رژیم غذایی التهاب روده IBD

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۴ دی ۱۴۰۲

التهاب روده یا IBD یک بیماری در دستگاه گوارش است که به دو دسته اصلی شامل کولیت اولسراتیو و کرون تقسیم میشود. در بیشتر افراد بیماری التهاب روده معمولا در سنین ۱۵ تا ۳۰ سال تشخیص داده میشود، با این حال در برخی افراد دیگر ممکن است بعد از این سن هم بروز داشته باشد. علائم بیماری التهاب روده (کولیت و کرون) شامل اسهال، تب، کاهش وزن، کمخونی، عدم تحمل غذایی، سوءتغذیه، اختلال در رشد یا در صورت عدم رسیدگی آسیب به سایر ارگان ها مثل کبد، مفصل و... است. در صورتی که نسبت به کنترل و درمان التهاب روده اقدام نکنید میتواند در بلد مدت حتی منجر به سرطان شود. گرچه علائم هردو نوع التهاب روده تقریبا یکسان است اما احتمال سوءتغذیه در بلند مدت بیشتر در افرادی دیده میشود که به نوع کرون مبتلا شده اند.
گرچه هنوز علت اصلی بیماری التهاب روده مشخص نشده است، اما برخی عوامل مثل نوع باکتری های موجود در دستگاه گوارش، ژنتیک و عوامل محیطی در بروز این بیماری نقش دارند. 

درمان قطعی التهاب روده شامل اتخاذ رژیم غذایی مناسب و دارو درمانی است. در نهایت اگر بدن شما به این درمان ها پاسخ ندهد باید عمل جراحی صورت گیرد. رژیم غذایی التهاب روده باید شامل غذاهایی باشد که در ابتدا نیاز های بدن شما را تامین کرده و از سوءتغذیه جلوگیری کند. بعلاوه اینکه غذاهایی در برنامه غذایی روزانه استفاده شود که تحمل پذیری بالایی داشته و منجر به بروز علائم بیماری نگردد. مصرف متعادل فیبر های غذایی و استفاده از پروبیوتیک ها، پره بیوتیک ها و مکمل های فولات، ویتامین B۶، B۱۲ و D به همراه آهن (در صورت نیاز) و اسید های چرب امگا ۳ جزو اصول رژیم غذایی التهاب روده هستند.
در درمان دارویی التهاب روده هم معمولا داروهای کورتیکو استروئیدی، ضد التهاب ها، سرکوب کننده های سیستم ایمنی و آنتی بیوتیک ها استفاده میشوند. در نهایت اگر این موارد منجر به کنترل و درمان التهاب روده نشد مجبور هستیم قسمت های آسیب دیده روده را با عمل جراحی خارج کنیم.

از آنجایی که غذاهایی مصرفی شما مستقیما با دستگاه گوارش و روده در تماس است، در بین درمان های بیماری التهاب روده رژیم غذایی نقش بسیار پررنگی دارد. با توجه به تفاوت های فیزیولوژیک هر فرد نمیتوان یک رژیم غذایی یکسان را برای همه افراد تجویز کرد و باید برنامه غذایی التهاب روده در هر فرد به صورت اختصاصی تنظیم شود. با این حال در ادامه کلیات رژیم غذایی التهاب روده را برای شما شرح میدهیم:

