا انرژی لازم برای بدن تأمین و از ضعف و خستگی پیشگیری شود.
تغذیه پس از درمان و بهبودی: پس از اتمام درمان، رژیم غذایی مناسب می‌تواند به بازسازی سلول‌ها و بافت‌های بدن کمک کرده و سیستم ایمنی را تقویت کند. همچنین تغذیه سالم به پیشگیری از بازگشت سرطان و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.

در ادامه، به تفصیل در مورد تغذیه و رژیم غذایی مناسب در هر یک از این مراحل صحبت خواهیم کرد.

تغذیه قبل از شروع شیمی‌درمانی بسیار مهم است زیرا در این مرحله، بدن نیاز به تقویت دارد تا با اثرات منفی درمان مقابله کند. همانطور که اشاره شد، با تشخیص سرطان، بسیاری از افراد با کاهش وزن، تحلیل عضلات و سوء تغذیه مواجه می‌شوند. بنابراین، قبل از شروع شیمی‌درمانی، لازم است که رژیم غذایی مناسبی داشته باشید تا ذخایر بدن تقویت شده و سلول‌های سالم تغذیه کافی دریافت کنند. در ادامه به نکات کلیدی در مورد تغذیه پیش از شیمی‌ درمانی پرداخته می‌شود:

باید ها و نباید های تغذیه ای قبل از شیمی درمانی

بایدها:
۱. افزایش انرژی دریافتی: به دلیل افزایش متابولیسم بدن در هنگام سرطان، باید کالری بیشتری مصرف کنید. این افزایش انرژی باید از منابع مغذی تأمین شود تا ذخایر بدن تقویت شود.
۲. دریافت کالری از منابع مختلف: این کالری اضافی باید از منابع مختلف درشت مغذی‌ها تأمین شود، از جمله کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌های سالم. تنوع در رژیم غذایی به تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن کمک می‌کند.
۳. مصرف نان و غلات کامل: تمرکز بر مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده مانند نان‌های سبوس‌دار و غلات کامل بسیار مهم است. این مواد انرژی طولانی‌مدت فراهم می‌کنند و بخش عمده‌ای از کالری دریافتی شما باید از این گروه باشد. سبزیجات نشاسته‌ای، میوه‌های تازه و خشک و لبنیات کم‌چرب نیز از منابع خوبی برای تأمین کربوهیدرات و سایر مواد مغذی ضروری هستند.
۴. مصرف پروتئین کافی: پروتئین‌ها برای حفظ و بازسازی بافت‌های بدن ضروری‌اند. منابع پروتئینی مانند  مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، سویا و لبنیات کم‌چرب باید در رژیم شما قرار گیرند. گوشت قرمز باید در کمترین میزان ممکن مصرف شود (بیشتر از یک‌بار در هفته توصیه نمی‌شود).
۵. مصرف چربی‌های سالم: چربی‌های سالم مثل مغزیجات، دانه‌های روغنی، روغن زیتون و آووکادو باید در اولویت قرار گیرند. این چربی‌ها به تقویت سیستم ایمنی و حفظ سلامتی بدن کمک می‌کنند.
۶. مصرف مواد مغذی و مقوی: ترکیبات کم‌حجم و پرکالری مانند میوه‌های خشک، آجیل‌ها و دانه‌های روغنی به افزایش کالری رژیم غذایی و تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی کمک می‌کنند.

نبایدها:
محدود کردن قندهای ساده: قندهای ساده که در مواد غذایی نظیر شیرینی‌جات، شکلات، کیک، نوشابه و آب‌میوه‌های صنعتی وجود دارند باید محدود شوند. این قندها می‌توانند به رشد سلول‌های سرطانی کمک کنند.
اجتناب از چربی‌های ترانس: چربی‌های ترانس که در مارگارین، برخی روغن‌های نباتی، غذاهای سرخ‌شده، فست‌ فودها و گوشت‌های فرآوری‌شده وجود دارند، برای بیماران سرطانی بسیار مضر هستند و باید از مصرف آن‌ها خودداری شود.
محدود کردن چربی‌های اشباع: چربی‌های اشباع مانند کره، خامه و روغن‌های حیوانی نیز باید به مقدار کم مصرف شوند تا تأثیر منفی بر سلامت بدن نداشته باشند.
اجتناب از مصرف خودسرانه مکمل‌ها: هرگونه مصرف مکمل باید با نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود. مصرف خودسرانه مکمل‌ها می‌تواند برای بیماران مبتلا به سرطان خطرناک بوده و سلول های سرطانی را تقویت کند.

