رژیم غذایی برای بیماران کلیوی

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۶ شهریور ۱۴۰۳

نارسایی کلیه یکی از بیماری های مزمن کلیوی است که در آن نفرون های کلیه (نفرون ها سلول های کلیوی هستند که در تصفیه خون نقش دارند) بر اثر عواملی مثل فشار خون بالا، دیابت، گلومرولونفریت و... آسیب دیده و از بین میروند. با از بین رفتن برخی از نفرون ها، جریان خون در نفرون های باقی مانده افزایش یافته و در نهایت آنها هم فرسوده میشوند.
به همین دلیل داشتن یک رژیم غذایی برای بیماران کلیوی ضروری است تا فشار وارده بر کلیه را کاهش داده و باعث آسیب به نفرون های سالم نشود.
بیماری مزمن کلیه مراحل مختلفی دارد که با پیشرفت بیماری عملکرد کلیه ها کاهش پیدا کرده و ما مجبور هستیم رژیم غذایی محدودتری را رعایت کنیم و در صورت عدم رعایت رژیم غذایی کلیوی، منجر به نارسایی کلیه شده و در نهایت باید دیالیز و پیوند کلیه انجام شود.

همانطور که گفتیم بیماری مزمن کلیه مراحل مختلفی دارد که به شرح زیر میباشد:

مرحله یا استیج ۱: در این مرحله آسیب به کلیه شدید نیست و عملکرد کلیه مختل نمیشود. در استیج ۱ بیماری مزمن کلیه، عملکرد آن بین ۹۰ تا ۱۰۰% است و عملا بسیاری از افراد در این مرحله متوجه بیماری خود نیستند.
مرحله یا استیج ۲: در استیج ۲ بیماری مزمن کلیه آسیب گسترش میابد و عملکرد کلیه کمی افت پیدا میکند. در این مرحله کلیه هنوز ۶۰ تا ۸۹% از عملکرد خود را حفظ کرده و بسیاری از وظایف خود را به درستی انجام میدهد.
مرحله یا استیج ۳: استیج ۳ خود شامل ۲ مرحله میشود، مرحله a و b. در استیج ۳a عملکرد کلیه به ۴۵ تا ۵۹% افت پیدا کرده و تقریبا کلیه نیمی از عملکرد خود را از دست داده است. در استیج ۳b آسیب شدید تر بوده و عملکرد کلیه به ۳۰ تا ۴۴% کاهش پیدا کرده است. از استیج ۳ به بعد محدودیت های شدیدی در رژیم غذایی بیماران کلیوی اعمال میشود.
مرحله یا استیج ۴: در این مرحله آسیب ها به کلیه بسیار شدید بوده و عملکرد کلیه تنها ۱۵ تا ۲۹% حالت عادی است. اما هنوز هم با رعایت رژیم غذایی کلیوی میتوان تا حدودی شرایط درونی بدن را کنترل کرد.
مرحله یا استیج ۵: در این مرحله کلیه از کار افتاده میشود و عملکرد آن به زیر ۱۵% کاهش پیدا میکند. بیماران کلیوی در این مرحله باید کم کم آماده دیالیز و پیوند کلیه شوند.

اختلال در الکترولیت ها (فسفر، سدیم، پتاسیم و...) و افزایش اوره و کراتینین معمولا از استیج ۳ به بعد رخ میدهد و در استیج ۱ و ۲ معمولا دفع خون یا دفع پروتئین از ادرار دیده میشود. اینکه در کدام مرحله از بیماری کلیوی قرار دارید معمولا در برگه آزمایش نوشته میشود و یا با بررسی کراتین و اوره خون میتوان آن را مشخص کرد.

در صورتی که از رژیم غذایی مناسب استفاده نکنید، سلول های سالم کلیه به سرعت از بین میروند و نهایتا به پیوند کلیه احتیاج پیدا خواهید کرد. حتما با مشورت مشاور تغذیه از رژیم غذایی متناسب با شرایط بیماری استفاده کنید تا فشار از روی کلیه برداشته شود و بیماری تحت کنترل شما قرار گیرد.

پیشتر گفتیم که بیماری کلیه مراحل مختلفی دارد و در هر مرحله تنها قسمتی از عملکرد کلیه کاهش پیدا میکند. در نتیجه رژیم غذایی بیماران کلیوی در مراحل مختلف یکسان نخواهد بود و محدودیت های غذایی در مراحل ابتدایی بیماری کلیه بسیار کمتر است. هرچه آسیب به نفرون های کلیه بیشتر باشد ما مجبور هستیم برای جلوگیری از به هم ریختن تعادل بدن محدودیت های شدیدتری اعمال کنیم.

نکته بسیار مهمی که در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید به آن توجه داشت این است که اگر مقدار پروتئین یا انرژی دریافتی در رژیم غذایی به اندازه کافی نباشد، بدن ماهیچه ها را تجزیه کرده تا بتواند نیاز خود به پروتئین را تامین کند. در نتیجه همین مسئله باعث افزایش فشار روی کلیه ها خواهد شد. پس مصرف غذایی کمتر هم میتواند به اندازه مصرف بیش از اندازه آن خطرناک باشد.

