عمل اسلیو معده یکی از روش‌های جراحی موثر برای کاهش وزن است که با کوچک کردن حجم معده، احساس سیری زودرس و کاهش دریافت کالری و نهایتا کاهش وزن را به همراه دارد. با این حال، بسیاری از افراد از چند ماه تا چند سال بعد از عمل، با پدیده‌ای به نام بازگشت وزن رو به رو می‌شوند.
بازگشت وزن بعد از اسلیو، به‌معنای شکست عمل نیست، بلکه نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل رفتاری، تغذیه‌ای، هورمونی و آناتومیکی است. در واقع، تغییر اشتها، عادات غذایی نامناسب، کاهش فعالیت بدنی و گشاد شدن معده در طول زمان از مهم ترین دلایل افزایش وزن مجدد پس از عمل اسلیو محسوب می‌شوند.
در این مطلب بررسی میکنیم که چرا وزن بعد از اسلیو برمی‌گردد، چه عواملی در این روند نقش دارند، و چگونه می‌توان با برنامه‌ی غذایی اصولی، سبک زندگی سالم و پایش مداوم از بازگشت وزن بعد از اسلیو جلوگیری کرد.
بازگشت وزن بعد از جراحی اسلیو معده موضوعی است که بسیاری از بیماران پس از ماه ها یا سال‌ها تجربه می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که این افراد ممکن است پس از دو تا پنج سال، بخشی از وزن از دست رفته را دوباره به‌دست آورند یا به وزن قبل برگردند. علت های اصلی بازگشت وزن پس از اسلیو عبارتند از:
یکی از اصلی ترین دلایل بازگشت وزن بعد از اسلیو، بازگشت به عادات غذایی اشتباه قبل از عمل است. در ماه های ابتدایی، شما به صورت طبیعی غذای کمتر می‌خورید، اما با گذشت زمان، معده اندکی کش می‌آید و اگر بخواهید دوباره به عادات غذایی اشتباه خود مانند مصرف تنقلات پرکالری، غذاهای سرخ کردنی یا نوشیدنی‌های شیرین برگردید، وزن شما به سرعت افزایش میابد. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف کالری مایع مثل نوشیدنی های قندی از مهمترین عوامل بازگشت وزن پس از اسلیو است.
بعد از جراحی اسلیو، اندازه معده به‌شدت کاهش می‌یابد، اما در برخی بیماران به دلیل پرخوری مداوم یا مصرف وعده‌های حجیم، معده به تدریج کشیده و گشاد میشود. این پدیده باعث میشود احساس سیری دیرتر ایجاد شده و فرد دوباره بتواند حجم زیادی از غذا را مصرف کند تا احساس سیری کند.
مطالعات نشان داده‌اند که افزایش حجم معده در دو سال نخست پس از عمل میتواند با افزایش وزن مجدد ارتباط مستقیم داشته باشد. در دو سال اول پس از عمل حجم معده میتواند ۲۵ تا ۳۵% بیشتر شود.
هورمون‌هایی مانند گرلین (Ghrelin)، لپتین (Leptin) و GLP-۱ نقش مهمی در تنظیم اشتها دارند. عمل اسلیو با حذف بخشی از معده سطح گرلین را در ابتدا کاهش می‌دهد، اما در بلندمدت، سطح این هورمون دوباره افزایش می‌یابد و احساس گرسنگی برمی‌گردد. بازگشت سطح گرلین به حالت اولیه پس از ۱۸ ماه، یکی از عوامل اصلی افزایش اشتها و بازگشت وزن است. انتخاب های غذایی صحیح مثل مصرف بیشتر غذاهای پروتئینی میتواند از بازگشت گرلین به حالت اولیه جلوگیری کند.
پس از کاهش وزن اولیه و رسیدن به وزن مطلوب، بسیاری از بیماران فعالیت بدنی خود را کاهش میدهند، در حالیکه با کاهش فعالیت بدنی و کم شدن توده عضلانی متابولیسم بدن نیز کندتر میشود. این ترکیب باعث میشود حتی با کالری کمتر، وزن به آرامی افزایش یابد.
