رژیم غذایی در سرطان معده

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۹ بهمن ۱۴۰۲

سرطان معده یا گاستریک کنسر یکی از شایعترین انواع سرطان ها است که به طور کلی با توجه به اینکه کدام قسمت معده را درگیر کرده باشد به سه دسته تقسیم میشود. در ابتدای شروع سرطان معده معمولا علامت خاصی وجود ندارد، با ادامه دار شدن بیماری ممکن است نشانه هایی از التهاب یا ورم معده و کمخونی پرنشیوز در این افراد دیده شود. عوامل مختلفی در بروز سرطان معده نقش دارند که مهمترین آنها را میتوان ژنتیک، رژیم غذایی نامناسب، استعال دخانیات، آلودگی به باکتری عامل زخم معده (هلیکوباکتر پیلوری) و افزایش سن دانست.
درمان قطعی سرطان معده معمولا با برداشتن قسمتی از معده که دچار سلول های سرطانی شده است انجام میشود. طبیعتا هرچه زودتر این بیماری تشخیص داده شود، درمان آن نیز راحت تر خواهد بود. اما با گذشت زمان و گسترش سرطان در قسمت های مختلف معده باید حجم بیشتری از معده برداشته شود، به طوری که در مراحل ۳ و ۴ بیماری نیاز است که کل معده خارج شود. در برخی اوقات نیاز به انجام شیمی درمانی یا پرتو درمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده نیاز است.
گرچه عوامل زیادی هستند که در بروز سرطان نقش دارند، اما نوع تغذیه و رژیم غذایی شما یکی از مهمترین فاکتورهایی است که در پیشگیری، بهبود و جلوگیری از عود مجدد سرطان معده نقش دارد. از این رو باید توجه ویژه ای به غذاهای مصرفی خود داشته باشید. در ادامه به طور کامل درباره تغذیه در سرطان معده صحبت خواهیم کرد.

غذایی که شما مصرف میکنید به طور مستقیم با معده در تماس است. از این رو مستقیما در سلامت یا بیماری آن هم نقش دارد. مطالعات مختلفی روی نوع رژیم غذایی و نقش آن در پیشگیری یا بروز سرطان معده انجام شده است، این مطالعات بیان میکنند که مصرف بیشتر میوه ها و سبزیجات (بخصوص آنهایی که سرشار از بتا کاروتن و ویتامین C هستند مثل هویج، کدو حلوایی، زردآلو، گوجه فرنگی، مرکبات، جعفری، کیوی، فلفل دلمه و...) با کاهش خطر بروز سرطان معده در ارتباط هستند.ریبوفلاوین و ویتامین B۶ هم دو ترکیب دیگری هستند که به طور چشمگیری باعث کاهش خطر بروز سرطان معده میشود. ریبوفلاوین (ویتامین B۲) و ویتامین B۶ به مقدار زیادی در ماهی سالمون، سینه مرغ، لبنیات کم چرب، موز، پوره سیب زمینی و... وجود دارد که میتوانید از آنها در برنامه غذایی روزانه خود بهره ببرید.
ماده مغذی دیگری که در کاهش خطر سرطان معده بخصوص در بانوان تاثیرگذار است میزان فلاونوئید های رژیم غذایی است. فلاونوئید ها ترکیبات مفیدی هستند که در میوه ها و سبزیجات به مقدار بسیار زیادی یافت میشوند و خاصیت آنتی اکسیدانی دارند. این ترکیبات از سلول های بدن شما در برابر رادیکال های آزاد محافظت کرده و در نتیجه خطر بروز سرطان را کاهش میدهد.
از طرف مقابل مصرف برخی از غذاها باعث افزایش خطر بروز سرطان معده میشود. از این رو افرادی که در گروه پرخطر از نظر ابتلا به سرطان معده قرار دارند باید از مصرف این مواد غذایی خودداری کنند. (افراد پرخطر به افرادی گفته میشود که در اقوام درجه ۱ یا ۲ آنها سابقه ابتلا به سرطان وجود دارد.)
گوشت قرمز، غذاهای پرنمک، غذاهای دودی شده، مواد غذایی فراوری شده مثل سوسیس و کالباس، غذاهای کنسروی، مصرف غذاهایی که آلوده به قارچ آفلاتوکسین هستند (آفلاتوکسین یک نوع کپک است در غذاهای کپک زده وجود دارد و به هیچ طریق سمیت آن از بین نمیرود) و دریافت پایین سلنیوم و ویتامین E از مواردی هستند که سبب افزایش خطر ابتلا به سرطان معده میشوند.
رژیم غذایی مدیترانه ای را احتمالا بهترین سبک غذایی برای پیشگیری از سرطان معده دانست. در رژیم مدیترانه ای همه موارد تغذیه ای که برای پیشگیری از سرطان معده نیاز است رعایت شده و برای سلامت عمومی بدن شما هم بسیار مفید خواهد بود. از این رو اگر در اقوام خود سابقه ابتلا به بیماری سرطان وجود دارد توصیه میکنیم که شما از رژیم مدیترانه ای پیروی کنید.

