رژیم غذایی در سنگ کلیه برای کلیه های سنگ ساز

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۳ آبان ۱۴۰۲

تجربه سنگ کلیه یکی از دردناکترین تجربه های زندگی هر فرد میتواند باشد. سنگ کلیه زمانی ایجاد میشود که املاح یا نمک های درون بدن به شکل کریستال در آمده و به تدریج درون کلیه رشد میکنند و بزرگ میشوند. زمانی که این کریستال ها در داخل مجرای ادراری به حرکت در می آیند سبب درد بسیار شدید در ناحیه شکم میشوند که این درد گاها طاقت فرسا و غیر قابل تحمل خواهد بود که حتما نیاز است به بیمارستان مراجعه شود.
به طور کلی سنگ های کلیه به پنج دسته سنگ کلسیم اگزالات، سنگ کلسیم سیترات، سنگ های سیستین، سنگ های استرویت و سنگ های اوریک اسیدی تقسیم میشوند. بیشترین فراوانی را سنگ های کلسیم اگزالات تشکیل میدهند که بیش از ۸۰% از سنگ های کلیوی از نوع سنگ های کلسیمی هستند.
عوامل ایجاد سنگ کلیه بسیار مختلف هستند و شامل رژیم غذایی، سابقه خانوادگی سنگ کلیه، مقدار دریافت مایعات، جنسیت، مشکلات ژنتیکی، تغییرات گوارشی، مصرف داروهای خاص، مشکلات مجاری ادراری و حتی آب و هوا روی آن تاثیر میگذارند.
داشتن رژیم غذایی مناسب برای سنگ کلیه میتواند تا حدود زیادی از تشکیل سنگ های کلیوی جلوگیری کند و مانع از تجمع آنها و تشکیل کریستال گردد. رژیم غذایی در هرنوع از سنگ های کلیوی با یکدیگر متفاوت است که در ادامه به طور کامل به آن میپردازیم.

همانطور که گفتیم سنگ های کلیه ناشی از رسوب املاح و نمک های مختلف در درون کلیه و تشکیل کریستال آنها ایجاد میشود. نوشیدن آب کافی باعث میشود که این رسوب ها قبل از اینکه به هم متصل شده و بزرگ شوند از طریق ادرار دفع شوند. پس اولین چیزی که باید در رژیم غذایی سنگ کلیه رعایت کنید این است که در طول روز حداقل ۷ تا ۸ لیوان آب بنوشید. این میزان در سنگ های سیستین میتواند تا ۱۲ الی ۱۴ لیوان در طول روز هم افزایش داشته باشد. توجه داشته باشید که احساس تشنگی آخرین مرحله کم آبی بدن است و شما زمانی احساس تشنگی میکنید که حدود ۲% از آب بدن را از دست داده باشید. پس باید قبل از اینکه احساس تشنگی کنید آب بنوشید. به طور کلی رنگ ادرار نشان دهنده کفایت دریافت کافی مایعات است. در افراد مبتلا به سنگ کلیه رنگ ادرار باید بسیار روشن یا بی رنگ باشد.
نیاز به آب و مایعات در آب و هوای گرم بیشتر شده و شما باید مقدار آب مصرفی در رژیم سنگ کلیه را بیشتر کنید. دریافت آب و مایعات معمولا در هنگام سفر، حین خواب یا زمان بیماری کمتر از حالت عادی است که افراد دارای سابقه سنگ کلیه باید در این شرایط هم مراقب دریافت مایعات باشند. به طور مثال قبل از خواب مقدار کافی آب بنوشید و در کنار خود بطری آب داشته باشید که اگر در طول شب بیدار شدید مقدار کمی آب بنوشید. یا اگر در هنگام بیماری تمایلی به مصرف آب ندارید میتوانید از آبمیوه ها یا دمنوش ها که طعم بهتری دارند در رژیم غذایی سنگ کلیه استفاده کنید. فقط مراقب باشید که از آب سیب یا آب انگور به مقدار زیاد استفاده نکنید.

