افزایش وزن بارداری: راه های وزن گیری جنین در بارداری

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۱ آبان ۱۴۰۳

وزن‌گیری مناسب در دوران بارداری یکی از عوامل کلیدی برای حفظ سلامت مادر و جنین است. این افزایش وزن به دلیل رشد جنین، جفت، رحم، و سایر تغییرات فیزیولوژیکی بدن مادر اتفاق می‌افتد. با این حال، میزان افزایش وزن باید متناسب با شاخص توده بدنی (BMI) مادر قبل از بارداری باشد تا از مشکلاتی مانند زایمان زودرس، نوزاد کم‌وزن یا مشکلات سلامتی برای مادر جلوگیری شود.

اهمیت وزن‌گیری مناسب در بارداری
در دوران بارداری، بدن مادر نیاز به تأمین انرژی برای رشد جنین دارد. این نیازها با افزایش حجم خون، رشد بافت‌های بدن و جنین همراه است. افزایش وزن بیش از حد یا کمبود وزن در بارداری می‌تواند منجر به عوارض مختلفی شود. وزن‌گیری ناکافی ممکن است به تولد نوزاد زودرس یا کم‌وزن منجر شود، در حالی که وزن‌گیری بیش از حد می‌تواند خطر دیابت بارداری و زایمان دشوار را افزایش دهد یا عوارضی را برای کودک به همراه داشته باشد.

نقش BMI در تعیین وزن‌گیری مناسب
برای تعیین مقدار مناسب وزن‌گیری در بارداری، مهم است که BMI مادر قبل از بارداری محاسبه شود. BMI به عنوان یک معیار برای اندازه‌گیری وضعیت بدنی استفاده می‌شود و به شرح زیر محاسبه می‌شود:
BMI = وزن خود (به کیلوگرم) را دو بار تقسیم بر قد خود (به متر) کنید.

• مادران لاغر با BMI برابر یا کمتر از ۱۸.۵
• مادران با وزن طبیعی که BMI آنها در محدود ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ میباشد
• مادران دارای اضافه وزن که BMI بین ۲۵ تا ۲۹.۹ دارند
• مادران چاق با BMI بین ۳۰ تا ۳۴.۹
• و نهایتا مادران چاق مفرط که BMI بالاتر از ۳۵ دارند

افزایش وزن در ماه ها و هفته های مختلف بارداری متفاوت است و روند یکسانی ندارد. در وزن گیری جنین در بارداری، علاوه بر مقدار افزایش وزن، روند آن نیز مهم است و باید به آن توجه کنیم.
در سه ماهه اول بارداری کمترین میزان افزایش وزن را باید داشته باشیم و در بچه های تک قلو حدود ۰.۵ تا ۲ کیلوگرم (با توجه به اینکه مادر در کدام دسته بندی وزنی قرار داشته باشد) و در بچه ها دو قلو حدود ۱.۵ تا ۲.۵ کیلوگرم مجاز به افزایش وزن هستیم.
از هفته ۱۳ بارداری به بعد افزایش وزن در گروه های وزنی مختلف نیز متفاوت خواهد بود. افزایش وزن مادران در گروه های مختلف وزنی در سه ماهه دوم و سوم به شرح زیر خواهد بود:

• مادران کم وزن و لاغر با یک جنین هفته ای حدودا ۵۱۰ گرم (به طور دقیق تر ۴۴۰ الی ۵۸۰ گرم) باید وزن گیری داشته باشند. در صورتی که این مادران فرزندان دو قلو یا سه قلو داشته باشند روند وزن گیری حتما باید تحت نظر مشاور تغذیه پیش رود. در مجموع این ماردان در طول بارداری تک قلو باید حدود ۱۲.۵ تا ۱۸ کیلوگرم اضافه کنند.
• مادران با وزن طبیعی که فرزند تک قلو دارند هر هفته باید حدود ۴۲۰ گرم (۳۵۰ تا ۵۰۰ گرم) وزنشان زیاد شود. این عدد در بچه های دو قلو به ۶۳۰ گرم افزایش پیدا میکند. این مادران هم در طول بارداری باید بین ۱۱.۵ تا ۱۶ کیلوگرم برای تک قلو و ۱۷ تا ۲۵ کیلوگرم برای چند قلو وزن اضافه کنند.
• مادران دارای اضافه وزن و یک جنین باید حدود ۲۸۰ گرم (۲۳۰ تا ۳۳۰ گرم) افزایش وزن در هفته داشته باشند. زمانی که فرزندان دو قلو باشند باید حدود ۶۰۰ گرم وزن اضافه کنند. مجموعا در بارداری تک قلو باید ۷ تا ۱۱.۵ کیلوگرم وزن اضافه شود و در بارداری دو قلو حدود ۱۴ تا ۲۳ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند.
• و نهایتا مادران چاق دارای تک قلو باید حدودا ۲۲۰ گرم (۱۷۰ تا ۲۷۰ گرم) وزن در هر هفته اضافه کنند که این عدد در دو قلویی به ۴۵۰ گرم در هفته میرسد. در این دسته هم در طی بارداری تک قلو حدود ۵ تا ۹ کیلوگرم و در بارداری دو قلو حدودا ۱۱ تا ۱۹ کیلوگرم انتظار افزایش وزن داریم.

در موارد سه قلویی مادر باردار باید چیزی حدود ۲۲.۵ تا ۲۷ کیلوگرم وزن اضافه کند که از این میزان باید تا هفته ۲۴ ام بارداری حداقل ۱۶ کیلوگرم وزن گیری داشته باشد. در موارد بیش از سه قلو هم باید روند وزن گیری حتما تحت نظر مشاور تغذیه پیش برود.

