رژیم رفلاکس معده

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۳ آبان ۱۴۰۲

رژیم غذایی برای رفلاکس معده به شما کمک میکند تا از علائم آزار دهنده رفلاکس راحت شوید و به مرور آسیب وارد شده به دریچه انتهای مری بهبود پیدا کرده و از بازگشت اسید از معده جلوگیری کند.
رفلاکس معده که به آن ترش کردن یا سوزش سر دل هم گفته میشود یکی از بیماری های گوارشی رایج است که در هر سنی ممکن است بروز کند. حدود ۱۰ تا ۲۰% از مردم دنیا به رفلاکس مبتلا هستند که در صورت عدم درمان میتواند منجر به مشکلات زیادی مثل پوسیدگی دندان، آسیب به مری، آسیب حلق، سرفه های مداوم و حتی سرطان مری شود.
مصرف برخی داروها یا برخی شرایط خاص مثل بارداری میتواند باعث بروز یا تشدید رفلاکس شود که این افراد باید مراقبت بیشتری نسبت به رژیم رفلاکس معده داشته باشند.
رفلاکس معده مراحل مختلفی دارد و با توجه به اینکه بیماری در چه مرحله ای است یا شدت آن چقدر است میتواند علائم متفاوتی هم داشته باشد. به طور کلی رفلاکس با علائم بالینی سوزش سر دل، بازگشت اسید معده به دهان یا ترش کردن دهان، تلخ شدن دهان، احساس سیری زودرس، سر و صدای شکم، تهوع و استفراغ مشخص میشود که تست های آزمایشگاهی مثل اندوسکوپی را مانیتورینگ pH میتواند تایید کننده آن باشد.
سایر علائم رفلاکس معده شامل سرفه های مزمن، تنگی نفس، گرفتگی عضلات، التهاب برونش های ریه و سختی تنفس هنگام خواب است.
همانطور که گفتیم اگر رفلاکس به موقع رسیدگی و درمان نشود میتواند منجر به علائمی مثل درد در هنگام بلع غذا، سخت شدن بلعیدن غذا، استفراغ یا مدفوع خونی، کاهش وزن بی دلیل یا کمخونی شود که باید در این مرحله حتما به بیماری رسیدگی شود و اینها علائم خطر رفلاکس معده هستند.
برای درمان رفلاکس معده حتما باید سبک زندگی و برنامه غذایی خود را تغییر دهید و از یک رژیم غذایی برای رفلاکس معده استفاده کنید.

رژیم رفلاکس معده یک برنامه غذایی است که در آن باید غذاهایی که باعث شل شدن دریچه انتهای مری یا تحریک ترشح اسید معده میشوند را محدود کرده و از غذاهایی که به ترمیم و افزایش قدرت این دریچه کمک میکنند باید استفاده کرد.
در رژیم غذایی برای رفلاکس معده باید موارد زیر را رعایت کنید:
• در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی از رژیم کاهش وزن استفاده کنید.
•  وعده های غذایی کم حجم و در دفعات بیشتر مصرف کنید.
• غذاهای پر پروتئین در رژیم رفلاکس استفاده کنید.
• از غذاهای چرب استفاده نکنید.
• غذاهای تند و اسیدی نباید در رژیم غذایی برای رفلاکس استفاده شوند.
• قهوه، شکلات و نوشیدنی های حاوی کافئین محدود شوند.
• از مصرف نوشیدنی های الکل دار خودداری کنید.
• نوشیدنی های گاز دار و غذاهای نفاخ استفاده نکنید.
• لباس های تنگ نپوشید.
• تا ۲ ساعت بعد از غذا دراز نکشیده و نخوابید.
• در زمان خواب سر شما باید بالاتر از بدنتان قرار بگیرد.

اکثر افرادی که به رفلاکس معده مبتلا هستند دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. (البته این مسئله بدین معنی نیست که افراد لاغر به رفلاکس مبتلا نمیشوند). از آنجایی که در افراد دارای اضافه وزن مقدار چربی در درون حفره شکمی بیشتر از حالت عادی است، این چربی اضافه باعث افزایش فشار به معده شده که در نهایت باعث برگشت محتویات معده به درون مری و رفلاکس میگردد.
بنابر این اولین کاری که این افراد برای درمان رفلاکس معده باید انجام دهند استفاده از رژیم لاغری برای کاهش وزن است. در این افراد با کاهش وزن وضعیت رفلاکس بسیار بهبود پیدا کرده و تدریجا به طور کامل درمان میشود.
این افزایش فشار به معده در دوران بارداری هم دیده میشود که بخاطر رشد جنین فشار بر معده بیشتر شده و معمولا مادران باردار در سه ماهه سوم بارداری با مشکل رفلاکس مواجه میشوند که با زایمان این مسئله برطرف میگردد.