با توجه به اینکه بیشترین نوع سنگ های کلیه از نوع کلسیم اگزالات هستند ما هم از رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات شروع میکنیم.
برخلاف تصوری که برخی از افراد دارند، در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات نباید دریافت کلسیم را محدود کنیم بلکه باید روزانه ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم از طریق رژیم غذایی دریافت داشته باشیم. این میزان کلسیم معادل ۳ واحد لبنیات است. البته از آنجایی که کلسیم در مواد غذایی دیگری هم وجود دارد و دریافت غذایی ما صرفا به لبنیات محدود نمیشود توصیه میکنیم که روزانه حداقل ۲ واحد لبنیات در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات استفاده کنید. هر واحد لبنیات معادل ۱ لیوان شیر، ۲ لیوان دوغ، ۲/۳ لیوان ماست، ۴۵ گرم پنیر یا ۱/۴ لیوان کشک است. (توجه داشته باشید که مصرف مکمل های کلسیم در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالاتی توصیه نمیشود و مصرف مکمل آن حتما باید با نظر متخصص تغذیه یا پزشک صورت گیرد)
نکته مهم دیگری که در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات باید رعایت شود این است که دریافت پروتئین های حیوانی بخصوص گوشت قرمز و نمک باید محدود شود. این ترکیبات غذایی میتوانند احتمال تشکیل سنگ های کلسیم اگزالات را افزایش دهند.
نکته سومی که باید در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات در نظر بگیرید این است که محیط ادرار را قلیایی کنید. محیط قلیایی ادرار از تشکیل سنگ های کلیه جلوگیری میکند. غذاهای گیاهی معمولا خاصیت قلیایی کننده دارند و باید در رژیم غذایی خودتان از انواع سبزیجات، میوه ها و پروتئین های گیاهی مثل عدس، مغزیجات، غلات کامل و دانه های روغنی استفاده کنید. به عنوان یک قاعده کلی مصرف غذاهای جانوری ادرار را اسیدی و غذاهای گیاهی ادرار را قلیایی میکنند. (البته در این بین استثنا هایی هم وجود دارد)
دریافت مکمل های حاوی ویتامین C هم باید در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات محدود شود. ویتامین C میتواند باعث افزایش جذب اگزالات شده و در نتیجه احتمال بروز سنگ های کلسیم اگزالاته را افزایش دهد. شما با مصرف کافی میوه و سبزیجات ویتامین C مورد نیاز بدن خود را تامین میکنید و دیگر نیازی به مصرف مکمل آن نخواهد بود.
مسئله دیگری که در افراد مستعد سنگ کلیه کلسیم اگزالات وجود دارد این است که نیمی از این افراد دچار یک مشکل ژنتیکی هستند که در آن ترشح سیترات به ادرار کاهش میابد. از آنجایی که سیترات مانع تشکیل سنگ کلسیم اگزالاته میشود باید از منابع غذایی آن در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات استفاده کنید. پرتقال، لیمو ترش، لیموسنگی، انار، گریپ فروت و پشن فروت از مهمترین منابع سیترات هستند که برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه میتوانید از آنها در رژیم غذایی خود استفاده نمایید.
و نکته آخری که باید در رژیم غذایی سنگ کلیه کلسیم اگزالات رعایت کنید محدود کردن غذاهای غنی از اگزالات است. در ادامه لیست مواد غذایی که اگزالات زیادی دارند برای شما آروده شده است:

• ریواس
• اسفناج
• توتفرنگی
• چغندر
• سبوس ها
• برگ چغندر سویسی

• بادام
• آجیل
• شکلات
• لوبیای سویا
• شیر سویا
• ارده یا خمیر کنجد

سنگ کلیه اسید اوریکی دومین فراوانی را در بین سنگ های کلیه دارد. بسیاری از سنگ های کلیه اسید اوریکی ناشی از یک مشکل متابولیکی هستند که باعث افزایش سطح اوره در خون و در نتیجه افزایش دفع ادراری آن میشوند. سنگ کلیه اسید اوریک در آقایان شیوع بیشتری نسبت به خانم ها دارد.
در رژیم غذایی سنگ کلیه اسید اوریک باید مصرف غذاهایی که ادرار را اسیدی میکنند کاهش دهید. پیشتر گفتیم که غذاهای جانوری مثل گوشت ها، پنیر، لبنیات و... میتوانند ادرار را اسیدی کنند. اسیدی بودن ادرار باعث تشکیل بیشتر سنگ های اسید اوریک میشود. برای اینکه pH ادرار را از اسیدی بودن خارج کنید و به سمت قلیایی بودن ببرید باید غذاهای گیاهی بخصوص سبزیجات و میوه های تازه را بیشتر مصرف کنید. توجه کنید که مصرف آبمیوه ها و نوشیدنی های قندی در رژیم غذایی سنگ کلیه اسید اوریک بخاطر فروکتوز بالایی که دارند توصیه نمیشود زیرا فروکتوز باعث افزایش اسید اوریک در خون میگردد.
بعلاوه اینکه بهتر است در رژیم غذایی سنگ کلیه اسید اوریک از غذاهایی که پورین کمتری دارند استفاده کنید. غذاهای کم پورین شامل لبنیات کم چرب، غلات کامل، سبزیجات، میوه ها، حبوبات، تخم مرغ و نوشیدنی های مختلف است. در مقابل گوشت قرمز، اعما و احشا، غذاهای دریایی، گوشت اردک و مخمر آبجو حاوی پورین بالایی هستند و بهتر است که مقدار مصرف آنها در رژیم غذایی سنگ کلیه اسید اوریک کمتر باشد.
نکته دیگر در رژیم غذایی سنگ کلیه اسید اوریک این است که چربی مورد استفاده در رژیم غذایی هرچه کمتر باشد بهتر است و توصیه میکنیم که غذاهای چرب و روغنی را زیاد استفاده نکنید.
به طور کلی در افراد مبتلا به سنگ کلیه اوریک اسید توصیه میشود که از یک رژیم غذایی گیاهخواری استفاده کنند و در صورتی که اضافه وزن یا چاقی دارند به دنبال کاهش وزن باشند.

سنگ کلیه استروویتی معمولا در خانم ها دیده میشود و علت اصلی تشکیل آن عفونت های کلیه یا عفونت ادراری است. درمان عفونت و جلوگیری از عفونت راه اصلی درمان سنگ کلیه استروویتی است.
برای اینکه از عفونت ادراری یا عفونت کلیه جلوگیری یا آن را درمان کنیم باید ادرار را اسیدی کنیم. بر خلاف دو نوع سنگ کلیه قبلی یک رژیم غذایی با اسیدیته بالا به پیشگیری و درمان سنگ کلیه استروویتی کمک میکند. استفاده از غذاهای جانوری مثل گوشت و لبنیات در رژیم غذایی سنگ کلیه استروویتی میتواند به شما کمک کند که pH ادرار را کاهش دهید و عفونت را برطرف کنید.
یکی از بهترین ترکیباتی که میتوانید در رژیم غذایی سنگ کلیه استروویتی برای اسیدی کردن ادرار و جلوگیری از عفونت استفاده کنید "کرنبری" است. آب کرنبری یا عصاره آن به شما کمک زیادی در جلوگیری از تشکیل این نوع سنگ کلیه میکند. شما میتوانید آن را به صورت تازه و یا از مکمل آن در رژیم غذایی روزانه خود بهره ببرید.
در رژیم غذایی سنگ کلیه استروویتی از مصرف زیاد غذاهایی که ادرار را قلیایی میکنند مثل میوه ها و سبزیجات خودداری کنید. زیرا باعث میشوند محیط بهتری برای رشد باکتری ها ایجاد شده و در نتیجه منجر به تشکیل سنگ های کلیه بیشتری میگردند.