بسیاری از بیماران کلیوی بخاطر ترس از پیشرفت بیماری یا آسیب شدیدتر، به اندازه کافی غذا نمیخورند و دچار سوء تغذیه میشوند. در صورت ادامه دار شدن این روند آسیب کلیه افزایش پیدا خواهد کرد و حتی سایر اندام های حیاتی مثل قلب هم در معرض آسیب قرار میگیرند.

رژیم غذایی در مراحل ۱ و ۲ بیماری کلیه | رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین

در مرحله یا استیج ۱ و ۲ بیماری کلیه با توجه به اینکه هنوز کلیه بیشتر عملکرد خود را حفظ کرده و وظایف خود را انجام میدهد، تنها باید روی دریافت پروتئین و سدیم رژیم غذایی متمرکز شویم تا مانع افزایش فشار روی سلول های سالم کلیه شویم.

مقدار پروتئین رژیم غذایی بیماری کلیه در مرحله ۱ و ۲ باید ۱ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باشد. و حداقل نیمی از پروتئین دریافتی در رژیم غذایی از منابع پروتئینی باکیفیت مثل پروتئین های جانوری (انواع گوشت و لبنیات) باشد.

محدودیت سدیم در رژیم غذایی به این دلیل است که فشار خون شما افزایش پیدا نکند و باعث آسیب بیشتر به سلول های کلیه نشود. فشار خون بالا یکی از عوامل اصلی تخریب نفرون های کلیه است. سدیم دریافتی شما در طول روز باید کمتر از ۲۴۰۰ میلی گرم باشد. از آنجا که اصلی ترین منبع سدیم در رژیم غذایی نمک خوراکی است، با احتساب سدیم موجود در غذاهای مختلف چیزی در حدود یک سوم قاشق چایخوری نمک میتوانید در طول روز استفاده کنید. (البته مقدار دقیق نمک نیاز به محاسبات دقیق تری دارد و برای هر فرد متفاوت است.)

در نهایت اگر بیماری های زمینه ای مثل دیابت، بیماری های قلبی عروقی و... هم وجود داشت باید محدودیت های غذایی این بیماری ها هم در رژیم غذایی بیماران کلیوی در نظر گرفته شود تا بیماری تشدید نشود. اما همواره اولویت اصلی ما سلامت کلیه هاست.

در صورتی که در این دو مرحله رژیم غذایی کلیوی رعایت شود و بیماری های زمینه مثل دیابت یا فشار خون را کنترل کنیم، آسیب به نفرون های کلیه بیشتر نخواهد شد و در نتیجه نیازی به محدودیت های شدید تر غذایی هم نخواهد بود.

رژیم غذایی در مراحل ۳ تا ۵ بیماری کلیه | رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین و الکترولیت بالا

از مرحله ۳ به بعد بیماری کلیه، اختلال در عملکرد کلیه ها شدیدتر شده و در نتیجه نمیتوانند به خوبی سطح الکترولیت های بدن مثل فسفر، سدیم و پتاسیم را تنظیم کنند. در مرحله ۵ بیماری کلیوی، کلیه ها حتی توان تنظیم مایعات در بدن را هم نخواهند داشت و دفع ادرار با مشکل مواجه میشود که باید در این شرایط دریافت مایعات هم محدود شود.

پس محدودیت های بسیار شدیدتری نسبت به مراحل اولیه بیماری کلیه داریم. پروتئین دریافتی در مراحل ۳ به بعد به ۰.۶ تا ۰.۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن میرسد (که حداقل نیمی از آن باید پروتئین با کیفیت باشد) و دریافت سدیم، پتاسیم و فسفر هم به شدت محدود میگردد. به طوری که مصرف غذاهایی که سدیم، پتاسیم و فسفر بالایی دارند باید محدود شود تا مقدار این سه الکترولیت در بدن افزایش پیدا نکند. در این مرحله دریافت سدیم باید به کمتر از ۲۴۰۰ میلی گرم در روز، پتاسیم به کمتر از ۳۰۰۰ میلی گرم در روز و فسفر به کمتر از ۱۰۰۰ میلی گرم در روز برسد.

در صورتی که بیمار کلیوی دچار اِدِم (تورم در اندام های بدن بخاطر احتباس آب) یا کاهش دفع ادرار بود باید مقدار مایعات دریافتی از جمله آب هم محدود شده و تنها ۵۰۰ میلی لیتر بیشتر از آب دفعی بدن از طریق دفع ادرار باشد.

دفع پروتئین معمولا در مراحل اولیه بیماری کلیه یا برخی بیماری های حاد کلیه رخ میدهد. در نتیجه ما با توجه به اینکه چند درصد از کلیه هنوز عملکرد طبیعی خود را حفظ کرده محدودیتی بین ۰.۶ تا ۱ گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین اعمال میکنیم. به طور مثال یک فرد ۷۰ کیلوگرمی در طول روز مجاز است بین ۴۲ تا ۷۰ گرم پروتئین از طریق غذاهای مختلف دریافت کند.