افراد مبتلا به التهاب روده بخاطر وضعیت گوارشی و داروهای مصرفی در معرض مشکلات تغذیه ای زیادی قرار دارند. بنابر این اولین هدف رژیم درمانی در التهاب روده حفظ پایداری وضعیت تغذیه ای از جهت تامین مواد غذایی مورد نیاز بدن است. علاوه بر این رژیم غذایی نقش پررنگی را در کاهش علائم التهاب روده ایفا میکند.
اولین قدم در رژیم غذایی التهاب روده شناخت وضعیت گوارشی خودتان است. بسیاری از غذاها که در افراد سالم مشکلی ایجاد نمیکنند ممکن است در افراد مبتلا به التهاب روده مشکل ساز شده و باعث نفخ یا دل درد شوند. با توجه به اینکه این غذاها در هر فرد ممکن است علائم بالینی متفاوتی داشته باشد مهم است که از بدن خودتان شناخت داشته باشید. این مسئله تنها با ثبت یادآمد غذایی به دست می آید.
رژیم های غذایی ضد التهاب، رژیم غذایی FODMAPs و محدودیت در برخی کربوهیدرات ها از جمله مواردی است که در درمان التهاب روده میتوان استفاده کرد.
نیاز به انرژی در افراد مبتلا به التهاب روده افزایش پیدا نمیکند و همانند افراد سالم است. با این حال بیمارانی که دچار کاهش وزن شده اند و باید وزن خود را اضافه کنند نیاز دارند انرژی بیشتری دریافت کنند و از رژیم های پرکالری استفاده نمایند.
اما نیاز به پروتئین با توجه به شرایط بیمار و شدت بیماری ممکن است بیشتر از حالت عادی باشد. بدن برای ترمیم آسیب های وارد شده نیاز به پروتئین دارد و این پروتئین باید از طریق رژیم غذایی تامین شود. از طرفی مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی باعث تحلیل بافت های عضلانی میشوند و برای جلوگیری از تحلیل بیش از حد عضلات باید به رژیم غذایی شما به اندازه کافی پروتئین داشته باشد. بعلاوه اینکه التهاب روده باعث از دست رفتن مقداری پروتئین هم میشود. از این رو با در نظر گرفتن همه این شرایط برای اینکه تعادل مثبت پروتئین در بدن حفظ شود نیاز است که مقدار پروتئین دریافتی حدود ۱.۳ تا ۱.۵ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باشد.
در فاز حاد یا شدید بیماری التهاب روده باید میزان فیبر در رژیم غذایی خود را بسیار کاهش دهید و به اندازه کافی از مایعات بدون کافئین و شکر استفاده کنید تا آب از دست رفته بدن جایگزین شود.
در برخی افراد دیگر هم مشاهد میکنیم مصرف لاکتوز (قند شیر)، فروکتوز (قند میوه) و سوربیتول (قند الکلی مورد استفاده در صنایع غذایی) باعث ورم، گاز روده و اسهال میشود. از این رو باید در مصرف این ترکیبات هم احتیاط کرد. در این افراد مصرف چربی زیاد در رژیم غذایی باعث اسهال چرب میگردد که نباید در مصرف چربی ها زیاده روی کنند. البته مطالعات نشان میدهند که شیوع عدم تحمل لاکتوز در افراد مبتلا به التهاب روده با افراد سالم تفاوتی ندارد و اگر مشکلی با مصرف لاکتوز یا لبنیات ندارید نیازی به محدودیت مصرف آنها نیست.
بیماران مبتلا به التهاب روده که دچار تنگی یا انسداد روده شده اند باید از یک رژیم غذایی کم فیبر استفاده کنند و حجم غذاهای خود را کاهش دهند. در عوض با افزایش دفعات غذا خوردن انرژی و مواد مغذی لازم را دریافت کنند.
اگر شما مبتلا به سوء جذب چربی ها شده اید و چربی ها از دستگاه گوارش شما دفع میشوند، بهتر است از چربی های متوسط زنجیر یا MCT ها در رژیم غذایی خود استفاده کنید. در دسترس ترین MCT روغن نارگیل است که به راحتی در دستگاه گوارش جذب شده و باعث افزایش انرژی دریافتی و جذب ویتامین های محلول در چربی میشود. فقط باید این نکته را رعایت کنید که مقدار MCT ها در رژیم غذایی باید به تدریج زیاد شود تا باعث علائم گوارشی نگردد.