اما در افرادی که به سرطان معده مبتلا شده اند باید تمهیدات تغذیه ای ویژه تری در نظر گرفت تا اولا بدن پاسخ بهتری به درمان بدهد و ثانیا عوارض ناشی از بیماری کاهش پیدا کند. یکی از اصلی ترین علت های فوت در بیماران مبتلا به سرطان، سوءتغذیه ناشی از عدم دریافت کافی مواد غذایی است. به همین جهت باید به غذای خود به عنوان قسمتی از درمان نگاه کنید. 
اولویت شما همواره باید مصرف مواد غذایی تازه باشد، با این وجود اگر نمیتوانید به هر دلیلی غذای کافی مصرف کنید باید از مکمل های غذایی فرموله شده استفاده کنید. در صورتی که حتی مصرف این مکمل ها هم برای شما مقدور نباشد باید از طریق گاواژ (لوله) مواد غذایی کافی را برای بدن خود فراهم کنید تا بدنتان بتواند با سلول های سرطانی شده مبارزه کرده و نهایتا منجر به بهبودی شما بشود. در ادامه مواردی را که باید در رژیم غذایی سرطان معده رعایت کنید برای شما بیان میکنیم.

به اندازه کافی غذا بخورید

یکی از مهمترین مواردی که در رژیم غذایی سرطان معده باید رعایت کنید این است که به اندازه کافی غذا بخورید. اگر انرژی کافی دریافت نکنید نمیتوانید به سلول های ایمنی بدن برای مقابله با سرطان کمک کنید. آشکار ترین نشانه دریافت ناکافی غذایی کاهش وزن و کاهش عضلات است. کاهش وزن ناخواسته در بیماری سرطان زنگ خطری است برای شروع سوءتغذیه.
در ابتدا شما باید از کاهش وزن جلوگیری کنید و درصورتی که وزن شما کم شده است با مصرف غذای بیشتر این کاهش وزن ناخواسته را جبران کنید. اگر بتوانید نیاز بدن خود را از طریق مصرف مواد غذایی تامین کنید که چه بهتر، در غیر اینصورت حتما باید از مکمل های غذایی برای جبران نیاز بدن استفاده کنید. همانطور که گفته شد باید به رژیم غذایی خود به عنوان قسمتی از درمان نگاه کنید و غذا را یک دارو در نظر بگیرید.
اگر اشتها برای مصرف مقدار زیادی غذا ندارید از مواد غذایی کم حجم و پرکالری استفاده کنید. پودر مغزیجات و دانه های روغنی، میوه های خشک، آبمیوه های طبیعی، معجون، پودر جوانه گندم، ترکیب مغزیجات و عسل از جمله این مواد غذایی هستند.