اما چه غذاهایی را باید در رژیم کم پروتئین برای بیماران کلیوی محدود کنیم؟ یا اینکه برای کم کاری کلیه چه بخوریم؟ در ادامه لیستی از غذاهای حاوی پروتئین که باید دریافت آنها در رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین محدود شود را مشاهده میکنید. در رژیم غذایی برای کاهش اوره و کراتینین هم باید همین محدودیت ها رعایت شود تا سطح اوره و کراتینین به تدریج کاهش پیدا کرده و سطح طبیعی یا نزدیک به آن برسند.

لبنیات

واحد های غذایی در رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین با واحد های غذایی برای افراد عادی متفاوت است و نباید باهم اشتباه گرفته شوند. در هر واحد از گروه لبنیات حدود ۴ گرم پروتئین وجود دارد و باید در بازه مجاز پروتئین دریافتی محاسبه شود.

• هر واحد لبنیات در رژیم غذایی دفع پروتئین از کلیه معادل نصف لیوان شیر، شیر کاکائو، ماست یا بستنی، یک چهارم لیوان پودر شیر خشک،۴ قاشق غذاخوری خامه، ۳ قاشق غذاخوری پنیر خامه ای یا نصف قوطی کبریت (۱۵ گرم) پنیر معمولی است.
• در مراحل ۳ تا ۵ بیماری کلیوی، دریافت لبنیات بخاطر میزان فسفر بالای آن محدود میشود و بین نیم تا یک واحد در روز میتوانید استفاده کنید.

گوشت ها

گوشت ها از اصلی ترین منابع تامین پروتئین در رژیم غذایی بیماران کلیوی هستند. هر واحد از گروه گوشت حدود ۷ گرم پروتئین دارد و همانند لبنیات از پروتئین های باکیفیت محسوب میشود.

• هر واحد از گروه گوشت ها معادل یک قوطی کبریت (۳۰ گرم) انواع گوشت قرمز پخته، گوشت مرغ پخته، گوشت بوقلمون پخته، گوشت بلدرچین پخته، گوشت ماهی و میگو پخته یا ۱ عدد تخم مرغ بزرگ کامل یا ۲ عدد سفیده تخم مرغ است.
• در رژیم غذایی دفع پروتئین از کلیه، پس از لبنیات بیشترین محدودیت در گروه گوشت وجود دارد.

این باور غلط که گوشت مرغ برای کلیه ضرر دارد را کنار بگذارید و از انواع گوشت ها در رژیم غذایی خود استفاده کنید. البته همانطور که گفتیم همه گوشت ها از جمله گوشت مرغ حاوی پروتئین زیادی است و نباید در مصرف آنها زیاده روی شود. اما مصرف متعادل آنها در بیماران کلیوی ضروری است و حتما باید مصرف شوند.

غلات

برخلاف تصور بسیاری از افراد، غلات هم حاوی پروتئین هستند. مقدار پروتئین غلات زیاد نیست و به ازای هر واحد تنها ۲ گرم پروتئین وجود دارد. با این حال نمیتوان حتی این ۲ گرم را نادیده گرفت و باید در زمره پروتئین مجاز در در رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین محاسبه شود.

• هر واحد غلات معادل ۳۰ گرم انواع نان لواش، سنگک، بربری یا لواش، ۲۰ گرم نان خشکه، ۳۰ گرم کیک یزدی، بیسکوییت یا شیرینی دانمارکی، سه چهارم لیوان غلات آماده، یک لیوان گندمک، نصف لیوان غلات پخته، ۳ قاشق غذاخوری آرد، نصف لیوان ماکارونی پخته یا ۵ قاشق غذاخوری برنج پخته است.
از آنجایی که غذای اصلی ما در فرهنگ ایرانی نان و برنج است شما میتوانید همچنان عمده انرژی خود را از طریق مصرف برنج و نان تامین کنید و نگرانی از بابت مصرف آنها نداشته باشید. اما باید میزان پروتئین دریافتی آنها را محاسبه کنید تا باعث دریافت زیاد پروتئین در شما نشود.

در برخی افراد این باور غلط وجود دارد که مصرف ماکارونی یا برنج برای بیماران کلیوی ضرر دارد. در صورتی که برنج سفید و ماکارونی ساده از جمله غلات کم پروتئین به شمار میروند و بیماران مبتلا به نارسایی کلیه میتوانند از آن‌ها در رژیم غذایی خود استفاده کنند. اما از آنجایی که در برنج و ماکارونی هم مقدار کمی پروتئین وجود دارد نباید در مصرف آن‌ها ز‌یاده روی کرد

حبوبات، مغزیجات و لوبیای سویا

حبوبات، مغزیجات و لوبیای سویا هم از جمله مواد غذایی با پروتئین بالا هستند که مقدار زیادی پروتئین برای بدن شما فراهم میکنند. هر واحد حبوبات ۸ گرم پروتئین، هر واحد مغزیجات ۷ گرم پروتئین و هر واحد لوبیای سویا ۱۴ گرم پروتئین دارد و باید میزان آن را در رژیم غذایی دفع پروتئین از کلیه محاسبه کنید.