ورزش منظم (حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته یا روزانه ۳۰ دقیقه) به حفظ توده عضلانی کمک کرده و متابولیسم پایه را بالا نگه می‌دارد، در نتیجه از بازگشت وزن پس از اسلیو جلوگیری میکند.
بسیاری از بیماران پس از عمل اسلیو، به‌جای تغییر پایدار سبک زندگی، تنها به کوچک شدن معده و کاهش حجم غذا تکیه می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که بی خوابی، افسردگی خفیف تا متوسط پس از جراحی چاقی، استرس و اضطراب با پرخوری عصبی و افزایش احتمال دو برابری بازگشت وزن همراه است.
تغذیه نقش کلیدی در موفقیت بلندمدت عمل اسلیو معده و جلوگیری از بازگشت وزن دارد. گرچه جراحی اسلیو، ظرفیت معده را کاهش می‌دهد و در کوتاه مدت منجر به کاهش وزنی چشمگیر میشود، اما تنها پایبندی به اصول تغذیه‌ای صحیح و اصلاح عادت های اشتباه میتواند این کاهش وزن را ماندگار کند. در مقابل، عادات غذایی نادرست می‌توانند باعث بازگشت تدریجی وزن و از بین رفتن نتیجه عمل شوند. در ادامه مهمترین اصولی که باید پس از عمل اسلیو جهت جلوگیری از بازگشت وزن انجام دهید آورده شده است:
پروتئین، پایه‌ی اصلی حفظ توده عضلانی و افزایش احساس سیری در رژیم غذایی است. پس از جراحی اسلیو، مصرف ناکافی پروتئین باعث کاهش توده عضلانی، متابولیسم و بازگشت وزن میشود. مطالعات نشان میدهند بیمارانی که روزانه بیش از ۱.۲ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن دریافت می‌کنند، احتمال بازگشت وزن‌شان تا ۵۰٪ کمتر است.
منابع مناسب پروتئین برای بیماران اسلیو شامل گوشت سفید، تخم مرغ، لبنیات کم‌چرب، حبوبات، گوشت قرمز بدون چربی و مکمل های پروتئینی تحت نظر مشاور یا متخصص تغذیه است.
بسیاری از بیماران پس از مدتی تمایل به مصرف غذاها یا نوشیدنی های پرکالری مثل شیرینی، میلک شیک، اسموتی‌های قندی، آبمیوه، نوشابه، سوپ‌های خامه‌ای و... پیدا می‌کنند. این نوع خوراکی‌ها سریع از معده عبور کرده و بدون ایجاد احساس سیری، کالری زیادی وارد بدن می‌کنند. مصرف نوشیدنی های شیرین حتی به مقدار کم هم میتواند روی بازگشت وزن پس از اسلیو تاثیر بگذارد.
پس از اسلیو معده، معده توانایی نگهداری حجم بالای غذا را ندارد، بنابراین مصرف وعده‌های کوچک اما متعدد (۴ تا ۶ وعده در روز بجای ۳ وعده) به حفظ انرژی، جلوگیری از پرخوری و ثبات قند خون کمک میکند. حذف وعده‌ها یا گرسنگی طولانی مدت، احتمال پرخوری در وعده‌ی بعدی را افزایش می‌دهد. پرخوری در وعده های غذایی باعث افزایش حجم معده و کش آمدن آن میشود.
نوع کربوهیدرات مصرفی تأثیر زیادی بر کنترل اشتها دارد. مصرف زیاد انواع کربوهیدرات های ساده مثل انواع شیرینی، برنج سفید، نان سفید و... باعث افزایش سریع قند خون و تحریک اشتها می‌شوند. در مقابل، کربوهیدرات‌های پیچیده مانند جو دوسر، برنج قهوه‌ای، نان سبوسدار، میوه ها و حبوبات باعث احساس سیری طولانی‌تری می‌شوند. رعایت رژیم غذایی با شاخص گلایسمی پایین، به کنترل وزن و بهبود مقاومت به انسولین پس از جراحی اسلیو کمک میکند.