با رعایت این توصیه‌ها و داشتن رژیم غذایی متعادل و مناسب، می‌توانید بدن خود را برای مقابله با چالش‌های شیمی‌ درمانی آماده کرده و به حفظ سلامت عمومی و تقویت ذخایر بدن کمک کنید.

در روش‌های مختلف درمان سرطان مانند شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و ایمونوتراپی، سلول‌های سرطانی هدف قرار می‌گیرند و کشته می‌شوند، اما این فرایند می‌تواند به سلول‌های سالم بدن نیز آسیب برساند. به همین دلیل است که بسیاری از عوارض جانبی در طول درمان سرطان تجربه می‌شوند. این عوارض می‌توانند بر تغذیه و رژیم غذایی شما تاثیر بگذارند، به همین دلیل تنظیم برنامه غذایی مناسب در این دوره اهمیت زیادی دارد. از جمله رایج‌ترین عوارض جانبی که ممکن است با آن‌ها مواجه شوید می‌توان به بی‌اشتهایی، تهوع، خشکی دهان، تغییر حس چشایی، زخم دهان، یبوست، اسهال، نفخ و مشکلات دهان و دندان اشاره کرد که جلوتر درباره تمهیدات تغذیه ای مناسب برای این عوارض صحبت خواهیم کرد.

اهمیت تغذیه در شیمی‌درمانی
در دوره درمان سرطان، داشتن رژیم غذایی مناسب نقش حیاتی در بهبود وضعیت جسمی و کمک به فرآیند درمان دارد. تغذیه کافی می‌تواند به بدن کمک کند تا با سلول‌های سرطانی مبارزه کرده و از عوارض جانبی درمان جلوگیری کند. هدف اصلی در این رژیم‌ها، تامین انرژی و مواد مغذی کافی (درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها) است. توصیه های زیر را در مورد تغذیه در طول دوره شیمی درمان رعایت کنید:

۱. نگاه به تغذیه به عنوان بخشی از درمان: به رژیم غذایی خود مانند یک قسمت اساسی از درمان نگاه کنید. بیماران سرطانی که تغذیه مناسبی دارند، نه تنها بهتر به درمان پاسخ می‌دهند، بلکه عوارض جانبی کمتری را نیز تجربه می‌کنند.
۲. مصرف پروتئین‌ها در ابتدا: در هر وعده غذایی ابتدا قسمت‌های پروتئینی مانند گوشت، تخم‌مرغ، و حبوبات را مصرف کنید. اگر نتوانستید کل وعده غذایی را مصرف کنید، حداقل پروتئین کافی برای تقویت بدن دریافت کرده‌اید.
۳. غذا خوردن در زمان‌های مناسب: زمانی که اشتهای بیشتری دارید، مانند صبح، وعده‌های غذایی اصلی را مصرف کنید. برنامه‌ریزی برای غذا خوردن در زمان‌هایی که احساس گرسنگی دارید، به شما کمک می‌کند تا مواد مغذی بیشتری دریافت کنید.
۴. نوشیدن مایعات بعد از غذا: از نوشیدن آب یا مایعات قبل از غذا خودداری کنید تا حجم معده کمتر پر شود و اشتهای شما کاهش نیابد.
۵. انعطاف‌ پذیری در انتخاب غذا: اگر تنها به چند نوع غذای خاص تمایل دارید، همان غذاها را مصرف کنید و از تلاش برای افزایش تنوع غذایی خودداری کنید، مگر اینکه تمایل به آن داشته باشید.
۶. هیدراتاسیون مناسب: بدن شما در طول درمان به مایعات بیشتری نیاز دارد. سعی کنید روزانه بین ۶-۸ لیوان آب بنوشید و همیشه یک بطری آب همراه داشته باشید.
۷. ضد عفونی کردن میوه‌ها و سبزیجات: حتماً میوه‌ها و سبزیجات را کاملاً شسته و ضدعفونی کنید تا از خطر عفونت‌های احتمالی جلوگیری کنید.
۸. انتخاب محیطی آرام برای غذا خوردن: در یک محیط آرام و دلپذیر غذا بخورید تا اشتهای شما بهبود یابد. تهویه خوب محیط می‌تواند از آزردگی و بی‌اشتهایی شما جلوگیری کند.
۹. تجربه غذاهای جدید: از امتحان کردن غذاهای جدید نترسید. ممکن است با پیدا کردن غذاهای جدید، اشتهای شما بهتر شود.
۱۰. مشاوره با متخصص تغذیه: در صورت بروز هرگونه مشکل تغذیه‌ای، حتماً با مشاور یا متخصص تغذیه مشورت کنید. آنها می‌توانند راهنمایی‌های مناسبی برای بهبود وضعیت تغذیه‌ای شما ارائه دهند.