• هر واحد حبوبات برابر نصف لیوان انواع حبوبات پخته، هر واحد مغزیجات معادل ۳۰ گرم بادام، بادام زمینی، پسته، مغز تخمه ژاپنی و فندق، ۴۵ گرم گردو، ۲۵ گرم مغز تخمه آفتابگردان، ۳۵ گرم مغز تخمه کدو یا ۲۵ گرم مغز تخمه هندوانه است. هر واحد لوبیای سویا هم معادل ۳.۵ قاشق غذاخوری یا ۲۸ گرم سویا میباشد.

* در مورد مصرف مغزیجات و دانه های روغنی در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید توجه کنید که حتما بدون نمک باشند.
* نکته مهم دیگر درباره حبوبات، مغزیجات و لوبیای سویا این است که در مراحل ۳ به بعد بیماری کلیوی باید دریافت آنها بخاطر فسفر و پتاسم بالا به شدت محدود شود.

آیا حبوبات برای کلیه مضر است؟ در پاسخ به این سوال باید به وضعیت بیمار توجه کرد. از آنجایی که حبوبات فسفر و پتاسیم بسیار بالایی دارند اگر سطح این دو ماده معدنی در خون کنترل شده نباشد باید از مصرف آنها پرهیز کرد. در غیر اینصورت با محاسبه میزان پتاسیم و فسفر آنها میتوان مقدار کمی از آنها را در رژیم غذایی جایگزاری کرد و ضرری برای کلیه ندارند.

سبزیجات و میوه ها

سبزیجات و میوه ها هم مقدار بسیار کمی پروتئین دارند. اما همین مقدار کم را هم نمیتوان در رژیم غذایی بیماران کلیوی دفع پروتئین نادیده گرفت. هر واحد سبزیجات حدود ۱ گرم پروتئین و هر واحد از میوه ها حدود ۰.۵ گرم پروتئین دارند. مقدار پروتئین این دو گروه غذایی را در رژیم غذایی دفع پروتئین از کلیه حتما لحاظ کنید.

• هر واحد از گروه سبزیجات معادل نصف لیوان شاهی، لوبیا سبز، فلفل سبز، کلم خام، کاهو، اسفناج، ریواس، کلم، گل کلم، سبزی خوردن، پیازچه، بامیه، قارچ، باقلا سبز و... یا یک عدد خیار متوسط، یک عدد بادمجان یا کدو سبز متوسط، ۵ شاخه مارچوبه، یک عدد هویج، نصف عدد ذرت، یک عدد گوجه فرنگی، یک عدد سیب زمینی متوسط یا ۲ قاشق غذاخوری رب گوجه فرنگی است.

• هر واحد میوه هم شامل نصف لیوان زغال اخته، عصاره هلو، کمپوت یا عصاره گلابی، هندوانه، شاه توت، توت فرنگی، تمشک، گیلاس، انبه، کمپوت هلو، خربزه، گرمک یا نصف لیوان آب میوه های مختلف یا نصف لیمو، یک عدد سیب، ۱۵ حبه انگور، یک عدد هلو، ۲ عدد نارنگی، نصف عدد انار، یک عدد خرمالو، یک عدد کیوی، یک عدد شلیل، ۳ عدد خرما، ۵ عدد آلو خشک، نصف عدد موز، یک عدد گلابی، ۲ عدد ازگیل و ۳ عدد زردآلو است.

* اکثر میوه ها و سبزیجات پتاسیم بالایی دارند و در مراحل ۳ به بعد بیماری کلیوی باید محدود شوند که در ادامه به آن به طور کامل پرداخته ایم.

غذاهای مضر برای دفع پروتئین و نارسایی کلیه

با وجود اینکه انتخاب های غذایی زیادی در رژیم کلیوی وجود دارد اما برخی غذاها برای دفع پروتئین مضر است. اولین چیزی که در این زمینه باید محدود کنید سدیم است. سدیم که به مقدار زیاد در نمک خوراکی وجود دارد باعث افزایش فشار خون و افزایش فشار روی سلول های کلیه شده و نهایتا منجر به بیشتر شدن دفع پروتئین خواهد شد. غذاهای کنسروی، غذاهای فراوری شده، فست‌فود ها، سس ها و... هم حاوی سدیم بالایی هستند و جزو غذاهای مضر برای دفع پروتئین کلیه به حساب می آیند.
غذاهای سرخ شده در حرارت بالا نیز بخاطر اسید های چرب ترانسی که تولید میکنند میتوانند باعث آسیب به عروق و سلول های کلیوی شوند. از این رو باید مصرف این ترکیبات را هم محدود کنید و از آنها در رژیم غذایی خود استفاده نکنید. کره گیاهی یا مارگارین نیز مقدار زیادی اسید چرب ترانس دارد که باید از مصرف آن خودداری کنید.
و در نهایت در افرادی که مشکل قند خون دارند استفاده از قندهای ساده به مقدار زیاد میتواند سبب افزایش قند و در ادامه از بین رفتن سلول های کلیه و افزایش دفع پروتئین شود. در این افراد قند و شکر، شیرینیجات، شکلات، شربت، آبنبات و... جزو غذاهای مضر برای دفع پروتئین کلیه به شمار میرود. البته در برخی مواقع برای تامین انرژی مورد نیاز بدن مجبور هستیم مقداری از قند های ساده در رژیم غذایی استفاده کنیم که در این شرایط باید دریافت داروهای کنترل کننده قند افزایش پیدا کند.