سنگ کلیه سیستینی نوع دیگری از سنگ های کلیه هستند که بخاطر یک مشکل ژنتیکی که در آن دفع سیستین از ادرار زیاد میشود (اصطلاحا به آن سیستینوری گفته میشود) تشکیل میشوند. مهمترین نکته ای که باید در رژیم غذایی سنگ کلیه سیستینی رعایت شود نوشیدن آب زیاد است. در این افراد روزانه باید بین ۳ تا ۳.۵ لیتر آب نوشیده شود که این مقدار در هوای گرم یا افرادی که ورزش میکنند بیشتر هم خواهد شد.
از آنجا که سنگ کلیه سیستینی در محیط قلیایی بیشتر در آب حل میشود پس باید رژیم غذایی سنگ کلیه سیستینی یک رژیم قلیایی باشد. اهمیت قلیایی بودن ادرار در افراد مستعد سنگ کلیه سیستینی نسبت به سایر سنگ های کلیوی دوچندان است. از طرف دیگر پروتئین های جانوری سرشار از متیونین هستند که یک پیشساز برای ستسئین است و در نتیجه مصرف زیاد آنها علاوه بر اسیدی کردن ادرار، باعث افزایش تولید سیتسین هم میشود.
پس سعی کنید در رژیم غذایی سنگ کلیه سیستینی بیشتر از غذاهای گیاهی مثل سبزیجات و میوه ها استفاده کنید تا ادرار قلیایی شده و پروتئین های جانوری را محدود کنید. استفاده از آب قلیایی بجای آب معمولی در افرادی که مستعد سنگ کلیه سیستئینی هستند میتواند در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه کمک کننده باشد.
سیترات هم به افزایش انحلال پذیری سیستین در ادرار کمک میکند و میتوانید از منابع غذایی آن مثل مرکبات یا انار در رژیم غذایی سنگ کلیه سیستینی استفاده نمایید.
و در نهایت استفاده از نمک در رژیم غذایی سنگ کلیه سیستینی باید بسیار کم باشد و ترجیحا از نمک در غذاهای مصرف استفاده نکنید. به عنوان جایگزین از آب مرکبات برای طعم دهی به غذا استفاده کنید تا علاوه بر بهبود طعم به قلیایی کردن ادرار هم کمک کند.
رژیم غذایی مناسب برای سنگ کلیه سیستینی یک رژیم نیمه گیاهخواری است.

در صورتی که سابقه ابتلا به سنگ کلیه دارید و یا به صورت ژنتیکی مستعد سنگ کلیه هستید بهتر است نکات زیر را در رژیم سنگ کلیه رعایت کنید:

• نوشیدن آب کافی فراموش نشود. همواره و در هر شرایطی آب کافی بنوشید.
• در صورتی که به اضافه وزن یا چاقی مبتلا هستید به دنبال رژیم غذایی کاهش وزن باشید.
• نمک کمتری در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
• از مصرف زیاد زینک (روی) به صورت مکمل و یا مصرف زیاد غذاهای غنی از زینک خودداری کنید.
• برای اینکه از تاثیر تغییرات در رژیم غذایی اطمینان پیدا کنید بهتر است بعد از ۶ الی ۸ هفته یک آزمایش ادرار برای بررسی میزان تغییرات انجام دهید.
• مصرف مکمل ویتامین دی صرفا باید به صورت D۳ باشد و از فرم های D۲ استفاده نکنید. از مصرف بیش از حد ویتامین دی خودداری کنید.
• از غذاهای حاوی بتاکاروتن مثل هویج یا کدوحلوایی در رژیم غذایی سنگ کلیه بیشتر استفاده کنید.
• در صورتی که تحت رژیم لاغری قرار دارید مراقب باشید که کاهش وزن سریعی نداشته باشید و بیشتر از ۴ کیلوگرم در ماه وزن کم نکنید.
• اگر پزشک شما برای سنگ کلیه دارویی تجویز کرده، در مورد نحوه مصرف و تداخلات غذایی آن با پزشک یا مشارو تغذیه صحبت کنید.
• قبل از مصرف هرگونه دمنوش یا داروی گیاهی حتما با پزشک یا مشاور تغذیه خود مشورت کنید.