از آنجایی که افراد مبتلا به التهاب روده معمولا در معرض کمبود دریافت برخی ریزمغذی ها هستند، مکمل یاری با استفاده از مکمل های ویتامین B۶، ویتامین B۹ و ویتامین B۱۲ میتوانید مفید باشد. آهن یکی دیگر از ریزمغذی هاییست که افراد مبتلا به التهاب روده در معرض کمبود آن قرار دارند و این مسئله هم بخاطر سوءجذب و هم خونریزی های گوارشی است. از این در افرادی که به کمخونی ناشی از التهاب روده مبتلا شده اند مکمل یاری با آهن میتواند مفید واقع شود.
بروز اسهال در این افراد سبب دفع زینک، پتاسیم و سلنیم میشود که باید نسبت به دریافت کافی آنها از طریق رژیم غذایی یا مصرف مکمل آنها اطمینان حاصل کنیم.
ویتامین D و کلسیم هم دو ماده مغذی دیگر هستند که در افراد مصرف کننده داروهای استروئیدی باید حتما مد نظر قرار گیرند. از آنجایی که داروهای استروئیدی میتوانند سبب کاهش تراکم استخوان و پوکی آن شوند، استفاده از مکمل ویتامین D و کلسیم در این افراد ضروری است.
مکمل امگا ۳ یکی دیگر از مکمل هایی است که به کاهش علائم بیماری التهاب روده بسیار کمک میکند. مکمل امگا ۳ در هر دو نوع کولیت و کرون باعث میشود که علائم بیماری کمتر شده، اثرات داروها بیشتر شود و نهایتا طول دوره بهبودی کوتاه تر گردد.

همانطور که دیدید مکمل های غذایی میتوانند در کاهش علائم، پیشگیری از سوءتغذیه و کوتاه کردن دوره حاد بیماری التهاب روده به شما کمک کنند. اما از آنجایی که مصرف بیش از حد مکمل های غذایی میتوانند باعث تداخل در جذب سایر مواد مغذی شوند، قبل از مصرف هرگونه مکمل غذایی با مشاور تغذیه صحبت کنید.

غذاها و مکمل های پروبیوتیک به عنوان یک راه درمان برای بیماری IBD شناخته میشوند. پروبیوتیک میکروارگانیسم های مفیدی هستند که در دستگاه گوارش شما تعادل میکروبی را به نفع باکتری های مفید تغییر میدهند. پروبیوتیک ها در التهاب روده از نوع کولیت باعث کاهش علائم بیماری، کاهش طول بیماری در دوره حاد و بهبود سریعتر بیماری میگردد. از طرفی در کاهش التهاب روده هم نقش دارند. اما هنوز مفید بودن پروبیوتیک ها در انواع بیمارانی که به کرون مبتلا هستند تایید نشده است و نیازمند مطالعات بیشتری میباشد.
با این حال مصرف منظم غذاهای حاوی پروبیوتیک مثل ماست هایی که حاوی میکروارگانیسم زنده هستند، دوغ کفیر و... را برای کاهش علائم IBD یا التهاب روده توصیه میکنیم.

پره بیوتیک ها هم با تغذیه باکتری های مفید روده و نامناسب کردن محیط دستگاه گوارش برای باکتری های پاتوژن (بیماری زا) میتوانند به درمان علائم سندرم روده تحریک پذیر کمک کنند. پره بیوتیک ها شامل بلغور، آرد کامل، نان کامل، عدس، بذر کتان، بادام، سیر، اسفناج، پیازچه، موز و پلانتین میباشند. استفاده منظم از انواعی که باعث ایجاد مشکل در شما نمیشود را توصیه میکنیم.