غذاهای پروتئینی بیشتری استفاده کنید

پروتئین یکی از درشت مغذی های بسیار ضروری برای بازسازی سلول های آسیب دیده بدن است. در طی درمان سرطان معده، سلول های سالم زیادی آسیب میبینند، به همین دلیل برای بازسازی این سلول ها نیاز به پروتئین بیشتری دارید. نیاز بدن به پروتئین در طی دوره سرطان به علت استرس وارد شده به بدن، نیاز به بهبود آسیب ها و شکسته شدن مقداری از پروتئین های بدن نسبت به حالت عادی افزایش پیدا میکند و شما باید این نیاز را از طریق مصرف غذاهای پروتئینی بیشتر مثل لبنیات، گوشت ماهی، گوشت مرغ و ماکیان، تخم مرغ، حبوبات، مغزیجات و سویا تامین کنید. در این بین گوشت قرمز با وجود داشتن پروتئین بالا برای شما مناسب نیست و باید مصرف آن را در رژیم غذایی کاملا محدود کنید. استفاده از مکمل های پروتئینی در مواردی که نمیتوانید از این ترکیبات به اندازه کافی در برنامه غذایی روزانه خود استافده کنید میتواند مفید واقع شود.

از نوشیدن مایعات غافل نشوید

آب و مایعات نقش مهمی در انجام صحیح فعالیت های بدن دارند. از طرفی داروهایی که برای درمان سرطان استفاده میشوند معمولا باقیمانده های پرعارضه ای در بدن برجای میگذارند که با نوشیدن آب و مایعات کافی میتوانید این ترکیبات ناشی از تجزیه داروهای درمان سرطان را از بدنتان دفع کنید. پس نوشیدن آب و مایعات کافی در طول روز فراموش نشود.
از آنجایی که نوشیدن مایعات بسیار راحت تر از جویدن غذاست، اگر شما با خوردن غذا مشکل داشته باشید میتوانید قسمتی از انرژی مورد نیاز بدن خود را از طریق مصرف مایعات تامین کنید. آب میوه های طبیعی، شیر پاستوریزه و دوغ کم نمک از جمله نوشیدنی های مناسب جایگزین آب برای افراد کم وزن است.

تعداد وعده های بیشتر با حجم کمتر استفاده کنید

در رژیم غذایی سرطان معده توصیه میکنیم که حجم وعده های غذایی را کاهش داده و تعداد آنها را بیشتر کرده تا راحت تر بتوانید غذاها را تحمل کنید. بجای اینکه ۳ وعده غذایی با حجم زیاد استفاده کنید، ۶ تا ۸ وعده با حجم کمتر استفاده نمایید. البته در دوران شیمی درمان شاید این مسئله چندان قابل اجرا نباشد و هدف ما در آن دوره صرفا تامین نیاز بدن است. در دوران شیمی درمانی که با نوسان زیاد اشتها رو به رو هستیم باید هر زمان که اشتهای بیشتری دارید میزان غذای بیشتری هم استفاده کنید.

از ترکیبات غذایی ضد سرطان استفاده کنید

همانطور که پیشتر گفتیم برخی از غذاها حاوی ترکیبات ضد سرطان هستند و به شما در مقابله با سلول های سرطانی کمک میکنند. شما باید این مواد غذایی را به مقدار بیشتری در رژیم خود استفاده کنید. سیر خام، گوجه فرنگی، کدو حلوایی، هویج، خرمالو، قارچ، ماهی، کلم ها، سیب و پیاز سفید خوراکی هایی هستند که حاوی ترکیبات اختصاصی ضد سرطان معده اند. منابع غذایی ویتامین های B۲، B۶، E و سلنیوم هم بدن شما را در برابر گسترش سلول های سرطانی معده محافظت میکنند و باید به اندازه کافی آنها را استفاده کنید. شما باید برای این مواد غذایی جایگاه ویژه ای در رژیم غذایی سرطان معده قائل شوید.
علاوه بر این استفاده از سبزیجات و میوه های تازه، لبنیات کم چرب، ادویه ها، مغزیجات، روغن زیتون، پودر جوانه گندم، حبوبات و غلات کامل که حاوی ترکیبات ضد سرطان دیگری هستند از گسترش سلول های سرطانی در سایر قسمت های بدن جلوگیری میکند.