گاها سوال میشود که چه چیزی برای رفع دفع پروتئین کلیه خوب است؟ تنها راه حل برای این مشکل محدودیت در دریافت پروتئین است و هیچ ماده غذایی نمیتواند باعث درمان دفع پروتئین از کلیه شود.

همانطور که مشاهده کردید غذاهای بدون پروتئین برای بیماران کلیوی صرفا به چربی ها، روغن ها و قند های ساده محدود میشود و سایر گروه های غذایی از جمله نان و غلات، لبنیات، حبوبات، سویا، گوشت ها، مغزیجات، دانه ها و به مقدار کمتر در سبزیجات و میوه ها پروتئین یافت میشود. از طرفی میزان پتاسیم در میوه ها و سبزیجات بالا است و نمیتوان در رژیم غذایی بیماری مزمن کلیه از آنها به مقدار زیاد استفاده کرد. در مصرف چربی ها نیز بخاطر افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی نباید زیاده روی کرد. به همین دلیل حتما باید برای تنظیم میزان درشت مغذی ها و ریز مغذی های رژیم غذایی خودتان به مشاور تغذیه مراجعه کنید.
به طور کلی در رژیم کم پروتئین برای بیماران کلیوی باید بیشتر از غلات، میوه ها، سبزیجات، چربی های سالم و به مقدار کمتری از انواع گوشت، لبنیات، حبوبات و مغزیجات استفاده شود.

رژیم غذایی در بیماران کلیوی اهمیت فوق العاده زیادی دارد. اگر رژیم غذایی در این عزیزان به درستی رعایت نشود میتواند عواقب جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. از جمله مهمترین عوارضی که عدم رعایت رژیم غذایی میتواند به همراه داشته باشد شامل موارد زیر میشود:

• آسیب به قسمت های سالم کلیه و افت بیشتر عملکرد آن
• از بین رفتن همه قسمت های کلیه و احتیاج پیدا کردن به دیالیز و پیوند کلیه
• افزایش سطح پتاسیم خون و در نتیجه احتمال سکته قلبی
• افزایش سطح اسید اوریک و رسوب آنها در مفاصل که باعث درد های شدید مفصلی میشود
• افزایش فسفر خون و به دنبال آن افزایش خطر سکته های مغزی یا قلبی
• تحلیل رفتن استخوان ها و در نتیجه افزایش خطر شکستگی استخوان با کوچکترین ضربه
• خستگی مزمن و آسیب به عضلات بدن

پتاسیم یکی از الکترولیت هایی است که در مرحله ۳ به بعد بیماری مزمن کلیه دچار اختلال میشود و سطح آن در خون افزایش پیدا میکند. سطح پتاسیم در بدن به شدت تحت تاثیر پتاسیم رژیم غذایی است. بنابر این در بیمارانی که سطح پتاسیم بالایی دارند باید مقدار پتاسیم رژیم غذایی محدود شود.

از آنجایی که لبنیات، گروه گوشت، نان و غلات بر اساس میزان پروتئین آنها باید مصرف شوند، تنها گروه هایی که ما میتوانیم برای کاهش پتاسیم دریافتی محدود کنیم گروه میوه ها و سبزیجات هستند.

میوه ها و سبزیجات به سه دسته کم پتاسیم، با پتاسیم متوسط و پر پتاسیم تقسیم میشوند. در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی باید مقدار دریافت میوه ها و سبزیجات پر پتاسیم محدودیت بیشتری داشته باشد و زیاد استفاده نشوند.

در هر بیمار کلیوی، مقدار پتاسیم مجاز با توجه به شرایط او متفاوت خواهد بود و ممکن است اجازه مصرف میوه ها و سبزیجات پر پتاسیم هم در رژیم غذایی داشته باشد. اما به طور کلی در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی، میوه ها و سبزیجات پر پتاسیم محدود میشوند.

در ادامه لیست میوه ها و سبزیجات مختلف را بر اساس مقدار پتاسیم آنها مشاهده میکنید:

سبزیجات کم پتاسیم

این گروه از سبزیجات کمترین میزان پتاسیم را دارند (به ازای هر واحد ۷۰ میلی گرم پتاسیم دارند) و آزادانه تر میتوان در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی از آنها استفاده کرد.

