رژیم کتوژنیک در شیردهی

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۰ اسفند ۱۴۰۲

در دوران بارداری بدن شما دچار تغییرات فیزیولوژیک شده و افزایش وزن در این دوره طبیعی و ضروری است. ممکن است این افزایش وزن شما را نگران کند و به دنبال کاهش وزن پس از زایمان باشید. البته شما با یک رژیم غذایی استاندارد مقداری از وزنی که طی بارداری اضافه کرده اید را کم میکنید و نیاز به رژیم خاصی نیست، اما برخی دیگر ممکن است به دنبال رژیم های دیگری برای کاهش وزن در دوران شیردهی باشند.
رژیم کتوژنیک یکی از محبوب ترین رژیم های غذایی برای کاهش وزن است. در رژیم کتوژنیک بدن شما بجای استفاده از گلوکز از چربی ها به عنوان منبع سوخت استفاده کرده و در نتیجه وزن شما به تدریج کاهش پیدا میکند. ممکن است شما هم به ذهنتان رسیده باشد که از رژیم کتوژنیک در دوران شیردهی برای کاهش وزن استفاده کنید، اما باید قبل از اینکه این رژیم را شروع کنید درباره عوارض و خطرات احتمالی آن برای نوزادتان آگاه باشید.
در ادامه تاثیر رژیم کتوژنیک در شیردهی و اینکه آیا میتوان در دوران شیردهی از رژیم کتو استفاده کرد یا خیر را بررسی میکنیم.

مطالعات زیادی بر روی رژیم کتوژنیک در دوران شیردهی صورت نگرفته است و اطلاعات ما به مطالعات محدودی است که تا کنون انجام شده. تجربیاتی که مادران شیرده از رژیم کتوژنیک داشتند بسیار متفاوت بود، برخی آنها اظهار داشتند که بدون هیچ مشکلی رژیم کتو را در دوران شیردهی ادامه داده بودند. برخی دیگر نمیتوانستند به اندازه نیاز انرژی و مایعات دریافت کنند. برخی مادران در شیردهی دچار مشکل شده و برخی دیگر دچار مشکلاتی نظیر تهوع، سردرد و... شده بودند. با توجه به طیف گسترده تجربیات مادران شیرده از رژیم کتوژنیک نمیتوان به طور دقیق گفت که چه تاثیری روی مادران شیرده میگذارد و عوارض آن در هر فرد متفاوت است. علاوه بر این هنوز مطالعات در این زمینه کامل نیست و نمیتوان گفت که رژیم کتوژنیک از نظر فیزیولوژیک دقیقا چه تاثیری بر روی مادر شیرده میگذارد.

رژیم غذایی شیردهی به طور مستقیم بر روی کیفیت شیر مادر اثرگذار است. یکی از بزرگترین نگرانی هایی که مادران شیرده دارند، میزان و کیفیت شیر آن هاست. بدن شما به مقدار مشخصی انرژی، مایعات، درشت مغذی ها و ریز مغذی ها برای تولید شیر باکیفیت نیاز دارد. به همین دلیل ضروری است که تحت رژیم های غذایی بسیار محدود قرار نگیرید.
از آنجایی که در رژیم کتو مقدار زیادی پروتئین و چربی دریافت میکنید و از طرفی این درشت مغذی ها احساس سیری زیادی به شما میدهند احتمالا برای دریافت انرژی کافی دچار مشکل خواهید شد و نمیتوانید به اندازه کافی غذا بخورید. در واقع یک مادر شیرده در روز باید حداقل ۱۸۰۰ کالری دریافت کند که در مادران فعال تر یا با فیزیک بدنی درشت این مقدار بیشتر هم خواهد شد. دریافت این میزان کالری از طریق پروتئین و چربی کمی سخت به نظر میرسد.
از طرف دیگر قرار گرفتن در حالت کتوز که در زمان سوختن چربی ها بجای کربوهیدرات رخ میدهد باعث افزایش نیاز بدن به مایعات میشود و این مسئله خطر کم آبی بدن را حتی در افرادی که در دوران شیردهی قرار ندارند زیاد میکند. با توجه به اینکه در حالت عادی نیاز به مایعات در شیردهی بیشتر میشود، تامین نیاز بدن به آب در رژیم کتو بسیار سخت خواهد بود و احتمالا شما شاهد کاهش تولید شیر خواهید بود. مادران شیردهی که تحت رژیم کتو قرار دارند اظهار داشتند که برای جلوگیری از کاهش تولید شیر روزانه حدود ۴ تا ۵ لیتر آب مینوشیدند.
با وجود اینکه میزان چربی شیر مادر به ندرت تحت تاثیر مقدار چربی رژیم غذایی قرار میگیرد، اما برخی بررسی ها و مطالعات نشان میدهند که شیر مادرانی که در رژیم کتو قرار دارند میزان چربی بیشتری نسبت به سایر مادران دارد و در نتیجه کودک هم کالری بیشتری دریافت کرده و ممکن است باعث چاقی نوزاد شود.