رعایت این توصیه‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شما در دوره شیمی‌درمانی و تقویت بدن برای مقابله با بیماری کمک کند.

تغذیه در زمان بی اشتهایی ناشی از شیمی درمانی

بی‌اشتهایی یکی از عوارض شایع شیم ی‌درمانی است که می‌تواند منجر به کاهش دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدن شود. این حالت می‌تواند ناشی از تاثیر داروهای شیمی‌ درمانی یا حتی روحیه فرد باشد. اگرچه در برخی مواقع ممکن است اشتهای شما برای یک یا دو روز کاهش یابد، اما اگر این مشکل به صورت مداوم ادامه داشته باشد، ضروری است که با یک مشاور تغذیه مشورت کنید تا برنامه غذایی مناسبی برای شما تنظیم شود. در ادامه به چند راهکار تغذیه‌ای که می‌تواند به بهبود وضعیت در زمان بی‌اشتهایی کمک کند، اشاره می‌کنیم:

راهکارهای تغذیه‌ای در زمان بی‌اشتهایی ناشی از شیمی‌درمانی:
۱. مصرف غذاهای مایع و نرم: استفاده از غذاهایی که بلعیدن آن‌ها راحت‌تر است، مانند اسموتی‌های میوه، فرنی، شیربرنج و شله زرد، می‌تواند اشتهای شما را تحریک کند و بدن را به خوبی تغذیه کند.
۲. مصرف لقمه‌های کوچک: وعده‌های غذایی کوچک و سبک تهیه کنید و آن‌ها را در طول روز به تدریج مصرف کنید. این روش باعث می‌شود بدون ایجاد احساس سنگینی، مواد مغذی کافی به بدن برسد.
۳. استفاده از غذاهای دلخواه و ساده: در رژیم غذایی خود از غذاهایی که بیشتر به آن‌ها علاقه دارید، مثل بستنی، کره بادام زمینی، میوه، بیسکوییت، آجیل و پودینگ استفاده کنید. همیشه مقداری از این غذاها را در دسترس داشته باشید تا در هر زمان که احساس گرسنگی کردید، آن‌ها را مصرف کنید.
۴. مصرف مایعات مغذی: در زمان‌هایی که تمایلی به غذاهای جامد ندارید، از مایعاتی مانند آبمیوه‌ها، شیر، دوغ و آب عدس استفاده کنید. این مایعات علاوه بر انرژی، ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم را برای بدن فراهم می‌کنند.
۵. مصرف غذا قبل از خواب: بهتر است قبل از خواب مقداری غذا بخورید تا این وعده تاثیری بر اشتهای شما برای وعده‌های غذایی بعدی نگذارد.
۶. تزئین غذا برای افزایش اشتها: ظاهر غذا نقش مهمی در تحریک اشتها دارد. تزئین غذا با استفاده از سبزیجات و دسرهای مختلف می‌تواند اشتهای شما را افزایش دهد.
۷. ترکیب غذاهای مختلف: اگر مصرف یک غذا برای شما خوشایند نیست، ترکیب آن با مواد دیگر می‌تواند طعم آن را بهبود بخشد. به عنوان مثال، ترکیب موز، شیر و عسل یا ترکیب توت‌فرنگی و ماست ممکن است برای شما مطلوب‌تر باشد.
۸. مدیریت مصرف مایعات: بهتر است مایعات را ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل یا بعد از غذا مصرف کنید. اگر در حین غذا احساس تشنگی کردید، مایعات را به آرامی بنوشید و از مصرف زیاد آن خودداری کنید تا معده‌تان پر نشود و اشتهایتان کاهش نیابد.
۹. استفاده از مکمل‌های غذایی: اگر بی‌اشتهایی طولانی مدت شد و قادر به تامین نیازهای تغذیه‌ای بدن خود از طریق غذا نبودید، می‌توانید با مشورت متخصص تغذیه از مکمل‌های غذایی استفاده کنید.

