رژیم غذایی مناسب در سندرم نفروتیک

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۲ آذر ۱۴۰۲

سندرم نفروتیک یک بیماری است که در آن دفع پروتئین از طریق ادرار بیش از ۳.۵ گرم در روز است. این مسئله وضعیت آلبومین خون را هم تحت تاثیر خود قرار میدهد. افرای که به سندرم نفروتیک مبتلا هستند معمولا به گلومرونفریت هم مبتلا میشوند و در نهایت منجر به نارسایی کلیه میگردد. نفروپاتی غشایی، لوپوس، عفونت با ویروس ایدز، هپاتیت B یا C، مالاریا و نارسایی قلبی از علت های اصلی سندرم نفروتیک هستند. تورم اندام های یا اِدِم، افزایش فشار خون، افزایش کلسترول و تری گلیسرید، لخته شدن خون و... میتوانند از عوارض سندرم نفروتیک باشند. تشخیص قطعی و نهایی این بیماری با انجام آزمایش یا بافت برداری مشخص میشود.

رژیم غذایی سندرم نفروتیک باید در ابتدا انرژی لازم را برای بدن فراهم کند. معمولا باید از یک رژیم غذایی با انرژی بالا استفاده شود، مگر اینکه بیمار دچار اضافه وزن یا چاقی باشد. پس از انرژی مهمترین قسمت رژیم سندرم نفروتیک میزان پروتئین آن است. اگر پروتئین رژیم غذایی زیاد باشد باعث افزایش فشار روی کلیه میگردد و اگر مقدار پروتئین کم باشد باعث تحلیل عضلات و تعادل منفی نیتروژن میگردد. از طرفی پروتئین ها نقش مهمی در انتقال ویتامین ها و مواد معدنی در خون دارند و از آنجایی که سندرم نفروتیک میزان آلبومین (پروتئین خون) را تحت تاثیر قرار میدهد عدم دریافت کافی پروتئین در انتقال این مواد مغذی هم اختلال ایجاد میکند.
در سندرم نفروتیک باید مراقب عوارض این بیماری هم باشیم و اگر چربی یا فشار خون فرد تحت تاثیر قرار گرفته بود باید رژیمی انتخاب کنیم که بتواند این عوارض را هم کنترل کند. در نهایت میزان مایعات دریافتی در رژیم غذایی سندروم نفروتیک با توجه به شرایط بالینی بیمار مشخص میشود و ممکن است نیاز به محدودیت مایعات و سدیم داشته یا نداشته باشید.

در حالت عادی توصیه میکنیم که یک فرد سالم روزانه حدود ۳۰ تا ۳۵ کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود دریافت کند. اما این عدد در رژیم غذایی سندرم نفروتیک به ۳۵ تا ۴۰ کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش پیدا میکند. از آنجایی که نمیخواهیم بدن برای تولید انرژی پروتئین های بدن را تجزیه کند باید به اندازه کافی به بدنتان انرژی برسانید که نیاز به استفاده از ذخایر خود نداشته باشد. بیشتر این انرژی هم باید از طریق مصرف کربوهیدرات ها بخصوص کربوهیدرات های پیچیده مثل نان و غلات سبوس دار، حبوبات، میوه های تازه، سبزیجات نشاسته ای و... تامین شود. دریافت انرژی کافی از طریق مصرف بیشتر کربوهیدرات باعث میشود که همه پروتئین های دریافتی برای متابولیسم عضلات استفاده شوند و بدن همه نیاز خود به انرژی را از کربوهیدرات ها تامین کند.
البته در افرادی که اضافه وزن دارند باید مراقب کالری دریافتی باشیم و یک کاهش وزن با سرعت آهسته داشته باشیم که تحلیل عضلات در حداقل ترین میزان ممکن رخ دهد.

