رژیم غذایی سرطان کبد

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۵ مهر ۱۴۰۳

سرطان کبد پنجمین سرطان شایع در جهان است و تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت عمومی دارد. عوامل متعددی در بروز این بیماری نقش دارند که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:

عوامل خطر سرطان کبد:
سم آفلاتوکسین: وجود این سم در غذاها می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهد.
استروئیدهای آنابولیک: استفاده از این مواد می‌تواند به آسیب‌های کبدی و در نهایت سرطان منجر شود.
آرسنیک: وجود این ماده در آب یا غذا می‌تواند خطر سرطان کبد را افزایش دهد.
سیروز الکلی: مصرف زیاد الکل منجر به سیروز کبدی و افزایش خطر سرطان کبد می‌شود.
هموکروماتوز: این بیماری که منجر به جذب بیش از حد آهن در بدن می‌شود، یکی از عوامل خطر برای سرطان کبد است.
هپاتیت ویروسی: عفونت‌های مزمن هپاتیت B و C به‌طور قابل‌توجهی خطر سرطان کبد را افزایش می‌دهند.
کبد چرب و چاقی: چاقی و کبد چرب غیرالکلی نیز از عوامل خطر مهم در بروز سرطان کبد هستند.
دیابت نوع ۲: این بیماری متابولیک به‌عنوان یکی از عوامل خطر برای سرطان کبد شناخته می‌شود.
استعمال دخانیات: مصرف سیگار و دیگر محصولات دخانی بر روی افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد تأثیرگذار است.
وینیل کلرید: این ماده شیمیایی که در برخی صنایع استفاده می‌شود، نیز می‌تواند خطر سرطان کبد را افزایش دهد.

مطالعات نشان می‌دهند که بیش از ۶۰% از بیماران مبتلا به سرطان کبد از سوءتغذیه رنج می‌برند. این امر نشان‌دهنده اهمیت نقش تغذیه در درمان و مدیریت این بیماری است. لذا توجه به رژیم غذایی مناسب در بیماران مبتلا به سرطان کبد بسیار ضروری است. با توجه به اینکه بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان بخاطر سوء تغذیه از بین میروند، باید به طور ویژه‌ای به رژیم غذایی این بیماران توجه شود. توصیه مکنیم که حتما برای جزئیات رژیم غذایی با متخصص تغذیه مشورت کنید. در ادامه به کلیات رژیم غذایی در سرطان کبد میپردازیم.

یکی از چالش‌های بزرگ بیماران مبتلا به سرطان کبد، کاهش وزن و تحلیل عضلات است. کاهش وزن ناخواسته می‌تواند به ضعف عمومی و کاهش توانایی مقابله با بیماری منجر شود. از این رو، حفظ وزن در محدوده مناسب و جلوگیری از تحلیل عضلانی اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه به نکات کلیدی برای مدیریت تغذیه در این بیماران پرداخته شده است:

۱. حفظ تعادل وزن و کنترل کالری دریافتی:
برای جلوگیری از کاهش وزن، دریافت کالری کافی ضروری است. با این حال، باید از مصرف بیش از حد غذا هم که منجر به چاقی می‌شود، پرهیز کنید. چاقی می‌تواند به افزایش چربی کبد و تشدید بیماری منجر شود. غذاهای سالم و پرانرژی مانند غلات کامل، لبنیات کم‌ چرب، میوه‌های تازه، گوشت‌های کم‌ چرب، حبوبات، مغزیجات و چربی‌های سالم می‌توانند به تامین انرژی مورد نیاز بدن کمک کنند.

۲. توجه ویژه به عوارض جانبی درمان‌ها:
درمان‌های سرطان مانند شیمی‌ درمانی می‌توانند منجر به بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ و کاهش دریافت غذایی شوند. این مشکلات ممکن است منجر به کاهش وزن شدید و تحلیل عضلات شوند. برای مقابله با این عوارض، رعایت توصیه‌هایی مانند استفاده از وعده‌های کوچک‌تر، اجتناب از غذاهای تحریک‌کننده معده، و مصرف غذاهای پرانرژی در حجم کم پیشنهاد می‌شود. در مقاله تغذیه و رژیم غذایی در سرطان به طور کامل درباره این عوارض و راهکارهای مقابله با آنها صحبت کرده ایم.