• هر واحد از این گروه شامل نصف لیوان شاهی، لوبیا سبز، فلفل سبز، کلم خام یا یک لیوان کاهو یا یک عدد خیار پوست کنده است.

سبزیجات با پتاسیم متوسط

این دسته از سبزیجات مقدار پتاسیم بیشتری نسبت به گروه قبل دارند (به ازای هر واحد ۱۵۰ میلی گرم پتاسیم) و مصرف آنها در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی باید با احتیاط صورت گیرد.

• هر واحد از این گروه نیز معادل نصف لیوان ریواس، اسفناج خام، هویج پخته، شلغم، سبزی خوردن، قارچ تازه، بروکلی، پیاز، تربچه، نخود سبز، کلم پخته، گل کلم یا یک عدد بادمجان یا کدوی متوسط، یک عدد هویج کوچک، ۵ شاخه مارچوبه، ۱ شاخه کرفس یا نصف عدد ذرت است.

سبزیجات پر پتاسیم

این دسته از سبزیجات بیشترین میزان پتاسیم را دارند (به ازای هر واحد ۲۷۰ میلی گرم پتاسیم) و تا حد امکان باید در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی محدود شوند.
در صورتی که تمایل داشته باشید از سبزیجات پر پتاسیم در رژیم غذایی خود استفاده کنید باید سایر غذاهای پتاسیم دار را مصرف نکنید تا بتوانید از این گروه استفاده نمایید. به طور مثال اگر میخواهید یک واحد سبزیجات پر پتاسیم استفاده کنید، باید معادل ۲ واحد سبزیجات با پتاسیم متوسط یا ۴ واحد سبزیجات کم پتاسیم از رژیم غذایی شما حذف شوند.

• نصف لیوان آب گوجه فرنگی، اسفناج پخته، بامیه، چغندر، کلم بروکسل، کرفس پخته، کدو حلوایی، قارچ پخته، باقلا سبز، فلفل تند یا یک عدد گوجه یا سیب زمینی متوسط یا ۲ قاشق غذاخوری رب گوجه یا ۵ قاشق غذاخوری سبزی پخته معادل یک واحد از سبزیجات پر پتاسیم هستند.

میوه های کم پتاسیم

میوه های کم پتاسیم همانند سبزیجات کم پتاسیم به ازای هر واحد ۷۰ میلی گرم پتاسیم دارند و دست ما برای مصرف آنها در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی به مراتب باز تر است.

• هر واحد از میوه های کم پتاسیم معادل نصف لیوان آب انگور، زغال اخته، عصاره هلو، کمپوت یا عصاره گلابی یا نصف عدد لیموشیرین یا لیموترش زرد است.

میوه های با پتاسیم متوسط

از این گروه باید به مقدار متعادل در رژیم کم پتاسیم برای بیماران کلیوی استفاده شود و در مصرف آنها زیاده روی نگردد. میزان پتاسیم در این گروه هم به ازای هر واحد حدود ۱۵۰ میلی گرم است.

• هر واحد از میوه های با پتاسیم متوسط برابر با نصف لیوان آب سیب، هندوانه، شاه توت، توت فرنگی، تمشک، آب گریپ فروت، انبه، گیلاس، کمپوت هلو، انجیر تازه یا کمپوت شده یا ۱۵ حبه انگور، یا یک عدد آلو برقانی، یا یک عدد سیب کوچک، یا نصف عدد گریپ فروت، یا یک استکان آب لیمو ترش زرد، یک عدد هلوی کوچک، یا ۲ قاشق غذاخوری کشمش، یا ۲ عدد نارنگی کوچک، یا ۱۰۰ گرم آناناس یا لیموترش سبز است.

میوه های پر پتاسیم

از میوه های پر پتاسیم همانند سبزیجات پر پتاسیم باید به مقدار کم در رژیم غذایی برای بیماران کلیوی استفاده شود و نحوه جایگزین کردن آن نیز همانند سبزیجات پر پتاسیم است. این دسته هم به ازای هر واحد حدود ۲۷۰ میلی گرم پتاسیم دارند.

• هر واحد از گروه میوه های پرپتاسیم برابر است با نصف لیوان آب آلو، آب پرتقال، گرمک، خربزه، طالبی، یا نصف عدد انار یا موز متوسط، یا ۵ عدد آلوبخارا، یا ۳ عدد خرما، یا ۱ عدد خرمالو، ۱ عدد گلابی یا کیوی متوسط، یا ۲ عدد انجیر خشک، یا ۵ برگه زردآلو، یا ۱۰۰ گرم زردآلو تازه یا کمپوت شده، یا ۲ عدد ازگیل متوسط، یا ۱ عدد شلیل کوچک.