معده شما خاصیت کشسانی دارد و با مصرف غذای زیاد بزرگ میشود. اما همانطور که گفتیم بخاطر خاصیت کشسانی آن تمایل دارد که به حالت اولیه بازگردد. در افراد سالم بخاطر اینکه دریچه انتهای مری قدرت خود را از دست نداده از بازگشت اسید به داخل مری و حلق جلوگیری میکند. اما در افراد مبتلا به رفلاکس این دریچه ضعیف شده و نمیتواند جلوی بازگشت اسید یا بخارات اسیدی را بگیرد. در نتیجه سبب سوزش سر دل و ترش کردن میشود.
برای اینکه از این مسئله پیشگیری شود شما باید حجم وعده های غذایی را کم کرده و غذاهای مصرفی خود را در دفعات بیشتر استفاده کنید. به طور مثال بجای ۳ وعده اصلی پرحجم از ۶ وعده با حجم کمتر استفاده کنید و در این بین مقداری از کالری دریافتی را هم از طریق مصرف میان وعده ها تامین کنید.
شما باید از هر کاری که باعث افزایش فشار به دریچه کاردیا میشود خودداری کنید. پرخوری یکی از کارهایی است که این فشار را تشدید میکند و در رژیم غذایی رفلاکس معده باید جدا از آن خودداری کنید.

دریچه کاردیا (دریچه انتهای مری) یک بافت عضلانی است. زمانی که رژیم غذایی مناسبی نداشته باشید و عضلات ضعیف شوند این دریچه هم ضعیف خواهد شد. به همین دلیل مصرف غذاهای پروتئین در رژیم رفلاکس معده از دو جهت اهمیت دارد.
اول اینکه مصرف پروتئین در رژیم غذایی ترشح اسید معده را کاهش داده در نتیجه میزان اسیدیته معده را کم میکند. پس بازگشت اسید معده به داخل مری هم کمتر شده و نهایتا شدت رفلاکس معده را کمتر میکند.
اهمیت دوم پروتئین در رژیم غذایی برای رفلاکس معده کمک به تقویت عضلات است. همانطور که میدانید بدن ما برای حفظ، نگهداری و ساخت عضلات به آمینو اسید ها نیاز دارد. شما این آمینو اسید ها را از طریق مصرف غذاهای غنی از پروتئین تامین خواهید کرد.
در مصرف غذاهای پروتئینی در رژیم رفلاکس مراقب چربی آنها باشید که پرچرب نباشند. بهترین منابع پروتئین در رژیم غذایی درمان رفلاکس معده شامل گوشت مرغ، ماهی، گوشت قرمز بدون چربی، تخم مرغ، سویا و لبنیات کم چرب است.

لبنیات کم چرب گرچه حاوی پروتئین بالایی هستند و در رژیم درمان رفلاکس توصیه میشوند، اما در برخی افراد که حساسیت نسبت به لاکتوز دارند میتواند باعث نفخ و بدتر شدن وضعیت رفلاکس شود. از این رو در این افراد لبنیات باید با احتیاط مصرف شود.