پروتئین را به نوعی میتوان مهمترین درشت مغذی در بیماری های کلیه و سندرم نفروتیک دانست. پروتئین همچون یک شمشیر دو لبه عمل میکند که دریافت کمتر یا زیادتر از نیاز بدن باعث آسیب بیشتر به کلیه میگردد. دریافت کمتر پروتئین با تحلیل عضلانی و به دنبال آن دفع متابولیت های حاصل از تجزیه پروتئین همراه است و مصرف پروتئین بیشتر هم با دفع مقدار اضافه پروتئین دریافت شده همراه خواهد بود.
میزان پروتئین رژیم غذایی سندرم نفروتیک باید ۰.۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باشد. بیش از ۵۰% این پروتئین باید از طریق مصرف پروتئین های با کیفیت بالا تامین شود. پروتئین های جانوری مثل گوشت ها و لبنیات به همراه سویا از پروتئین های با کیفیت محاسبه میشوند. در این بین مصرف بیشتر پروتئین سویا با دفع کمتر پروتئین همراه است و پیشنهاد ما استفاده از سویای بیشتر در رژیم غذایی سندرم نفروتیک است. حبوبات، مغزیجات و دانه ها از دیگر مواد غذایی هستند که پروتئین بالایی دارند و باید به اندازه مصرف شوند. غلات و سبزیجات هم مقدار کمی پروتئین دارند که در افراد سالم آنها را در نظر نمیگیریم، اما در رژیم غذایی سندرم نفروتیک بخاطر محدودیت شدید پروتئین باید مقدار پروتئین این ترکیبات هم محاسبه کنید.

یکی از عوارض شایع در سندرم نفروتیک اختلال در فاکتوری های چربی خون است. زمانی که بدن شما و در راس آن کبد برای جایگزین کردن آلبومین از دست رفته تلاش میکند، کلسترول و تری گلیسیرید هم در کنار آلبومین تولید میشود و باعث افزایش چربی خون میگردد. کنترل چربی خون با رژیم غذایی تا حدود زیادی امکان پذیر است و با تغییر نوع چربی های دریافتی میتوانید خطر بروز بیماری های قلبی عروقی را به مقدار زیادی کاهش دهید.
در رژیم غذایی سندرم نفروتیک باید از مصرف چربی های اشباع مثل کره، خامه، سرشیر، روغن نباتی جامد، مارگارین، چربی گوشت، پوست مرغ و ماهی و... خودداری کنید. در عوض از چربی های سالم مثل روغن ماهی، روغن زیتون، روغن کلزا، روغن آووکادو و... که حاوی امگا ۳ زیادی هستند استفاده کنید. امگا ۳ به کاهش التهاب بدن کمک کرده و در کنترل عوارض سندرم نفروتیک مفید است. مغزیجات و دانه های روغنی هم حاوی چربی های سالم هستند که میتوانید در چهارچوب مجاز پروتئین رژیم غذایی از آنها استفاده کنید.
نکته ای که در مورد روغن و چربی ها وجود دارد این است که انواع روغن های مایع گیاهی مثل ذرت، سویا، آفتابگردان، کنجد و... (بغیر از زیتون و کانولا) گرچه بسیار بهتر از روغن های جامد هستند، اما بخاطر محتوای امگا ۶ بیشتر نسبت به امگا ۳ باعث افزایش التهاب بدن میشوند و بهتر است که کمتر از این روغن ها استفاده کنید.
غذاهای سرخ شده و پرچرب هم بهتر است استفاده نکنید و از روش های جایگزین مثل آب پز کردن، بخار پز کردن یا کباب کردن استفاده کنید.

مقدار مایعات و سدیم رژیم غذایی سندرم نفروتیک به وضعیت اِدِم بیمار بستگی دارد. اگر در شما احتباس مایعات وجود دارد یا اصطلاحا بدن شما ورم کرده است باید مقدار دریافت مایعات و سدیم محدود شود. در غیر اینصورت نیازی به محدود کردن مایعات نیست.
در مورد سدیم قضیه کمی متفاوت تر است و علاوه بر وجود ادم، به میزان فشار خون هم بستگی دارد. اگر یکی از این دو عامل وجود داشته باشد باید مقدار سدیم دریافتی را به حدود ۲ تا ۳ گرم در روز محدود کنید. از آنجایی که در یک رژیم غذایی عادی حدود ۱.۵ گرم سدیم از طریق مصرف غذاهای مختلف دریافت میشود، شما مجاز هستید که حدودا ۱ تا ۱.۵ گرم سدیم بیشتر از طریق مصرف نمک خوراکی دریافت کنید که معادل یک سوم تا نصف قاشق چایخوری است. رژیم غذایی دش میتواند به کاهش فشار خون شما کمک کند.