ورزش یکی از مؤثرترین عوامل در حفظ نتایج جراحی اسلیو معده است. اگرچه کاهش وزن اولیه پس از عمل عمدتاً به دلیل محدودیت حجم معده و دریافت غذایی رخ می‌دهد، اما فعالیت بدنی منظمر به پایداری این کاهش وزن در بلندمدت کمک میکند. فعالیت بدنی منظم باعث افزایش متابولیسم، بهبود عملکرد هورمونی و کنترل اشتها میشود و نقش مهمی در پیشگیری از بازگشت وزن دارد.
پس از جراحی اسلیو، بدن علاوه بر چربی، بخشی از توده عضلانی خود را نیز از دست می‌دهد. از بین رفتن عضله به معنی کاهش متابولیسم پایه و افزایش احتمال بازگشت وزن است.
تمرینات مقاومتی مانند کار با وزنه یا تمرینات مبتنی بر وزن بدن، کمک می‌کنند تا عضلات حفظ شده و متابولیسم پایه در سطح بالاتری باقی بماند. افرادی که حداقل ۲ بار در هفته تمرین مقاومتی انجام میدهند، وزن پایدارتری نسبت به کسانی که ورزش نمیکنند دارند.
ورزش هوازی مانند پیاده روی سریع، دوچرخه سواری، دویدن یا شنا باعث افزایش مصرف کالری روزانه و جلوگیری از ذخیره مجدد چربی میشود. انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی در هفته احتمال بازگشت وزن بعد از اسلیو را تا ۶۲٪ کاهش می‌دهد.
فعالیت بدنی منظم باعث افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش ترشح هورمون‌های گرسنگی مانند گرلین میشود. همچنین ورزش سطح اندورفین و سروتونین را افزایش داده و از پرخوری احساسی جلوگیری میکند. ورزش منظم پس از جراحی چاقی، سطح گرلین را تا ۳۰٪ پایین‌تر نگه می‌دارد و منجر به احساس سیری طولانی‌تر میشود.
ورزش تنها بر بدن اثر نمی‌گذارد، بلکه از نظر ذهنی و روانی هم شما را تقویت میکند. افرادی که به فعالیت بدنی منظم پایبند هستند، احساس کنترل بیشتری بر بدن و عادات غذایی خود دارند و کمتر در معرض افسردگی و پرخوری عصبی قرار می‌گیرند. همچنین فعالیت فیزیکی منظم با کاهش استرس و افزایش انگیزه برای حفظ سبک زندگی سالم ارتباط مستقیم دارد.
جراحی اسلیو معده تنها یک ابزار است؛ نه پایان مسیر درمان چاقی. موفقیت بلندمدت اسلیو، به میزان پایبندی شما به اصلاح سبک زندگی، عادات روزانه و رفتارهای تغذیه‌ای بستگی دارد. حتی بهترین جراحی ها هم اگر با سبک زندگی ناسالم همراه باشند، نمی‌توانند مانع از بازگشت وزن شوند.
مطالعات نشان داده‌اند که خواب ناکافی یا نامنظم با افزایش اشتها و تمایل به مصرف غذاهای پرکالری مرتبط است. کمبود خواب باعث افزایش هورمون گرلین (هورمون گرسنگی) و کاهش لپتین (هورمون سیری) میشود. افرادی که کمتر از ۶ ساعت در شب می‌خوابند، تا ۲٫۵ برابر بیشتر در معرض بازگشت وزن پس از جراحی چاقی هستند.
بنابر این توصیه میکنیم حداقل ۷ تا ۸ ساعت خواب باکیفیت شبانه برای حفظ تعادل هورمونی و کنترل اشتها جهت جلوگیری از بازگشت وزن پس از اسلیو داشته باشید.