۳. دریافت پروتئین کافی:
پروتئین نقشی اساسی در حفظ توده عضلانی دارد. در بیماران مبتلا به سرطان کبد، اختلال در عملکرد کبد می‌تواند باعث کاهش سنتز پروتئین و در نتیجه تحلیل عضلانی شود. بسته به وضعیت بیمار، نیاز به پروتئین می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال در بیمارانی که آسیت دارند و سطح آلبومین خونشان پایین است، دریافت پروتئین باید افزایش یابد. بالعکس در بیمارانی که دچار انسفالوپاتی کبدی هستند، باید دریافت پروتئین کاهش یابد تا از تجمع برخی اسیدهای آمینه و تشدید علائم جلوگیری شود.

۴. استفاده از مکمل‌های اسید آمینه در صورت نیاز
در مواردی که دریافت پروتئین کافی از طریق غذاهای معمولی امکان پذیر نیست، می‌توان از مکمل‌های اسید آمینه شاخه‌دار (BCAAs) استفاده کرد. این مکمل‌ها می‌توانند به جلوگیری از تحلیل عضلات و بهبود وضعیت تغذیه‌ای بیمار کمک کنند.

۵. ایجاد محدودیت‌های غذایی بر اساس شرایط بالینی
تنظیم رژیم غذایی باید بر اساس وضعیت بالینی و نوع بیماری باشد. برای مثال در صورت وجود آسیت، مصرف نمک باید محدود شود تا از تجمع مایعات جلوگیری شود. در صورت انسفالوپاتی کبدی، باید مصرف غذاهای حاوی آمونیاک بالا مانند گوشت قرمز و میزان غذاهای پروتئینی کاهش یابد.

۶. هیدراتاسیون مناسب
نوشیدن آب کافی در طول روز برای حفظ عملکرد بهینه بدن ضروری است. همچنین، مصرف آبمیوه‌های طبیعی و سوپ‌های سبک می‌تواند به تامین آب و مواد مغذی مورد نیاز بدن کمک کند.

دریافت نمک را محدود کنید

در بیماران مبتلا به آسیت یا اِدِم (تورم ناشی از تجمع مایعات)، تنظیم دریافت سدیم اهمیت بسیار زیادی دارد. سدیم که عمدتاً از طریق نمک خوراکی وارد بدن می‌شود، می‌تواند باعث افزایش احتباس آب و در نتیجه تشدید علائم در این بیماران گردد. در ادامه، به نکات کلیدی در مورد محدودیت مصرف سدیم و مدیریت تغذیه در این شرایط پرداخته شده است:

میزان نیاز روزانه بدن به سدیم حدود ۲۴۰۰ میلی‌گرم است که تقریباً برابر با یک قاشق چای‌خوری نمک می‌باشد. در شرایط عادی، این مقدار برای تامین نیازهای بدن کافی است؛ اما در بیماران مبتلا به آسیت و ادم باید حتی همین مقدار نیز محدود شده و به طور کامل قطع شود. این به معنای عدم استفاده از نمک در پخت و پز و کنار گذاشتن نمک‌پاش از سفره است. علاوه بر این، باید از مصرف غذاهایی که به طور پنهان حاوی سدیم بالا هستند، پرهیز شود.

غذاهای حاوی سدیم پنهان:
بسیاری از مواد غذایی فرآوری‌شده و آماده، دارای مقادیر بالای سدیم هستند که ممکن است نادیده گرفته شوند. در این شرایط، باید از مصرف مواد غذایی زیر اجتناب کنید:
• دوغ، کشک و لبنیات شور: کشک، بسیاری از دوغ‌ها و ماست‌های فرآوری‌شده، سدیم بالایی دارند.
• مغزیجات شور: بادام زمینی، تخمه، پسته و سایر مغزیجات شور باید حذف شوند.
• کنسروها و غذاهای فرآوری‌شده: انواع کنسروها، سوپ‌های آماده، گوشت‌های فرآوری‌شده مثل سوسیس و کالباس.
• ترشیجات و شوراها مثل خیارشور و کلم شور: این ترشیجات، به دلیل فرآیند نمک‌زنی، حاوی مقادیر زیادی سدیم هستند.