فسفر اولین الکترولیتی است که در بیماری کلیوی دچار اختلال میشود و در نتیجه مقدار آن در رژیم غذایی بیماران کلیوی باید به دقت محاسبه و اندازه گیری شود. فسفر در همه انواع غذاها به مقدار مختلفی وجود دارد. اما در برخی مواد غذایی میزان آن بیشتر است.

بیشرین میزان فسفر در بین گروه های مختلف غذایی در لوبیای سویا وجود دارد که در رژیم غذایی برای بیماران کلیوی از مرحله ۳ به بعد به طور کامل حذف میشود.
مغزیجات، دانه های روغنی مثل مغز تخمه و حبوبات نیز دارای فسفر بسیار بالایی هستند و معمولا در رژیم غذایی برای کاهش فسفر استفاده نمیشوند. البته این به معنی حذف کامل آنها نیست و میتوان مقدار بسیار کمی از حبوبات و مغزیجات را در رژیم غذایی بیماران کلیوی گنجاند، به شرطی که میزان فسفر آنها دقیقا محاسبه شود.
پس از این غذاها، لبنیات بیشترین میزان فسفر را در بین گروه های غذایی مختلف دارند و به همین دلیل در رژیم غذایی برای بیماران کلیوی محدود میشوند و نباید به مقدار زیاد استفاده شوند.
سبوس غلات، نوشابه های کولا، آب گوشت، آب خورشت ها، اندام های داخلی حیوانات مثل دل، قلوه و جگر، ماهی فسفر بالایی دارند و در رژیم غذایی برای کاهش فسفر نباید استفاده شوند.

پس در رژیم غذایی برای کاهش فسفر باید از مصرف حبوبات، سویا، مغزیجات، غلات سبوس دار، لبنیات، نوشابه های سیاه، آب گوشت ها یا آب خورشت ها، اعما و احشا حیوانات مثل دل و جگر، دانه های روغنی و ماهی خودداری کنید.

همانطور که میدانید سدیم یک از عوامل اصلی موثر بر فشار خون است که باعث بالا رفتن فشار خون و نهایتا آسیب به سلول های کلیوی میشود. از آنجایی که یکی از وظایف کلیه تنظیم سطح سدیم خون است، افت عملکرد آن باعث اختلال در تنظیم پتاسیم و افزایش فشار خون و آسیب مضاعف به کلیه میشود.

مقدار توصیه شده دریافت سدیم در طول روز برای افراد سالم و بیماران کلیوی در مرحله یک و دو کمتر از ۲۴۰۰ میلی گرم در روز و برای بیماران کلیوی در مراحل ۳ به بعد کمتر از ۲۰۰۰ میلی گرم در روز است. اصلی ترین منبع سدیم در رژیم غذایی نمک خوراکی است. هر یک قاشق چایخوری نمک خوراکی حدود ۲۵۰۰ میلی گرم سدیم دارد. پس افراد سالم هم نباید در طول روز بیش از یک قاشق چایخوری نمک دریافت کنند.

به طور معمول ما حدود ۱۵۰۰ میلی گرم سدیم از طریق مصرف غذاهای مختلف دریافت میکنیم. بنابراین در رژیم غذایی بیمار کلیوی مصرف نمک خوراکی باید حدود یک سوم تا نصف قاشق چایخوری نمک باشد.

از طرفی برخی از غذاها مثل رب، سس گوجه فرنگی، مایونز ها، کنسرو، شور ها، سوسیس، کالباس، همبرگر و... دارای نمک زیادی هستند که نباید در رژیم غذایی نارسایی کلیه مصرف شوند و دریافت آنها باید محدود گردد.

آب و مایعات یکی از مهمترین قسمت های رژیم غذایی برای بیماران کلیوی است. همانطور که میدانید کلیه آب اضافه بدن بدن را از طریق ادرار دفع میکند. حال اگر نارسایی کلیه به حدی باشد که نتواند همه این آب را دفع کند، این آب اضافه در بدن انباشته شده و باعث تورم یا اِدِم میگردد. برای جلوگیری از این حالت باید دریافت آب و مایعات در رژیم غذایی بیمار کلیوی محدود شود.

در حالت عادی ممکن است برای بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی کلیه نیاز به محدودیت آب و مایعات نباشد. اما اگر بیمار دچار ادم یا تورم بدن شده بود و یا اینکه دفع ادرار کاهش پیدا کرده بود باید دریافت مایعات هم کمتر شود.

در رژیم غذایی بیماران کلیوی که نیاز به محدودیت دریافت مایعات دارند مقدار آب و مایعات دریافتی باید در حدود ۵۰۰ سی سی (۲ لیوان) + مقدار آب دفعی از بدن از طریق ادرار باشد. به طور مثال بیماری که حدود ۵۰۰ سی سی دفع ادرار دارد میتواند تا ۱ لیتر معادل ۴ لیوان آب و مایعات در طول روز دریافت کند.

در بیمارانی که به هر دلیل دچار تب شده اند، به ازای هر نیم درجه تب، مقدار مایعات دریافتی باید ۵۰ سی سی افزایش یابد.