استرس مزمن یکی از عوامل پنهان بازگشت وزن پس از اسلیو است. در شرایط استرس، ترشح کورتیزول افزایش یافته و بدن تمایل بیشتری به ذخیره چربی، به ویژه در ناحیه شکم، پیدا میکند.
بسیاری از بیماران به جای مدیریت هیجانات، به پرخوری عصبی یا مصرف خوراکی‌های شیرین پناه می‌برند.
یادگیری مهارت های مدیریت استرس، خطر بازگشت وزن را تا ۴۰٪ کاهش میدهند. اگر تحت استرس مزمن قرار دارید، سعی کنید تمرین‌های آرامش بخش مثل مدیتیشن، تکنیک نفس عمیق، یا پیاده روی و ورزش را حتما مد نظر قرار دهید.
هر گرم الکل ۷ کیلوکالری دارد و علاوه بر این متابولیسم چربی را هم مختل میکند. سیگار هم باعث التهاب مزمن، افزایش مقاومت به انسولین و اختلال در سوخت و ساز بدن میشود.
اگر به دنبال جلوگیری از بازگشت وزن پس از جراحی اسلیو هستید، پرهیز از مصرف الکل و ترک سیگار، بخش جدایی ناپذیر از سبک زندگی سالم پس از جراحی اسلیو است.
پس از جراحی اسلیو، جذب برخی ریزمغذی‌ها مانند ویتامین B۱۲، آهن، ویتامین D و کلسیم کاهش می‌یابد. کمبود این مواد میتواند متابولیسم بدن را مختل کرده و منجر به خستگی و کاهش فعالیت بدنی شده که در طولانی مدت بازگشت وزن را در پی دارد.
پیگیری منظم با مشاور یا متخصص تغذیه و انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای تنظیم مکمل‌ها، نقش مهمی در حفظ سلامت و جلوگیری از بازگشت وزن دارد. بر اساس مطالعات مختلف، افرادی که حداقل هر شش ماه یک بار تحت پیگیری تخصصی قرار می‌گیرند، تا ۷۰٪ بیشتر وزن کاهش یافته خود را در بلندمدت حفظ می‌کنند.
عمل اسلیو معده بدون شک یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش وزن است، اما باید به‌یاد داشت که جراحی، تنها آغاز مسیر است نه پایان آن. کاهش وزن پایدار، نیازمند تغییر در ذهن، عادات غذایی و سبک زندگی است. اگر شما پس از جراحی، همان رفتارهای غذایی و الگوهای زندگی گذشته را تکرار کنید، بدن به تدریج به شرایط قبل بازمی‌گردد و احتمال بازگشت وزن افزایش می‌یابد.
نکته کلیدی این است که اسلیو معده، ابزار کنترل اشتهاست نه جایگزین اراده و نظم شخصی. افراد موفق کسانی هستند که با کمک مشاور یا متخصص تغذیه، برنامه غذایی منظم و متناسب با نیاز بدن خود را دنبال می‌کنند، فعالیت بدنی مستمر دارند و یاد گرفته‌اند که چگونه احساسات خود را بدون پناه بردن به غذا مدیریت کنند.
به‌عنوان یک متخصص تغذیه، توصیه من این است که پس از جراحی، هرگز این مسیر را به‌تنهایی طی نکنید. مشاوره منظم، ارزیابی تغذیه‌ای و حمایت روانی به اندازه خود جراحی اهمیت دارند. اگر در کنار مراقبت پزشکی، یک سبک زندگی سالم و آگاهانه ایجاد کنید، نه تنها از بازگشت وزن جلوگیری خواهید کرد، بلکه سلامتی، انرژی و اعتماد به نفس خود را برای همیشه حفظ می‌کنید.
محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
جلوگیری از بازگشت وزن پس از اسلیو
برنامه غذایی بعد از جراحی اسلیو معده
نکات مهم تغذیه بعد از جراحی اسلیو در ماه دوم
.webp)