این راهکارها به شما کمک می‌کنند تا در دوره شیمی‌درمانی با وجود بی‌اشتهایی، مواد مغذی کافی دریافت کرده و سلامت جسمی خود را حفظ کنید.

در برخی موارد بیمار مبتلا به سرطان نمیتواند به اندازه کافی از مواد غذایی مختلف برای تامین نیاز های بدن استفاده کند و به مرور زمان دچار کاهش وزن و تحلیل عضلات میشود. در این مواقع میتوانید از پودر مکمل غذایی برای بیماران سرطانی استفاده کنید تا انرژی و مواد مغذی مورد نیاز را برای بیمار تامین کند. مکمل های زیر انتخاب های مناسبی برای استفاده در رژیم غذایی این بیماران است.

• انترامیل
• انشور
• پروتئین وی
• پروتئین ایزو وی
• پروتئین وی هیدرولیز
• گینر
• گین آپ

مکمل های بالا تنها انتخاب ها برای این عزیزان نیستند و انتخاب های گسترده تری وجود دارد که میتوان با توجه به شرایط بیمار مورد استفاده قرار داد.

تغذیه مناسب در زخم دهان یا گلو

زخم دهان یا گلو می‌تواند یکی از عوارض شیمی‌ درمانی یا پرتو درمانی باشد که تغذیه فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این شرایط، مصرف غذاهای معمولی ممکن است دردناک و دشوار باشد. برای حفظ تغذیه مناسب و جلوگیری از کاهش وزن یا ضعف، باید تغذیه‌ای سازگار با وضعیت زخم دهان انتخاب شود. در زیر چند توصیه تغذیه‌ای برای مدیریت زخم دهان یا گلو ارائه شده است:

راهکارهای تغذیه‌ای برای زخم دهان یا گلو:
۱. مصرف غذاهای نرم و آسان برای بلع: استفاده از غذاهایی که به راحتی جویده و بلعیده می‌شوند، مانند شیر، بستنی، ماست، موز، پوره سیب‌زمینی، پوره گوشت و سبزیجات، فرنی، پودینگ، سوپ‌های رقیق و ژله. این غذاها کمترین تحریک را به زخم‌های دهانی وارد می‌کنند.
۲. اجتناب از غذاها و نوشیدنی‌های تحریک‌کننده: غذاها و نوشیدنی‌هایی که سبب سوزش و التهاب دهان می‌شوند، مانند مرکبات (پرتقال، لیمو، گریپ فروت)، گوجه‌فرنگی و مشتقات آن، غذاهای تند، شور و دهان‌شویه‌های حاوی الکل باید از رژیم غذایی حذف شوند.
۳. خودداری از مصرف غذاهای خشک و سخت: از مصرف غذاهای بافت‌دار و خشن مثل کراکر، بیسکوییت و سبزیجات خام پرهیز کنید، زیرا این غذاها می‌توانند بافت‌های حساس دهان را بیشتر تحریک کنند.
۴. خوردن لقمه‌های کوچک: غذاها را در لقمه‌های کوچک مصرف کنید تا به راحتی در دهان جای بگیرند و فشار زیادی به نواحی حساس دهان وارد نکنند.
۵. استفاده از مخلوط‌کن برای تهیه پوره‌: غذاهایی که به سختی جویده می‌شوند، می‌توانند به کمک مخلوط‌کن به شکل پوره درآیند تا مصرف آن‌ها آسان‌تر شود.
۶. استفاده از روغن‌ها و سس‌های نرم‌کننده: برای نرم‌تر کردن غذاها، از روغن زیتون، کره یا سس‌های غیرتند استفاده کنید. این مواد غذا را نرم کرده و بلعیدن آن را راحت‌تر می‌کنند.
۷. نوشیدن مایعات با نی: مصرف مایعات از طریق نی می‌تواند به شما کمک کند تا بدون تحریک زخم‌های دهانی، مایعات لازم بدن را تامین کنید.
۸. مصرف غذاهای خنک: غذاهایی که در دمای اتاق (حدود ۲۵ درجه سانتی‌گراد) یا خنک هستند، می‌توانند از سوزش و التهاب بیشتر در دهان و گلو جلوگیری کنند.
۹. مکیدن چیپس یخ: مکیدن تکه‌های یخ یا چیپس یخ می‌تواند به تسکین زخم‌های دهان کمک کرده و التهاب را کاهش دهد.
۱۰. استفاده از دهان‌شویه‌های فاقد الکل: دهان‌شویه‌هایی که فاقد الکل هستند می‌توانند به پیشگیری از عفونت‌های دهانی کمک کنند و مانع از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها شوند که زخم‌های دهانی را تشدید می‌کنند.
۱۱. درمان‌های بی‌حس‌کننده: در صورتی که با وجود این راهکارها همچنان مشکل داشتید، از پزشک خود درخواست کنید تا از اسپری‌ها یا محلول‌های بی‌حس‌کننده دهان برای شما تجویز کند تا خوردن غذا برای شما آسان‌تر شود.