غذاهای پرچرب یکی از دلایل مهم تشدید رفلاکس هستند و در رژیم غذایی درمان رفلاکس باید مقدار چربی ها محدود شود. چربی ها از غذاهای دیرهضم هستند که ترشح اسید معده را هم بیشتر میکنند. غذاهای چرب مدت بیشتری در معده باقی میمانند و احتمال اینکه این غذا به داخل مری بازگردد بسیار بیشتر خواهد بود.
به همین دلیل باید در رژیم رفلاکس معده از مصرف غذاهای چرب خودداری کنید. اولین کاری که برای کاهش چربی باید انجام دهید این است که از مصرف غذاهای سرخ شده جداً خودداری کنید. در پخت و پز غذاها هم از روغن زیادی استفاده نکنید و سعی کنید بیشتر غذاها به صورت آب پز، بخار پز یا کبابی مصرف شوند.
چربی گوشت ها مثل پوست مرغ و ماهی، چربی قابل مشاهده گوشت قرمز، کتف و بال مرغ، ته دیگ و سایر قسمت های چرب غذا ها هم نباید در رژیم درمان رفلاکس استفاده شوند.
یکی دیگر از منابع غذایی پرچرب غذاهای آماده و فست فودها هستند که چربی زیادی دارند. فست فودها اغلب در روغن سرخ میشوند و یا دارای پنیر پیتزا هستند که چربی بسیار بالایی دارد، از این رو در رژیم رفلاکس باید این غذاها محدود شوند.
و در نهایت لبنیات مصرفی شما باید از انواع کم چرب بوده و از مصرف کره، خامه، سرشیر و موادی که دارای چربی بالایی هستند خودداری کنید.

غذاهای تند و غذاهای اسیدی با افزایش فشار روی دریچه کاردیا باعث برگشت اسید معده به داخل مری و حلق میشوند. بعلاوه اینکه این غذاها بخاطر ترکیباتی که دارند باعث تحریک مخاط مری شده و از این راه هم باعث تشدید علائم رفلاکس معده میگردند. از این رو باید از مصرف این غذاها در رژیم غذایی رفلاکس معده خودداری کنید.
گوجه فرنگی، مرکبات، نعنا فلفلی، فلفل، سس گوجه، رب گوجه، آب مرکبات و... از این دست مواد غذایی هستند که در رژیم رفلاکس باید محدود گردند.

کافئین و غذاهای حاوی کافئین مثل قهوه، شکلات، کاکائو، چای غلیظ، چای سبز، نوشابه های کولا، نوشیدنی های انرژی زا و سایر مواد غذایی کافئین دار با شل کردن دریچه کاردیا و تحریک مخاط مری باعث تشدید رفلاک میشوند.
از این رو در رژیم غذایی برای رفلاکس معده باید مصرف این قبیل غذاها را محدود کرده و آنها را تا حد امکان استفاده نکنید.

غذاهای نفاخ با ایجاد گاز درون معده باعث میشوند که فشار روی دریچه کاردیا بیشتر شده و در نتیجه این افزایش فشار نتواند در برابر بازگشت اسید معده به درون مری مقاومت کند. غذاهایی که نفخ ایجاد میکنند در افراد مختلف میتواند متفاوت باشد. این مسئله بستگی به حساسیت معده فرد دارد.
به طور کلی مصرف زیاد فیبر غذایی که در سبزیجات و میوه ها وجود دارد یا مصرف اکثر حبوبات یا استفاده از خانواده کلم، سیر، پیاز و نوشیدنی های گاز دار میتوانند باعث نفخ گردد. در برخی افراد دیگر مصرف لبنیات و ادویه ها هم میتواند نفخ ایجاد کند. بنابراین باید به خودتان رجوع کنید و ببینید که کدام غذاها برای شما نفاخ هستند و آنها را محدود کنید.
البته خیساندن حبوبات به مدت ۲۴ ساعت و پختن کامل آنها میتواند ترکیبات نفاخ آنها را از بین ببرد. در مورد کلم ها نیز پختن آنها باعث میشود که کمتر نفخ ایجاد کنند.

در حالت عادی مصرف فیبر غذایی بخصوص از طریق مصرف میوه ها و سبزیجات بیشتر در رژیم غذایی رفلاکس معده میتواند کمک کننده باشد و خاصیت محافظت کنندگی دارد. بنابر این اگر با مصرف فیبر غذایی بیشتر دچار نفخ نمیشوید این غذاهای مفید را محدود نکنید.

