مشکلات رایج دوران شیردهی و راه های درمان آن

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۵ دی ۱۴۰۲

اهمیت شیر مادر بر کسی پوشیده نیست و شیر مادر بهترین غذا برای نوزاد است و در ۶ ماه اول زندگی تامین کننده همه نیاز های بدن اوست. شیر مادر علاوه بر اینکه از نظر جسمی نوزاد را تغذیه میکند، از لحاظ روحی هم باعث تکمیل سریعتر راه های عصبی در مغز میشود. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند سیستم ایمنی قوی تری دارند و در بزرگسالی هم کمتر درگیر بیماری های مزمن نظیر دیابت، چاقی، فشار خون و... میشوند. تا کنون هیچ جایگزینی که بتواند دقیقا همانند شیر مادر باشد پیدا نشده و هیچ ماده ای نمیتواند مثل شیر مادر بر روی جسم و ذهن کودک تاثیر مثبت داشته باشد. با این حال برخی از مادران به علت های مختلفی در شیردهی نوزاد دچار مشکل میشوند یا موانعی ایجاد میشود که مانع شیردهی مادر میگردد. در این مقاله درباره این مشکلات و راه های برطرف کردن آنها و به دنبال آن افزایش تولید شیر توسط غدد پستانی صحبت میکنیم.

برخی از مادران شیرده برای پیشگیری از بارداری های بعدی از قرص های ضد باردرای استفاده میکنند. قرص های ضد بارداری که حاوی استروژن بالایی هستند باعث کاهش تولید شیر شده و از این رو توصیه نمیکنیم که از این قرص ها استفاده کنید. در عوض برای پیشگیری از باردرای های ناخواسته میتوانید از قرص های ضد بارداری که حاوی پروژسترون هستند استفاده کنید تا تاثیری روی میزان تولید و ترشح شیر نداشته باشد.
برای اینکه مطمئن شوید که مصرف داروها بر روی تولید شیر شما اثر نمیگذارند میتوانید از سایر روش های پیشگیری از باردرای که به صورت فیزیکی مانع بارداری میگردند استفاده کنید.

گرفتگی پستان ها و مسیر شیر یکی دیگر از مشکلاتی است که مادران شیرده ممکن است با آن روبه‌رو شوند. برای جلوگیری از این مشکل باید شیردهی هرچه سریعتر شروع شود و نوزاد به محض اینکه در کنار مادر قرار گرفته شیر داده شود. سپس این روند شیردهی در طول روز به طور منظم ادامه داشته باشد که جریان شیر تداوم یابد. اگر شیر موجود در پستان ها تخلیه نشود میتواند سبب گرفتگی مسیرهای شیر و وضعیتی دردناک در پستان ها گردد.
شیردهی منظم، ماساژ سینه ها و دوش آب گرم قبل از شیردهی و همچنین استفاده از کیسه آب یخ بعد از شیردهی در کاهش گرفتگی های پستان موثر است. بعلاوه اینکه باید توجه داشته باشید از لباس های زیر خیلی تنگ و چسبان نباید استفاده کنید که باعث فشار روی پستان ها نشود.

برخی از مادران علت اینکه به نوزاد خود شیر نمیدهند را تولید شیر ناکافی بیان میکنند. تولید شیر ناکافی علت های مختلفی دارد که باتوجه به علت آن باید راهکار مناسبی را برای افزایش تولید شیر اتخاذ کرد. شایعترین علت های تولید شیر ناکافی عبارتند از کم کاری تیروئید، مصرف زیاد آنتی هیستامین ها، استعمال سیگار، استفاده از قرص های ضد بارداری، بیماری های حاد، نداشتن رژیم غذایی مناسب شیردهی، دریافت ناکافی مایعات، عدم شیردهی منظم، خستگی، افسردگی، بیماری های قلبی یا کلیوی، کم خونی های شدید، عدم وقت کافی برای شیردهی نوزاد در مادران شاغل و عدم آگاهی از اهمیت شیردهی با شیر مادر است.
در مورد کم کاری تیروئید باید از داروهای مناسب و رژیم غذایی کم کاری تیروئید استفاده کنید تا اختلالی در روند تولید شیر ایجاد نکند.
اما در افرادی که از داروهای ضد بارداری، آنتی هیستامین ها یا دخانیات استفاده میکنند توصیه قطعی بر کاهش مصرف این ترکیبات و قطع آنهاست. میتوانید از پزشک خود بخواهید که جایگزین های مناسب برای این ترکیبات تعیین کند.
مادران باید رژیم شیردهی مناسبی داشته باشند تا تامین کننده نیازهای بدن آنها برای تولید شیر باشد. سوءتغذیه میتواند بر روی تولید شیر و کیفیت آن اثر بگذارد و در نتیجه در شیردهی اختلال ایجاد کند. نوشیدن آب کافی در طول روز را فراموش نکنید. کم آبی بدن هم یکی دیگر از دلایل کاهش تولید شیر است و شما باید روزانه حدود ۷ الی ۸ لیوان آب و مایعات مصرف کنید.
اگر از افرادی هستید که در طول روز زیاد کار میکنند و خستگی زیادی را متحمل میشوند باید استراحت بیشتری به خود بدهید. خستگی یکی از علل کاهش تولید شیر است و بدن توان خود را بجای تولید شیر برای انجام سایر فعالیت ها میگذارد. از این رو سعی کنید در طول روز به اندازه کافی استراحت کنید و به خواب خود توجه ویژه ای داشته باشید. خستگی میتواند بر روی نظم شیردهی هم اثر بگذارد و آن را نامنظم کند که در نتیجه شیردهی نامنظم تولید شیر هم کاهش میابد.
در صورتی که به افسردگی پس از زایمان مبتلا شده اید بهتر است با روانشناس صحبت کنید تا راهکار های برون رفت از این شرایط را برای شما تشریح کند. رژیم غذایی در افسردگی هم تاثیر دارد و باید در برنامه غذایی خودتان هم برخی تغییرات را ایجاد کنید.
برای درمان کمخونی هم علاوه بر رژیم غذایی مناسب کمخونی، حتما باید مکمل غذایی مناسب هم مصرف شود. اگر کمخونی به قدری شدید باشد که روی تولید شیر اثر گذاشته باشد، درمان آن بدون استفاده از مکمل امکان پذیر نیست.
و در نهایت مادران شاغل باید شرایط مناسبی را در محل کار برای شیردهی نوزادشان ایجاد کنند یا شیر خود را هر صبح دوشیده و برای استفاده از نوزاد در منزل قرار دهند.