خشکی دهان

خشکی دهان یکی دیگر از مشکلات رایج در افرادی است که تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قرار می‌گیرند. خشکی دهان به خصوص در درمان های تهاجمی در ناحیه سر و گردن دیده میشود. این مشکل می‌تواند فرآیند غذا خوردن را سخت‌تر کرده و بر طعم غذاها تأثیر بگذارد. برای مدیریت خشکی دهان در طی شیمی‌درمانی، رعایت نکات زیر در رژیم غذایی و مراقبت‌های روزمره می‌تواند کمک‌کننده باشد:

راهکارهای تغذیه‌ای برای مدیریت خشکی دهان:
۱. نوشیدن مداوم آب: همواره یک بطری آب کوچک در کنار خود داشته باشید و هر چند دقیقه مقدار کمی آب بنوشید تا دهان مرطوب بماند. این کار به رفع خشکی و تسهیل در جویدن و بلع کمک می‌کند.
۲. مصرف غذاها و نوشیدنی‌های ترش یا شیرین: مصرف نوشیدنی‌هایی مانند لیموناد یا شربت‌های شیرین می‌تواند ترشح بزاق را تحریک کند. با این حال، در صورتی که به زخم دهان مبتلا هستید، این روش را نادیده بگیرید چون باعث تحریک بیشتر زخم‌ها می‌شود.
۳. استفاده از آبنبات یا تکه‌های یخ: مکیدن آبنبات بدون شکر یا تکه‌های یخ می‌تواند به افزایش تولید بزاق کمک کند و خشکی دهان را کاهش دهد.
۴. استفاده از غذاهای نرم: مصرف غذاهایی که بافت نرم‌تری دارند، مانند پوره‌ها، سوپ‌ها و فرنی‌ها، به شما کمک می‌کند تا راحت‌تر آن‌ها را بجوید و ببلعید. از غذاهای خشک مانند کراکرها و نان خشک خودداری کنید.
۵. مخلوط کردن غذاها با مایعات: غذاها را با آب گوشت، خورش یا سس‌های غیرتند مخلوط کنید تا رطوبت بیشتری پیدا کرده و راحت‌تر بلع شوند.
۶. مرطوب نگه‌ داشتن لب‌ها: خشکی دهان اغلب به خشکی لب‌ها نیز منجر می‌شود. استفاده از بالم لب یا لوسیون‌های مخصوص می‌تواند به مرطوب نگه داشتن لب‌ها کمک کند و از ترک خوردن آن‌ها جلوگیری کند.

تغییر در طعم و مزه غذاها ناشی از شیمی درمانی

در طول شیمی‌درمانی، بسیاری از افراد تغییراتی در حس چشایی و بویایی خود تجربه می‌کنند که باعث می‌شود مزه غذاها، به‌ویژه گوشت قرمز، غیرقابل تحمل شود. این تغییرات معمولاً پس از پایان درمان بهبود می‌یابند، اما در طی درمان باید رژیم غذایی به گونه‌ای تنظیم شود که غذا خوردن لذت‌ بخش‌تر و راحت‌تر باشد. اگرچه هر فردی به غذاها واکنش متفاوتی نشان می‌دهد، ولی راهکارهای زیر می‌تواند به بهبود طعم غذاها کمک کند و تجربه غذا خوردن را دلپذیرتر کند:

راهکارهای تغذیه‌ای برای مقابله با تغییر طعم غذاها در طول شیمی‌درمانی:
۱. انتخاب غذاهای مناسب با ذائقه شخصی: سعی کنید غذاهایی را انتخاب کنید که طعم آن‌ها برای شما خوشایند است و راحت‌تر می‌توانید آن‌ها را تحمل کنید. هر فرد به غذاها واکنش متفاوتی نشان می‌دهد، پس بهتر است غذاهایی را مصرف کنید که برای شما دلپذیرتر هستند.
۲. جایگزینی پروتئین‌های حیوانی: اگر گوشت قرمز برای شما غیرقابل تحمل شده است، می‌توانید از سایر منابع پروتئینی مانند مرغ، بوقلمون، ماهی کبابی، تخم مرغ و حتی پروتئین‌های گیاهی مثل سویا استفاده کنید. این منابع هم می‌توانند پروتئین‌های لازم را تأمین کنند.
۳. طعم‌ دار کردن گوشت‌ها: برای بهبود طعم گوشت‌های مصرفی در برنامه غذایی، می‌توانید آن‌ها را در موادی مانند ماست، آبلیمو، رب انار و سایر مواد طعم‌دار مارینه کنید. همچنین، از سبزیجات معطر مانند رزماری و پونه کوهی و ادویه‌های ملایم برای افزایش عطر و طعم غذاها استفاده کنید.
۴. استفاده از غذاهای با طعم قوی: افزودن موادی مثل آبلیمو، آب نارنج یا انواع چاشنی‌ها می‌تواند طعم غذاها را بهبود دهد. اما اگر زخم دهان دارید، بهتر است مراقب باشید و از غذاهای اسیدی که می‌توانند باعث سوزش دهان شوند، خودداری کنید.
۵. کاهش بوی غذاها: اگر بوی غذاها شما را آزار می‌دهد، سعی کنید غذاها را در دمای اتاق مصرف کنید. همچنین، تهویه مناسب آشپزخانه و محل غذاخوری می‌تواند به کاهش شدت بوی غذاها کمک کند.

با به‌کارگیری این راهکارها، می‌توانید تجربه غذا خوردن در دوران شیمی‌درمانی را لذت‌بخش‌تر کرده و مواد مغذی لازم را با راحتی بیشتری دریافت کنید.

تهوع در شیمی درمانی

تهوع و استفراغ از رایج ترین عوارض شیمی‌ درمانی است که می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند. معمولاً پزشکان داروهای ضد تهوع تجویز می‌کنند تا از شدت این عارضه کاسته شود. با این حال، تهوع ممکن است باعث شود فرد نتواند مواد مغذی کافی دریافت کند. رعایت نکات زیر می‌تواند به بهبود وضعیت تغذیه و کاهش تهوع کمک کند:

توصیه‌های تغذیه‌ای برای کاهش تهوع در شیمی‌درمانی:
۱. مصرف وعده‌های کوچک و مکرر: به جای سه وعده بزرگ، ۶ وعده کوچک در طول روز بخورید. این کار کمک می‌کند که غذا بهتر تحمل شود و از احساس پرشدگی معده جلوگیری کند.
۲. جلوگیری از گرسنگی: قبل از اینکه احساس گرسنگی کنید، غذا بخورید؛ زیرا گرسنگی می‌تواند تهوع را تشدید کند.
۳. انتخاب غذاهای خوشایند: اگر برخی غذاها تهوع شما را تشدید می‌کنند، آنها را از رژیم غذایی حذف کنید و غذاهایی مصرف کنید که به شما احساس بهتری می‌دهند.
۴. تهویه مناسب محیط: از خوردن غذا در محیط‌های با تهویه نامناسب خودداری کنید. همچنین، غذا را در دمای متعادل یا خنک مصرف کنید تا راحت‌تر هضم شود.
۵. کاهش مصرف مایعات در وعده‌های غذایی: بهتر است مایعات را بین وعده‌های غذایی بنوشید و در هنگام غذا خوردن کمتر مایعات مصرف کنید.
۶. استراحت بعد از غذا: بعد از غذا خوردن یک ساعت استراحت کنید و از فعالیت‌های بدنی خودداری کنید. نشستن باعث بهبود هضم غذا می‌شود.
۷. مصرف کراکر یا نان خشک: اگر صبح‌ها تهوع دارید، قبل از بلند شدن از رختخواب، مقداری نان خشک، بیسکوییت یا کراکر بخورید تا به کاهش تهوع کمک کند.
۸. پوشیدن لباس‌های گشاد: استفاده از لباس‌های گشاد می‌تواند از فشار بر معده جلوگیری کرده و به کاهش تهوع کمک کند.
۹. خودداری از غذا خوردن قبل از جلسه درمان: اگر تهوع شما حین شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی تشدید می‌شود، از مصرف غذا یک تا دو ساعت قبل از جلسه درمان خودداری کنید..