در بیمارانی که دریافت سدیم را محدود می‌کنند، باید سطح الکترولیت‌های خون از جمله سدیم، پتاسیم و کلرید به طور مرتب کنترل شود. کاهش بیش از حد سدیم می‌تواند باعث عدم تعادل الکترولیتی و ایجاد عوارض خطرناک در بیماران گردد.

در برخی موارد، بیماران مبتلا به آسیت و اِدِم با داروهای مدر درمان می‌شوند. این داروها با افزایش دفع سدیم از طریق کلیه‌ها، به کاهش تجمع مایعات کمک می‌کنند. برای اثربخشی بیشتر داروهای مدر، محدودیت مصرف نمک در رژیم غذایی باید به طور جدی رعایت شود.

جایگزین های نمک:
به جای استفاده از نمک، می‌توانید از سبزیجات معطر، ادویه‌های بدون سدیم و آبلیمو برای طعم‌دهی به غذاها استفاده کنید. ادویه‌هایی مانند زردچوبه، فلفل سیاه، زنجبیل، پودر لیمو و پودر سیر گزینه‌های مناسبی هستند که هم خواص ضدالتهابی دارند و هم عطر و طعم غذاها را بهبود می‌بخشند.

آنتی اکسیدان های غذایی را فراموش نکنید

پلی‌فنول‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که به دلیل خواص ضد التهابی و ضد سرطانی خود، می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری و درمان سرطان کبد ایفا کنند. این مواد با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد در بدن، از آسیب به سلول‌ها و تحریک رشد سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کنند. در ادامه به نکات کلیدی و نحوه استفاده از این ترکیبات برای بیماران مبتلا به سرطان کبد می‌پردازیم:

نقش پلی‌ فنول‌ها و آنتی‌ اکسیدان‌ها در پیشگیری از سرطان:
پلی‌ فنول‌ها و آنتی‌ اکسیدان‌ها به دلیل ساختار شیمیایی ویژه‌ای که دارند، قادر به جذب رادیکال‌های آزاد و کاهش استرس اکسیداتیو در سلول‌ها هستند. این ترکیبات، روند مرگ سلولی طبیعی را تقویت کرده و از تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کنند. رزوراتول و کورکومین به عنوان دو نوع پلی‌ فنول با خواص ضد سرطانی قوی، در کاهش التهاب و جلوگیری از پیشرفت تومورهای کبدی تاثیر به‌سزایی دارند.

رزوراتول (Resveratrol)
رزوراتول نوعی پلی‌ فنول طبیعی است که عمدتاً در انگور قرمز و آب انگور یافت می‌شود. این ترکیب با مهار رشد سلول‌های سرطانی و تقویت مرگ سلولی در سلول‌های سرطانی کبد، می‌تواند نقش محافظتی داشته باشد. طبق تحقیقات، رزوراتول باعث کاهش آسیب DNA و مهار آنزیم‌های مرتبط با تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شود. برای بهره‌مندی از فواید این ترکیب، توصیه می‌شود روزانه یک تا دو وعده انگور قرمز یا یک لیوان کوچک آب انگور قرمز طبیعی مصرف کنید.

کورکومین (Curcumin)
کورکومین، ترکیب فعال موجود در زردچوبه است که به دلیل خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود، می‌تواند به پیشگیری از سرطان کبد کمک کند. این ماده با مهار عوامل التهابی و مسیرهای رشد سلول‌های سرطانی، باعث کاهش رشد و توسعه تومورهای کبدی می‌شود. برای افزایش جذب کورکومین، بهتر است از آن به همراه فلفل سیاه یا چربی‌های سالم مثل روغن زیتون استفاده کنید. این ادویه را می‌توانید به غذاهای روزانه مثل خوراک‌ها، سوپ‌ها و حتی نوشیدنی‌ها اضافه کنید.