در هنگام شیمی درمانی ممکن است عوارضی چون خشکی دهان، زخم دهان، بی اشتهایی، تهوع و... به سراغ شما بیایند. برای برطرف کردن هرکدام از این مشکلات راهکارهای تغذیه‌ای زیادی وجود دارد که در مقاله تغذیه و رژیم غذایی در سرطان به تفصیل برای شما صحبت کرده ایم. از این رو برای جلوگیری از تکرار مطالب، مجددا آنها را در اینجا بیان نمیکنیم. اما لازم است بدانید که شما باید قبل، حین و پس از شیمی درمانی رژیم غذایی خود را به تناسب شرایط تغییر دهید تا کمترین عارضه برای شما ایجاد شود و بیشترین اثر و منفعت را از درمان خود دریافت کنید.

مصرف خودسرانه مکمل ها بخصوص در افراد مبتلا به سرطان به هیچ وجه توصیه نمیشود. زیرا همانطور که سلول های سالم بدن از این مکمل ها استفاده میکنند، سلول های سرطانی هم از آنها استفاده کرده و تقویت میشوند. از این رو ممکن است باعث تداخل در روند درمان شوند. به همین جهت صرفا باید مکمل ها به اندازه نیاز بدن، و نه بیشتر، استفاده شوند. از طرفی بررسی نیاز بدن و دریافت غذایی شما حتما باید تحت نظر پزشک و متخصص تغذیه صورت گیرد.
با این حال بهتر است بدانید که بدن شما در طی سرطان معده نیاز بیشتری به سلنیوم، زینک، ویتامین C و سایر ترکیباتی که جهت بهبود زخم نیاز است نیاز دارد. از طرفی هم در صورت ایجاد کمخونی در بدن، ممکن است نیاز به مصرف مکمل آهن باشد. تا جای ممکن سعی کنید نیاز بدن خود را از طریق مصرف مواد غذایی تامین کنید، اما اگر بر اساس نتایج آزمایشات صورت گرفته هنوز بدن شما دچار کمبود برخی از این ریزمغذی ها بود، مکمل آنها را در کنار رژیم غذایی میتوانید به صورت دوره ای استفاده نمایید.

در طی درمان سرطان معده ممکن است نیاز باشد که قسمتی از معده یا کل آن از بدن خارج شود. پس از جراحی معده نیاز است که مراقبت های خاصی را در غذاهای دریافتی اعمال کنید تا روند بهبودی سریعتر انجام شده و نتیجه عمل انجام شده مطلوب واقع شود.
پس از جراحی، معمولا نسبت به دریافت غذای پر حجم مشکل خواهید داشت و باید تا مدتی از وعده های غذایی کوچک استفاده کنید و در بین وعده ها به تدریج آب بنوشید. حتما از غذاهایی که حجم کم و مواد مغذی زیادی دارند استفاده کنید تا بدن شما در تامین نیازهای خود دچار مشکل نشود. نوشیدن آب و مایعات را باید در بین وعده های غذایی انجام دهید تا دچار دل درد و آسیب به زخم های ناشی از جراحی نشود.
علاوه بر این باید مراقب باشید که دچار سندرم دامپینگ نشوید. سندرم دامپینگ زمانی رخ میدهد که غذاهای هضم نشده به سرعت وارد روده باریک میشوند. جهت پیشگیری از سندرم دامپینگ باید وعده های غذایی کوچک و در دفعات زیاد استفاده شوند. در این صورت تحمل غذاها بهتر شده و خطر سندرم دامپینگ کاهش پیدا میکند. مصرف کربوهیدرات زیاد و نوشیدنی های گازدار از جمله علل دیگر بروز سندرم دامپینگ هستند که باید نسبت به مصرف آنها مراقبت کنید.
برای اینکه پس از جراحی معده به سمت یک رژیم غذایی نرمال پیش بروید، باید به ترتیب از رژیم مایع شفاف، رژیم مایع صاف شده و رژیم پوره گذر کنید تا به تدریج بتوانید غذاهای عادی را تحمل کنید. این روند با توجه به سرعت بهبود شما میتوانید تا ۲ ماه ادامه داشته باشد. عجله نداشته باشید و سعی کنید به تدریج پیش بروید تا به بهبودی کامل دست پیدا کنید.