اجتناب از برخی غذاها برای پیشگیری از تهوع:
• غذاهای چرب، روغنی یا سرخ‌شده
• غذاهای خیلی شیرین مانند کیک و شکلات
• غذاهای تند و پرادویه یا داغ
• غذاهای با چاشنی زیاد مانند غذاهایی که رب زیادی دارند

غذاهای مناسب برای جلوگیری از تهوع:
• غذاهای برشته شده یا ساده مثل ماست و سوپ
• سیب‌زمینی آب‌پز، برنج یا ماکارونی پخته‌شده
• مرغ آب‌پز یا پخته‌شده (بدون پوست و سرخ نشده)
• کمپوت میوه‌ها و سبزیجات
• نوشیدنی‌های قندی رقیق

استفراغ ناشی از شیمی درمانی

استفراغ پس از تهوع از عوارض شیمی‌درمانی است که می‌تواند به دلایل مختلفی مانند بوی قوی غذا، گاز معده و شرایط محیطی بیمارستان ایجاد شود. در بیشتر موارد، جلوگیری از تهوع می‌تواند به پیشگیری از استفراغ کمک کند. اما اگر استفراغ رخ داد، رعایت نکات زیر در رژیم شیمی‌درمانی می‌تواند از بروز مجدد آن جلوگیری کرده و به شما کمک کند تا به تدریج غذا خوردن را دوباره آغاز کنید:

توصیه‌های تغذیه‌ای برای کاهش استفراغ ناشی از شیمی‌ درمانی:
۱. پرهیز از مصرف غذا و مایعات تا کنترل استفراغ: تا زمانی که استفراغ به طور کامل کنترل نشده است، از خوردن هرگونه غذا و نوشیدنی خودداری کنید تا معده زمان لازم برای آرام شدن را داشته باشد.
۲. شروع تدریجی مصرف مایعات سبک: پس از کنترل استفراغ، ابتدا مایعات سبک مانند آب یا آبگوشت را به مقدار کم و به تدریج مصرف کنید. روش مصرف به این صورت باشد:
• ابتدا هر ۱۰ دقیقه یک قاشق چای‌ خوری یا مرباخوری از مایعات.
• سپس هر ۲۰ دقیقه یک قاشق غذاخوری.
• نهایتاً هر ۳۰ دقیقه ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری.
۳. مصرف غذاهای مایع یا نرم: وقتی مایعات سبک را به راحتی تحمل کردید، به سمت غذاهای مایع یا نرم در رژیم غذایی شیمی‌درمانی بروید. این غذاها را نیز در وعده‌های کوچک و متعدد مصرف کنید تا هضم آسان‌تر شود.
۴. بازگشت به رژیم غذایی معمولی: پس از اینکه توانستید غذاهای نرم را نیز بدون مشکل مصرف کنید، به آرامی به رژیم غذایی معمولی خود بازگردید و غذاهای متنوع‌تر را وارد برنامه غذایی کنید.

اسهال و راه های تغذیه ای مقابله با آن

اسهال هم از دیگر عوارض شایع شیمی‌ درمانی است که علت های مختلفی مانند عفونت، حساسیت غذایی یا استرس میتواند داشته باشد. در این حالت، غذاها قبل از آنکه فرصت کافی برای هضم و جذب داشته باشند، از دستگاه گوارش عبور می‌کنند و همچنین مقدار زیادی مایعات از بدن دفع می‌شود که می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود. اگر اسهال بیش از ۲ روز ادامه پیدا کرد، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

راهکارهای تغذیه‌ای برای مدیریت اسهال:
۱. افزایش مصرف مایعات: به میزان زیادی آب و مایعات مانند آبگوشت و محلول‌های الکترولیت در رژیم غذایی خود بگنجانید تا آب از دست رفته بدن جبران شود.
۲. افزایش وعده های غذایی: تعداد وعده‌های غذایی خود را از ۳ به ۴ یا ۵ وعده افزایش دهید تا غذای تدریج وارد بدن شده و هضم شود.
۳. مصرف غذا در دمای متعادل: از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های خیلی سرد یا خیلی گرم خودداری کنید و ترجیحاً غذاها را با دمای متعادل (حدود ۲۵ درجه سانتی‌گراد) مصرف کنید.
۴. پرهیز از مصرف کافئین: از مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای حاوی کافئین مانند قهوه، چای غلیظ و شکلات خودداری کنید.
۵. مراقبت در مصرف لبنیات: در مصرف شیر و محصولات لبنی به دلیل وجود لاکتوز احتیاط کنید، زیرا ممکن است باعث تشدید اسهال شوند.
۶. افزایش مصرف املاح: غذاها و نوشیدنی‌های حاوی سدیم و پتاسیم بالا مانند آب سبزیجات، آب حبوبات و آب گوشت را بیشتر مصرف کنید. این املاح در طی بروز اسهال از بدن دفع می‌شوند. میوه‌هایی مانند موز، هلو، زردآلو و سیب‌زمینی پخته شده نیز حاوی پتاسیم زیادی هستند و می‌توانند مفید باشند.