اگرچه مکمل‌های رزوراتول و کورکومین به صورت قرص و پودر در دسترس هستند، اما توصیه می‌شود این ترکیبات را از منابع طبیعی (مثل انگور و زردچوبه) دریافت کنید. مصرف این ترکیبات به صورت طبیعی و در قالب رژیم غذایی، تاثیر بهتری دارد و از عوارض جانبی ناشی از مصرف مکمل‌های با دوز بالا جلوگیری می‌کند.

نکته دیگر در مورد مصرف آنتی اکسیدان‌ ها و پلی فنول ها این است که به جای تمرکز روی یک نوع خاص از آنها، سعی کنید از منابع متنوعی در برنامه غذایی خود استفاده کنید. مصرف همزمان مواد غذایی حاوی ویتامین C (مثل مرکبات)، ویتامین E (مثل بادام و روغن زیتون) و پلی‌فنول‌های موجود در میوه ها و سبزیجات می‌تواند اثربخشی آنها را افزایش دهد.

در ضمن اگر تحت درمان با داروهای شیمی‌ درمانی هستید، قبل از مصرف رزوراتول و کورکومین با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. این ترکیبات ممکن است با برخی داروهای شما تداخل داشته باشند.

وعده های کم حجم و پرتکرار استفاده کنید

برای جلوگیری از ایجاد فشار روی دستگاه گوارش و بهبود تحمل غذاها، توصیه می‌شود تعداد وعده‌های غذایی را افزایش داده و حجم هر وعده را کاهش دهید. این روش به بدن کمک می‌کند تا مواد مغذی را به طور بهینه جذب کرده و از بروز مشکلاتی مانند نفخ، سنگینی یا ناراحتی پس از غذا خوردن جلوگیری شود.

مزایای افزایش تعداد و کاهش حجم وعده‌های غذایی:
هضم آسان‌تر: مصرف وعده‌های غذایی کم‌حجم باعث می‌شود که معده و روده به‌صورت تدریجی غذا را پردازش کنند و از ایجاد ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ و رفلاکس جلوگیری شود.
جذب بهتر مواد مغذی: وقتی غذا در حجم کمتر و دفعات بیشتر مصرف شود، بدن فرصت کافی برای جذب مواد مغذی خواهد داشت.
کاهش احساس خستگی پس از غذا: وعده‌های غذایی سنگین ممکن است باعث ایجاد احساس سنگینی و خستگی شوند. اما مصرف وعده‌های سبک‌تر، از این حالت جلوگیری کرده و انرژی شما را در طول روز متعادل نگه می‌دارد.

در ادامه این نکات را هم در نظر داشته باشید:
حجم وعده‌ها را به اندازه‌ای تنظیم کنید که احساس راحتی داشته باشید و از بروز مشکلاتی مانند سنگینی یا نفخ جلوگیری شود.
تنوع در مواد غذایی را رعایت کنید و سعی کنید در هر وعده، از گروه‌های مختلف غذایی مانند پروتئین، سبزیجات و کربوهیدرات‌های پیچیده استفاده کنید.
در فواصل زمانی منظم غذا بخورید تا دستگاه گوارش شما به یک روال ثابت عادت کند و بتواند به خوبی عمل هضم و جذب را انجام دهد.

به طور کلی، مصرف وعده‌های کوچک و منظم می‌تواند باعث حفظ سلامت دستگاه گوارش، جلوگیری از احساس ناراحتی و افزایش جذب مواد مغذی شود. این رویکرد به‌ویژه برای افرادی که به دنبال بهبود وضعیت تغذیه‌ای خود هستند، بسیار مفید است.