• در زمان بروز اسهال یا استفراغ با نوشیدن آب و مایعات کافی آب از دست رفته بدن را جبران کنید.
• در زمان مصرف لاکتوز (لبنیات) و گلوتن (آرد گندم و محصولات تولید شده از آرد گندم) علائم خود را تحت نظر داشته باشید و در صورت تشدید علائم آنها را از رژیم غذایی خود حذف کنید.
• در صورتی که وزن شما از محدوده طبیعی پایین تر است یا به عبارتی BMI کمتر از ۱۸.۵ دارید کالری دریافتی خود را افزایش دهید.
• مصرف میوه ها و فیبر غذایی کافی در رژیم غذایی اثر محافظت کنندگی دارد، البته در افرادی که دچار فیستول یا گرفتگی روده شده اند باید فیبر غذایی بسیار کم و یک رژیم پر کالری پر پروتئین استفاده کنند.
• مصرف زیاد قند های ساده و چربی زیاد در رژیم غذایی کرون توصیه نمیشود.
• اگر دچار اسهال چرب هستید از چربی های MCT استفاده کنید.
• مصرف مولتی ویتامین-مینرال ها در مواردی که دریافت غذایی کافی ندارید میتواند مفید باشد.
• وعده های غذایی کم حجم در دفعات زیاد بهتر تحمل میشود. از مصرف غذاهای حجیم خودداری کنید.
• مکمل امگا ۳ باعث کاهش علائم بیماری میشود. از مصرف آن غافل نشوید.
• عصاره های زردچوبه، فلفل قرمز، زنجبیل، میخک، رازیانه، انیس، سیر، رزماری، ریحان و انار باعث کاهش التهاب روده میشوند و برای شما مفیدند.
• پروبیوتیک ها، پره بیوتیک ها، آنتی اکسیدان های طبیعی، گلوتامین و اسیدهای چرب کوتاه زنجیر در کاهش علائم کرون و بهبود بیماری کمک کننده اند.
• سطح ویتامین D، زینک، آهن، منیزیوم، ویتامین های گروه B و سلنیم را چک کنید و در صورت لزوم مکمل آنها استفاده شود.
• در صورت مصرف داروهای استروئیدی از منابع کلسیم بیشتری در رژیم غذایی خود استفاده کنید.

• همانند رژیم کرون، اگر وزن شما پایین است انرژی رژیم غذایی کولیت اولسراتیو را افزایش دهید تا وزنتان به محدوده طبیعی بازگردد.
• در زمان فاز حاد بیماری از مصرف فیبر های غذایی مثل سبزیجات، میوه‌ها و... خودداری کنید.
• مکمل آنتی اکسیدان و روغن ماهی حاوی امگا ۳ در زمان فاز حاد بیماری میتواند به بهبود سریعتر کولیت کمک کند.
• مراقب لاکتوز (موجود در لبنیات)، گلوتن (موجود در محصولات تهیه شده از آرد گندم) باشید و اگر باعث تشدید بیماری میشوند آنها را از رژیم کولیت اولسراتیو حذف کنید.
• مصرف مغزیجات، دانه ها، حبوبات و غلات کامل میتواند باعث تحریک کولیت شود. میوه های تازه و سبزیجات هم اگر به مقدار زیاد استفاده شوند به خوبی تحمل نشده و باعث التهاب روده میگردند، از این رو آنها را در رژیم غذایی کولیت اولسراتیو محدود کنید.
• یک رژیم غذایی کولیت پر پروتئین، پر کالری در افرادی که فاز حاد بیماری طولانی شده است توصیه میشود.
• بجای ۳ وعده غذایی، ۶ وعده با حجم کمتر استفاده کنید.
• مصرف مولتی-ویتامین مینرال میتواند به جبران کمبود دریافت ریزمغذی ها کمک کند. در زمان مصرف داروهای استروئیدی مراقب کلسیم دریافتی خود باشید تا به پوکی استخوان مبتلا نشوید.
• منایع غذایی امگا ۳ مثل ماهی های چرب یا مکمل امگا ۳ برای بهبود کولیت مفید هستند.
• در افراد مبتلا به سوءجذب چربی از روغن های MCT استفاده شود.
• پروبیوتیک ها در بهبود کولیت اولسراتیو مفید هستند.
• مکمل های گلوتاتیون، سولفوروفان، کپساسین و کوآنزیم Q۱۰ میتوانند در برخی مواقع به بهبود بیماری کمک کنند.
• از غذا خوردن ۲ الی ۳ ساعت قبل از خواب خودداری کنید.
• از مصرف نوشیدنی های یخ یا نوشیدنی های گازدار در رژیم غذایی کولیت اولسراتیو پرهیز کنید.
• غذاها را به طور کامل بجوید و به آرامی غذا بخورید.
• در فاز حاد بیماری مطمئن شوید که آب و مایعات کافی دریافت میکنید. در این دوره به روده خود استراحت دهید و از اسید های چرب کوتاه زنجیر و گلوتامین برای بهبود سریعتر استفاده کنید.