غذاهای مناسب در دوران اسهال:
• ماست، پنیر دلمه شده و سفت، سیب‌زمینی
• ماکارونی، برنج، آرد گندم و نان سفید
• تخم‌مرغ پخته شده و کره بادام‌ زمینی
• کمپوت میوه‌ها، میوه‌های خشک شده و سبزیجات پخته شده
• مرغ یا بوقلمون بدون پوست، گوشت لخم گاو و گوشت ماهی که پخته یا آب‌پز شده باشند

غذاهایی که باید از مصرف آن‌ها در زمان بروز اسهال خودداری کنید:
• غذاهای سرخ‌شده یا چرب
• سبزیجات خام و میوه‌هایی که پوست آن‌ها کنده نشده باشد و یا مصرف میوه با هسته
• سبزیجات پرفیبر مانند کلم، ذرت، لوبیا، کلم‌پیچ، نخود فرنگی، گل کلم و... چه به صورت خام و چه به صورت پخته

پس از پایان شیمی‌درمانی و گذراندن دوره درمان سرطان، زمان بازسازی ذخایر بدن، تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از بازگشت سرطان فرا می‌رسد. رژیم غذایی مناسب در این مرحله به اندازه‌ای که در طول درمان اهمیت داشت، حائز اهمیت است و می‌تواند در حفظ سلامت و پیشگیری از عود مجدد سرطان نقش موثری ایفا کند.

نکات تغذیه‌ای بعد از شیمی‌درمانی:
۱. رژیم غذایی متعادل داشته باشید: رژیم غذایی شما باید انرژی متعادل داشته باشد که نه باعث افزایش وزن شود و نه کاهش وزن. رژیم غذاییتان شامل گروه‌های مختلف غذایی مانند نان و غلات، سبزیجات، میوه‌ها، لبنیات کم‌چرب، گروه گوشت، حبوبات و چربی‌های سالم باشد.
۲. اجتناب از غذاهای فرآوری‌شده: از مصرف غذاهای فرآوری‌شده مانند فست فودها یا غذاهای کنسروی خودداری کنید.
۳. انتخاب روش‌های پخت سالم: تا حد امکان از سرخ کردن غذاها اجتناب کنید. هنگام کباب کردن غذا یا گوشت، از قسمت‌های سوخته شده استفاده نکنید؛ این مسئله شامل ته‌دیگ نیز می‌شود.
۴. محدود کردن قندها: مواد قندی ساده مانند قند، شکر، نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی را تا حد امکان محدود کنید.
۵. مصرف غذا در دمای متعادل: از مصرف چای یا غذاهای خیلی داغ خودداری کنید.
۶. استفاده از مواد غذایی تازه: سعی کنید مواد غذایی را به صورت تازه تهیه کنید تا بیشترین ارزش غذایی را داشته باشند.
۷. محدود کردن مصرف گوشت قرمز: مصرف گوشت قرمز را در رژیم غذایی بعد از شیمی‌ درمانی محدود کنید و بیشتر از سایر منابع پروتئینی مثل ماهی و ماکیان استفاده کنید.
۸. قطع مصرف الکل: در صورتی که پیش از این از نوشیدنی های الکلی استفاده میکردید، مصرف آن‌ها را قطع کنید و در برنامه غذایی‌تان جایی نداشته باشند.
۹.  استفاده از غذاهای حاوی ترکیبات ضدسرطان: از غذاهای حاوی ترکیبات ضدسرطان در رژیم غذایی خود گنجانده و به طور روزانه مصرف کنید. این مواد می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
• سبزیجات و میوه‌های رنگی: مانند هویج، کدو، توت‌ فرنگی و سبزیجات سبز تیره.
• غذاهای حاوی فیبر: مانند حبوبات، غلات کامل، مغزیجات و سویا.
• ادویه ها: به عنوان منبع آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضد التهاب.

در ادامه لیست کامل غذاهای ضد سرطان برای شما آورده شده است.