برخی ریز مغذی ها هستند که در رژیم غذایی سندرم نفروتیک برای ما اهمیت ویژه ای دارند که در راس آنها پتاسیم، ویتامین D و کلسیم قرار دارند. روی، ویتامین C، فولات و آهن هم دیگر ریزمغذی هایی هستند که باید سطح آنها در خون پایش شود و مراقب دریافت کافی آنها باشیم.
پتاسیم یکی از الکترولیت های مهم است که در سبزیجات و میوه ها به وفور یافت میشود. بیمارانی که از داروهای مدر استفاده میکنند ممکن است در معرض کمبود پتاسیم قرار گیرند، از این رو باید از منابع غذایی پتاسیم به مقدار کافی در رژیم غذایی خود استفاده کنند. کمبود پتاسیم باعث افزایش فشار خون، ضربان قلب نامنظم، انقباض عضلات و... نقش دارد.
ویتامین D هم از جمله ویتامین های مهم برای بدن است که نقش های زیادی در بدن ایفا میکند. کلیه مسئول فعال کردن ویتامین D در بدن است. از طرفی بخاطر اینکه بیش از ۷۰% مردم ایران به کمبود ویتامین دی مبتلا هستند احتمال اینکه شما هم کمبود این ویتامین را داشته باشید بسیار بالا است. بهتر است که از منابع غذایی ویتامین دی بیشتر استفاده کنید، روزانه به مدت ۱۵ دقیقه در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرید و در صورتی که بازهم کمبود این ویتامین وجود داشت از مکمل آن استفاده کنید.
کلسیم سومین ریزمغذی است که ما در رژیم سندرم نفروتیک نگران دریافت کافی آن هستیم. از آنجایی که منبع اصلی کلسیم لبنیات است و بخاطر محدودیت دریافت پروتئین، دریافت لبنیات هم طبیعتا کمتر خواهد شد، احتمال کمبود دریافت کلسیم وجود دارد. منابع غذایی کلسیم بغیر از لبنیات شامل اسفناج پخته، لوبیا سبز پخته، برگ شلغم، کلم بروکلی، دانه کنجد، آب قلم، انجیر خشک، پرتقال و بامیه است.
زینک یا روی عمدتا در غذاهای پروتئینی مثل گوشت، آجیل و... وجود دارد. از آنجایی که این غذاها در رژیم غذایی سندرم نفروتیک محدود میشوند احتمال کمبود دریافت زینک وجود دارد. از این رو باید میزان آن پایش شود و در صورت لزوم از مکمل آن استفاده گردد.
فولیک اسید و آهن هم از جمله دیگر ترکیباتی هستند که نسبت به کمبود دریافت آنها نگرانی وجود دارد. فولیک اسید بخصوص در بانوانی که قصد بارداری دارند بسیار مهم است و حتما باید مکمل آن را استفاده کنند. اما در مورد مصرف مکمل آهن باید با احتیاط عمل کرد و صرفا بر اساس میزان ذخایر آهن در خون تصمیم گرفت. زیرا دریافت اضافه آهن میتواند با سکته های قلبی و مغزی همراه باشد. از طرفی در زمان وجود عفونت فعال در بدن، مصرف مکمل آهن باعث تشدید بیماری خواهد شد.

• در بیمارانی که از داروهای استروئیدی استفاده میکنند بخاطر تاثیر این داروها بر روی قند خون و وزن باید نسبت به کنترل آنها مراقبت کنید.
• در صورتی که بیماری باعث کاهش اشتهای شما شده و نگران کاهش وزن هستید از اشتها آور های مثل سرکه، ترشیجات بدون نمک و... میتوانید استفاده کنید.
• سندروم نفروتیک احتمال ابتلا به عفونت ها را افزایش میدهد، از این رو باید بیشتر مراقب بهداشت مواد غذایی باشید.
• نیاز به پروتئین در کودکان با بزرگسالان متفاوت است و باید مقدار پروتئین رژیم غذایی طوری باشد که سبب کندی رشد نگردد. حتما رژیم غذایی کودک مبتلا به سندرم نفروتیک را تحت نظر مشاور و متخصص تغذیه پیش ببرید.
• اگر از داروهای رقیق کننده خون استفاده میکنید حتما نسبت به آگاهی از تداخلات دارویی و غذایی آن با پزشک یا مشاور تغذیه خود مشورت کنید.
• اگر شدت دفع پروتئین بسیار بالاست، ممکن است نیاز به استفاده از آلبومین به صورت تزریقی باشد.
• در صورت مصرف داروهای مدر، مقدار پتاسیم خون باید تحت نظر و کنترل شود.
• کربوهیدرات های دریافتی (مثل نان، برنج، ماکارونی، میوه ها، لبنیات، سیب زمینی و...) را در طول روز تقسیم کنید که خطر افزایش قند خون به حداقل برسد.