علاوه بر رژیم غذایی برای درمان رفلاکس معده، باید سعی کنید تغییراتی هم در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا فشار بر روی معده و دریچه کاردیا کاهش پیدا کند.
• عدم مصرف نوشیدنی های الکلی یکی از این تغییرات است که باید ایجاد کنید. نوشیدنی های الکلی با تاثیر روی دریچه کاردیا باعث تشدید رفلاکس معده میگردد و نباید در رژیم غذایی درمان برای رفلاکس معده استفاده شوند.
• ترجیحا همراه غذا از آب و مایعات استفاده نکنید و نوشیدن آب را در میان وعده ها و بین وعده های غذایی موکول کنید.
• غذاها را به آهستگی و به طور کامل بجوید تا از فشار روی معده بکاهید. جویدن کامل غذا باعث میشود مدت زمان ماندگاری آن در معده کمتر شود و سریعتر وارد روده گردد که این مسئله بروز رفلاکس را کاهش میدهد.
• تغییر دیگری که باید ایجاد کنید استفاده نکردن از لباس های تنگ و محکم بستن کمربند است. فشار فیزیکی روی معده باعث برگشت اسید معده و رفلاکس میگردد و باید سعی کنید از لباس های گشاد تر استفاده کنید تا فشاری روی معده وارد نکند.
• دراز نکشیدن و نخوابیدن تا ۲ ساعت بعد از غذا از نکات دیگری است که باید رعایت شود. دراز کشیدن باعث میشود وضعیت غذا طوری باشد که روی دریچه کاردیا فشار آورده و سبب برگشت اسید معده شود. در زمان خواب هم توصیه میکنیم به سمت چپ بدن بخوابید، این مسئله بخاطر وضعیت آناتومیک معده است که دریچه بالای آن در سمت راست بدن قرار دارد. پس خوابیدن به سمت چپ باعث میشود غذاها در سمتی که دریچه معده نیست تجمع پیدا کنند.
• استعمال دخانیات هم از دیگر دلایل بروز و تشدید رفلاکس معده است که تا حد امکان باید کم و یا متوقف شود.
• وضعیت خواب شما باید به گونه ای باشد که سر شما کمی بالاتر از بدن قرار گیرد، این وضعیت باعث میشود دریچه معده بالاتر از تنه آن باشد و برگشت اسید به مری کمتر رخ دهد.
• ورزش و فعالیت بدنی متوسط هم میتواند به شما در بهبود رفلاکس معده کمک کند. سعی کنید در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط داشته باشید. توجه کنید که ورزش با شدت زیاد میتواند فشار روی معده را بیشتر کند و توصیه به ورزش های سنگین نداریم.
• برخی داروها مثل آسپرین، ژلوفن، استامینوفن، تتراسایکلین، پتاسیم کلرید، تئوفیلین، استروژن، باربیتورات ها، آنتی کولینرژیک ها، بنزودیازپین، بیسفسفونات، دوپامین، مکمل آهن، نیترات ها، کوانیدین ها، پروستوگلاندین، ضد افسردگی های سه حلقه ای و زیدوودین هم میتوانند باعث تشدید رفلاکس معده شوند. اگر نمیتوانید مصرف آنها را قطع کنید حتما آنها را با مقدار زیادی آب مصرف کنید.
• جویدن آدامس های بدون قند بعد از غذاخوردن با افزایش ترشح بزاق باعث کاهش بروز رفلاکس میگردد.

با توجه به مواردی که در بالا گفتیم، برخی غذاها در رژیم غذایی برای رفلاکس معده باید مصرف نشوند یا به طور محدود استفاده شوند که عبارتند از:

• گوجه فرنگی و ترکیبات آن
• مرکبات مثل لیمو، پرتقال و ترکیبات آن
• قهوه، شکلات، چای غلیظ
• فلفل و ادویه های تند
• خامه، سرشیر، کره، مارگارین، مایونز
• غذاهای سرخ شده
• فست فود ها
• سوسیس و کالباس
• سیر و پیاز
• نوشیدنی های گازدار
• نعنا و نعنا فلفلی
• غذاهای چرب
• نوشیدنی های الکل دار
• چیپس و پفک
• بستنی های چرب
• سرکه و غذاهای حاوی سرکه

غذاهایی که در رفلاکس باید با احتیاط مصرف شوند

علاوه بر غذاهای گفته شده برخی از غذاها نیز باید با احتیاط مصرف شوند. این غذاها ممکن است برای همه مشکل ساز نشوند اما در موارد شدید بیماری رفلاکس میتوانند آن را تشدید کنند. بنابر این بهتر است آنها را در رژیم درمان رفلاکس با احتیاط مصرف کنید.

• قند و شکر
• نوشیدنی های قندی
• کیک، شیرینی و کلوچه
• ماکارونی
• آبنبات ها
• شیرینی خامه ای
• بستنی
• هندوانه
• موز
• آناناس