در رژیم غذایی بیمار کلیوی با محدودیت دریافت مایعات میتوانید از روش های زیر برای کاهش احساس تشنگی استفاده کنید:
• استفاده از چیپس یخ یا مکیدن قطعات یخ
• استفاده از لیوان کوچک تر برای جرعه جرعه نوشیدن مایعات
• اضافه کردن کمی آبلیمو به آب برای تحریک ترشح بزاق
• جویدن آدامس
• استفاده از آبنبات های ترش و سفت

در رژیم غذایی برای بیماران کلیوی و دیابتی علاوه بر مقدار های پروتئین، سدیم، پتاسیم و فسفر، باید مراقب دریافت کربوهیدرات ها هم باشیم. همانطور که میدانید کربوهیدرات ها عامل اصلی افزایش قند خون هستند و در صورتی که رژیم غذایی دیابتی کلیوی دریافت کنترل شده ای نداشته باشند باعث افزایش قند خون و آسیب بیشتر به کلیه میشوند.

اما تفاوت بسیار مهمی که در رژیم غذایی دیابتی کلیوی و رژیم یک بیمار دیابتی بدون کم کاری کلیه وجود دارد در انتخاب نوع غذا است. در رژیم دیابتی معمولی ما توصیه به مصرف نان های سبوس دار، مصرف سبزیجات بیشتر، حبوبات و انواع غلات کامل میکنیم. اما در رژیم غذایی برای بیماران کلیوی و دیابتی بخاطر محتوای فسفر و پتاسیم بالای این قبیل مواد غذایی نمیتوانیم از آنها استفاده کنیم. این مسئله بخصوص در مورد نان و غلات صدق میکنید که در رژیم غذایی دیابتی کلیوی باید از نان های سفید و غلات تصفیه شده استفاده کنیم.

گرچه مصرف غلات تصفیه شده چندان برای دیابت مناسب نیست اما قند خون را میتوان با دارو کنترل کرد ولی عملکرد کلیه را نمیتوان با هیچ دارویی افزایش داد.

سایر جنبه های رژیم غذایی دیابتی کلیوی و یک رژیم غذایی دیابتی عادی باهم یکسان است و از نظر تقسیم کربوهیدرات ها و کنترل مقدار دریافت آنها میتوانیم مثل هم عمل کنیم. اصول و کلیات رژیم دیابت را میتوانید در رژیم دیابت و تغذیه مناسب برای قند بالا بخوانید.

همانطور که گفتیم، اینکه برای کم کاری کلیه چه بخوریم یا بیماران کلیوی چه غذایی میتوانند بخورند به میزان آسیب دیدگی کلیه ها بستگی دارد. اما واقعیت این است که بیماران کلیوی تقریبا از همه مواد غذایی میتوانند استفاده کنند و محدودیتی در دریافت مواد غذایی مختلف نیست. اما مقدار دریافت مواد غذایی مختلف باید محاسبه و کنترل شده باشد. به طور مثال حبوبات دارای فسفر بسیار بالایی هستند و اگر تمایل داشته باشید که از آنها در برنامه غذایی خود استفاده کنید باید حتما سایر اجزای رژیم غذایی طوری انتخاب شوند که سطح فسفر دریافتی زیاد نشود. در مورد لبنیات هم همین مسئله صدق میکند و باید مراقب فسفر آن باشیم. در ادامه غذاهای مختلفی که بیماران کلیوی میتوانند مصرف کنند مشاهده میکنید:

غذاهای مضر برای بیماران کلیوی و نارسایی کلیه

برخی از مواد غذایی برای بیماران کلیوی مضر هستند و نباید از آنها استفاده شود یا تا حد امکان مصرفشان محدود گردد. در راس غذاهای مضر برای بیماران کلیوی میتوان به نمک زیاد اشاره کرد. مصرف بیش از حد نمک باعث افزایش فشار خون و آسیب به نفرون های سالم کلیه میشود. ترشیجات، زیتون شور، غذاهای کنسروی و... نمک زیادی دارند.

غذاهای سرخ شده و فست فود ها هم از جمله دیگر غذاهای مضر برای بیماران کلیوی هستند. این غذاها علاوه بر سدیم بالا، اسید های چرب ترانس زیادی داشته و این اسید های چرب باعث آسیب به سلول های سالم بدن از جمله سلول های کلیوی میگردد.

از جمله دیگر غذاهای مضر برای بیماری کلیه قندهای ساده برای افرادی که سطح قند خون آنها بالا است میباشد. قند خون کنترل نشده میتواند باعث آسیب به سلول های چشم، عصب و کلیه شود. به همین جهت بیمارانی که قند خون بالا دارند باید نسبت به مصرف زیاد قند های ساده مثل شکر، شیرینی، آبنبات، شکلات و... پرهیز کنند.

بهتر است که در رژیم غذایی بیماران کلیوی از چربی های اشباع هم کمتر استفاده شود و چربی های سالم مثل روغن زیتون یا روغن کانولا جایگزین آنها شوند.