زردی ناشی از شیر مادر در ۱% از نوزادان تازه متولد شده رخ میدهد و این مشکل به علت وجود ترکیباتی است که عملکرد کبد را تحت تاثیر قرار داده و سبب تجزیه گلبول های قرمز میشوند. یکی از ترکیباتی ناشی از تجزیه گلبول های قرمز بیلی روبین است که سبب زردی پوست یا قسمت سفید چشم میشود. مادرانی که نوزادشان زردی دارد باید روزانه ۱۰ تا ۱۲ بار به نوزاد خود شیر بدهند تا سطح بیلی روبین در خون کاهش پیدا کرده و به تدریج از بدن نوزاد دفع شود. در نتیجه دفع بیلی روبین اضافه در خون زردی نوزاد هم به مرور برطرف میشود. در موارد بسیار شدید زردی ممکن است نیاز به بستری نوزاد در بیمارستان تا زمان دفع بیلی روبین اضافه در خون باشد.

عفونت سینه میتواند سبب تب، لرز، قرمزی، علائمی شبیه به آنفولانزا و حساسیت پستان شود که به آن ماستیت هم گفته میشود. مسدود شدن مسیر شیر، کم خونی، استرس یا عفونتی که از جانب نوزاد به مادر منتقل شده باشد از جمله دلایل ماستیت است. هدف اولیه در ماستیت این است که پستانی که دچار عفونت شده به طور منظم تخلیه شود. برای تخلیه پستان باید هر ۱ تا ۳ ساعت در طول روز و هر ۲ تا ۳ ساعت در طول شب به نوزاد خود شیر بدهید که پستان خالی از شیر شده و مانع گسترش عفونت شود. نوشیدن آب و مایعات کافی، استراحت و کمپرس گرم روی پستانی که دچار ماستیت شده به درمان سریعتر آن کمک میکند.
ممکن است پزشک برای شما از آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت یا از مسکن ها برای کاهش درد پستانی که دچار ماستیت استفاده کند.

درد در نیپل یا نوک پستان هنگام شیردهی یکی دیگر از مشکلاتی است که مادران شیرده ممکن است با آن مواجه شوند و تجربه شیردهی را ناخوشایند کرده و در نهایت منجر به قطع شیردهی کند. برای برطرف شدن این مشکل در ابتدا باید زمان شیردهی کوتاه تر شده و دفعات آن بیشتر شوند. علاوه بر این حالت نوزاد را روی سینه خود تغییر دهید تا فشار کمتری روی نیپل ها وارد شود. استفاده از پک های گرم و سرد روی سینه و عدم مصرف لوسیون ها یا شوینده های محرک در ناحیه نیپل به کاهش درد در این قسمت کمک میکند. نکته دیگری که باید برای کاهش درد نیپل هنگام شیردهی رعایت کنید این است که پس از شیر دادن نوزاد اجازه دهید که نیپل خشک شود، بعلاوه اینکه نیپل را چند بار در روز و هربار به مدت ۱۵ دقیقه در معرض نور مستقیم خورشید یا یک لامپ رشته ای ۶۰ وات قرار دهید. (مراقب باشید که لامپ بیش از حد به سینه شما نزدیک نشود که باعث تماس و سوختگی نگردد.)
استفاده از پماد ویتامین E یا پماد ویتامین A و D در ناحیه نیپل میتواند به کاهش درد آن کمک کند. میتوانید کپسول ویتامین E را هم باز کرده و مایع درون آن را بر روی نیپل استفاده کنید. و نهایتا از محافظ نیپل استفاده نکنید.

برفک سینه یک عفونت قارچی رایج ناشی از قارچ "کاندیدا آلبیکنز " است که میتواند بین مادر و نوزاد منتقل شود. در صورتی که مادر مبتلا به برفک سینه شده باشد ممکن است رنگ نیپل یا نوک سینه به صورتی تیره تغییر پیدا کند و در حین شیردهی یا پس از آن احساس ناراحتی در ناحیه نیپل داشته باشد. در صورتی که مادر به برفک سینه مبتلا شده باشد علائم آن در دهان نوزاد هم مشخص میشود و لکه های سفید و قرمزتر شدن رنگ دهان از نشانه های ابتلای نوزاد به برفک دهان است.
البته نیازی به نگرانی نیست و برفک را به راحتی و با استفاده از داروهای ضد قارچ میتوانید درمان کنید. توجه کنید که حتما این داروها را باید تحت نظر پزشک استفاده کنید و از مصرف خودسرانه آن جدا پرهیز کنید. به طور کلی در دوران شیردهی نباید هیچ دارو یا مکملی را بدون مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه استفاده نمایید.