در زمان جراحی بیشتر مراقب تغذیه خود باشید

پس از انجام جراحی، بدن به مواد مغذی بیشتری برای ترمیم زخم‌ها نیاز دارد. بنابراین، توجه به تغذیه در این دوران اهمیت زیادی دارد. سه ماده مغذی کلیدی که برای بهبودی و ترمیم زخم‌ها ضروری هستند عبارتند از: پروتئین‌ها، ویتامین C و زینک. در ادامه، منابع هر یک از این مواد مغذی و نکات مربوط به مصرف آن‌ها بررسی می‌شود:

۱. پروتئین‌ها: این مواد مغذی اساسی برای ترمیم بافت‌ها و زخم‌ها به شمار می‌آیند. پروتئین در منابع مختلفی وجود دارد که شامل:
• لبنیات کم چرب: مثل ماست و پنیر
• ماهی و مرغ: که هم پروتئین بالایی دارند و هم چربی‌های مفید
• حبوبات: مانند عدس، نخود و لوبیا
• گوشت لخم: گوشت قرمز کم‌چرب
• تخم‌مرغ: که منبع عالی پروتئین و سایر مواد مغذی است
• مغزیجات و سویا: که حاوی پروتئین‌های گیاهی هستند

۲. ویتامین C: این ویتامین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، نقش مهمی در ترمیم بافت‌ها و زخم‌ها ایفا می‌کند. منابع غنی ویتامین C شامل:
• مرکبات: مانند پرتقال، لیمو و گریپ‌فروت
• کیوی: که سرشار از ویتامین C است
• گواوا: یکی از منابع غنی ویتامین C
• گوجه‌فرنگی: که علاوه بر ویتامین C، مواد مغذی دیگری نظیر لیکوپن نیز دارد

۳. زینک: این ماده معدنی به بهبود سیستم ایمنی و ترمیم بافت‌ها کمک می‌کند. منابع خوب زینک عبارتند از:
• گوشت‌ها: به ویژه گوشت قرمز لخم
• آجیل‌ها و مغزیجات: مثل بادام، فندق و گردو
• حبوبات: مثل لوبیا ها، عدس، نخود و ماش

بهتر است این مواد غذایی را به صورت روزانه در رژیم غذایی پس از جراحی گنجانده و از آن‌ها بهره‌برداری کنید. مصرف این مواد مغذی به شما کمک خواهد کرد که روند بهبودی را تسریع کنید و از عوارض احتمالی جلوگیری کنید.

در طول روز به اندازه کافی آب بنوشید. در صورت وجود آسیت یا ادم، مقدار دریافت مایعات خود را با پزشک و متخصص تغذیه هماهنگ کنید.
تمرکز خود را بر مصرف میوه ها و سبزیجات بگذارید.
از مصرف هرگونه دارو یا دمنوش گیاهی بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
از مصرف ترکیبات آلوئه ورا خودداری کنید.
دریافت مکمل های غذایی بخصوص انواع محلول در چربی (ADEK) نباید خودسرانه باشد.
وضعیت ویتامین های محلول در چربی باید هر چند مدت یکبار چک شود تا در صورت نیاز مکمل آن مورد استفاده قرار گیرد.
جذب کلسیم بخصوص بعد از جراحی ها کاهش پیدا میکند و نیاز است تا از مکمل آن استفاده کنید.
در صورت وجود علائمی مثل حواس پرتی، گیجی، عدم تمرکز، کاهش هوشیاری و... حتما با پزشک و متخصص تغذیه در میان بگذارید.
از مصرف دخانیات و الکل جدا خودداری کنید. حتی سعی کنید در معرض دود سیگار هم قرار نگیرید.
ترکیباتی مثل غلات، مغزیجات، دانه های روغنی و... که در معرض انبارداری نامناسب و کپک زدن هستند باید حتما از نظر آلودگی به سم آفلاتوکسین چک شوند. تا حد امکان از مصرف ترکیبات فله ای خودداری کنید.
به هیچ وجه غذای کپک زده مصرف نکنید. جدا کردن قسمت کپک زده کمکی به کاهش آفلاتوکسین نمیکند.
بهداشت مواد غذایی را رعایت کنید و از مصرف غذاهای مانده شده خودداری کنید.