اما رژیم کتوژنیک در دوران شیردهی عوارضی هم به دنبال خواهد داشت. یکی از این عوارض که میتواند ایجاد شود کتواسیدوز است. کتواسیدوز زمانی رخم میدهد که سطح کتون های خون بالا رفته و این بالا رفتن کتون ها باعث تغییر در تعادل گاز های خون و در نهایت اسیدی شدن خون میشود. کتواسیدوز یک وضعیت اورژانسی است که باید به سرعت درمان شود و در صورت عدم درمان باعث تنگی نفس، تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، درد در ناحیه شکم و قفسه سینه و در صورت عدم درمان کما و مرگ میگردد. کتو اسیدوز در افرادی که دیابتی نیستند به ندرت رخ میدهد، با این حال چندین مورد گزارش از مادران شیرده وجود داشت که به دنبال استفاده از رژیم کتوژنیک دچار این حالت شده بودند.
یکی دیگر از عوارضی که ممکن است در طی رژیم کتوژنیک در شیردهی رخ دهد ترشح کتون ها در شیر مادر و در نتیجه انباشت آنها در بدن نوزاد است. انباشت کتون ها در بدن نوزاد باعث آسیب به سیستم عصبی شده و ممکن است تاثیرات نامطلوبی روی مغذ و عملکرد آن گردد. البته مطالعات در این زمینه کافی نیست و باید تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت گیرد.
در هر صورت اگر به دلایل خاص پزشکی مجبور هستید که از رژیم کتوژنیک در شیردهی استفاده کنید حتما قبل از شروع با پزشک و مشاور تغذیه مشورت کنید تا اولا شرایط شما قبل از شروع کاملا بررسی شود و تغییرات وضعیت در طول رژیم هم تحت نظر باشد تا در صورت نیاز به مداخلات پزشکی یا تغییر در رژیم غذایی به سرعت برای شما انجام گردد.

در ادامه رژیم های غذایی ایمن تر که در دوران شیردهی عوارضی برای مادر و نوزاد به همراه ندارند برای شما آرورده شده است. این رژیم ها هم به کاهش وزن در شیردهی کمک میکنند با این تفاوت که عوارض بسیار کمتری نسبت به رژیم کتوژنیک ایجاد میکنند.

رژیم کم کربوهیدرات (لوکرب)

رژیم کم کربوهیدرات یکی از انواع رژیم های غذایی محبوب است که به رژیم کتوژنیک نزدیک تر است. در این رژیم میزان کربوهیدرات به حدود ۱۰۰ تا ۱۳۰ گرم در روز محدود میشود و در نتیجه محدودیت های کمتری نسبت به رژیم کتوژنیک دارد. رژیم لوکرب بسیاری از فواید رژیم کتو را برای شما به همراه خواهد داشت و در عین حال خطراتی مثل کتواسیدوز را بخاطر میزان کربوهیدرات بیشتر ایجاد نمیکند.

رژیم مدیترانه ای

رژیم مدیترانه ای بر اساس فرهنگ غذایی کشور های حوضه دریای مدیترانه شکل گرفته است. این رژیم سرشار از غلات کامل، چربی های سالم، ماهی، روغن زیتون، میوه ها و سبزیجات است و در عین حال مقدار گوشت قرمز، غذاهای فراوری شده، قند ها و نمک ها محدود میشود.
مطالعات نشان میدهند که استفاده از رژیم مدیترانه ای در دوران شیردهی سبب میشود که خطر بروز بیماری های التهابی و آسم در کودکان به شدت کاهش پیدا کند. علاوه بر این بخاطر محتوای چربی امگا ۳ بیشتر در این رژیم احتمالا باعث تاثیرات مثبت در مغز و بهبود عملکرد آن در بزرگسالی میگردد.

رژیم استاندارد

رژیم استاندارد هم جایگزین مناسبی برای رژیم کتو در شیردهی است که در صورت دریافت کالری مناسب، به شما کمک میکند تا وزن اضافه شده در طول بارداری را به تدریج کم کنید و به آرامی به وزن قبل از بارداری برسید. این رژیم غذایی همه نیاز های بدن شما و نوزادتان را در نظر گرفته و هیچکدام از عوارض رژیم کتوژنیک را هم به همراه نخواهد داشت.

رژیم پالئو

اگر دوست دارید از یک رژیم غذایی خاص پیروی کنید میتوانید رژیم پالئو را هم انتخاب کنید. رژیم پالئو بر اساس مصرف غذاهای فراوری نشده و طبیعی است که در آن باید از مصرف غلات، شکر، حبوبات و لبنیات خودداری کنید. این رژیم بر اساس سبک غذایی اجداد ما در دوره انسان های اولیه است که هدف آن بازگشت به فرهنگ غذایی در آن دوره است.
رژیم پالئو نسبتا میزان کربوهیدرات کمی دارد اما به اندازه رژیم کتو یا رژیم کم کربوهیدرات محدود از کربوهیدرات نیست و شما میتوانید از مواد غذایی حاوی کربوهیدرات مثل میوه ها، سیب زمینی، عسل و... استفاده کنید.
حتما قبل از گرفتن رژیم پالئو با مشاور تغذیه صحبت کنید تا برنامه غذایی شما به گونه ای تنظیم شود که دچار کمبود دریافت ویتامین ها و املاح نشوید یا در صورت نیاز مکمل های لازم برای شما تجویز شود.