در ادامه نمودار های وزن گیری در هر گروه از مادران برای شما قرار داده شده است که به تفکیک هفته های بارداری میتوانید روند میزان افزایش وزن در هر هفته و ماه بارداری را مشاهده کنید.

اگر روند افزایش وزن در بارداری مطابق نمودار های وزن گیری باشد ما آن را وزن گیری مناسب میدانیم. اما گاهی اوقات وزن گیری کمتر یا بیشتر از حد انتظار است. از آنجا که وزن گیری در دوران بارداری به صورت یک روند خطی رخ نمیدهد و ممکن است نوسان داشته باشد ضروری است که بدانیم معیار وزن گیری نامناسب در بارداری چیست و چه زمانی باید نگران روند وزن گیری خود شویم.

وزن گیری بارداری کمتر از حد انتظار

چنانچه از هفته ۱۵ ام بارداری به بعد خانم های باردار چاق یا چاق مفرط کمتر از نیم کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند یا خانم هایی لاغر یا با وزن طبیعی کمتر از یک کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند را وزن گیری نامناسب و کمتر از حد انتظار مینامیم.
در عین حال اگر شیب نمودار وزن گیری مادر کمتر از شیب نمودار مرجع بود یا به صورت افقی پیش میرفت هم وزن گیری جنین و مادر کمتر از مقدار انتظار است.

وزن گیری بارداری بیش از حد انتظار

اگر از هفته ۲۰ بارداری به بعد ماهانه بیش از ۳ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشیم یا در هفته بیش از ۱ کیلوگرم وزن زیاد کنیم، این افزایش وزن بیش از حد انتظار است.
البته در مواردی این افزایش وزن ناشی از تجمع آب در بدن است که اولین علامت پره اکلامپسی میباشد. در این شرایط باید اقدامات لازم جهت کنترل مسمومیت بارداری باید انجام شود.
اگر روند وزن گیری روی نمودار از شیب نمودار مرجع بیشتر بود هم جزو موارد وزن گیری بیش از انتظار دسته بندی میشود.

در مورد مادرانی که وزن گیری مناسب ندارند (کمتر از حد انتظار یا بیش از حد انتظار) باید مور معاینه قرار گیرند تا علت آن مشخص شود. از مهمترین عواملی که سبب وزن گیری نامناسب مادران باردار میشود میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

دسترسی ناکافی به مواد غذایی به علت های مختلف

گاهی به علت های اقتصادی، شرایط آب و هوایی یا فرهنگی خاص هر منطقه دسترسی به اقلام غذایی محدودی در بازار وجود دارد. به همین دلیل ممکن است همه مواد غذایی لازم برای مادر باردار در دسترس او نباشد. در این مورد باید از جایگزین های مناسب غذایی استفاده شود. به طور مثال در افرادی که دسترس به گوشت ندارند میتوانیم از حبوبات، تخم مرغ یا سویا به عنوان جایگزین استفاده کنیم یا بجای روغن زیتون از روغن کانولا استفاده نماییم.
در سایر موارد نیز میتوانیم از جایگزین های مناسب غذایی استفاده کنیم تا دریافت انرژی و مواد مغذی در رژیم بارداری مختل نشود.

ناآگاهی مادر نسبت به نوع تغذیه مناسب بارداری

گاهی اوقات مادران نسبت به نوع تغذیه مناسب در بارداری آگاهی ندارند. به طور مثال این باور غلط وجود دارد که میوه ها شما را چاق نمیکنند در صورتیکه میدانیم میوه ها هم دارای انرژی هستند و در صورت مصرف زیاد باعث وزن گیری بیش از حد انتظار مادر باردار میشوند.
در این مورد توصیه میکنیم که از یک متخصص تغذیه در زمینه بارداری مشاوره گرفته تا شما را راهنمایی کرده و رژیم غذایی متناسب با شرایطتان را برای شما تنظیم کند.

حجم زیاد کار روزانه یا بی تحرکی

کار بیش از اندازه و استراحت ناکافی یا بی تحرکی و کم بودن فعالیت جسمی، دو روی سکه وزن گیری نامناسب در بارداری هستند. هر دو مورد میتواند باعث شود شما وزن گیری ناکافی یا بیش از اندازه داشته باشید.
اگر از دسته اول هستید بهتر است از همسر یا فرزندان خود برای انجام کارهای روزمره کمک بگیرید و سعی کنید مدت زمان استراحت خود را افزایش دهید. ساعت خواب شبانه خود را هم بیشتر کنید تا در طول شب استراحت کافی داشته باشید.
اما اگر از دسته دوم هستید بهتر است که در طول روز پیاده روی داشته باشید کارهای روزمره خود را در حد متعادل انجام دهید.

عوارض و بیماری های زمینه ای در بارداری

در طی دوران بارداری عوارض مختلفی ممکن است به سراغ مادر باردار بیاید. از جمله این عوارض میتوان به بی اشتهایی، افسردگی، دیابت بارداری، تهوع، استفراغ و... اشاره کرد که هرکدام به نوعی روی روند وزن گیری جنین و مادر اثر میگذارند.
در صورت وجود عامل زمینه ای باید ابتدا آن عامل کنترل شود و سپس روند وزن گیری اصلاح گردد. در موارد شدید حتی ممکن است نیاز به بستری وجود داشته باشد.

پس اگر وزن گیری شما طبیعی نیست بهتر است در اولین فرصت با پزشک خود مشورت کنید.

در مادرانی که علت وزن نگرفتن آنها مشکلات تغذیه ای است، میتوان با استفاده از تدابیر مناسب در رژیم بارداری روند وزن گیری را بهبود بخشید و سرعت وزن گیری جنین را افزایش داد. استفاده از راهکار های زیر میتواند به شما در افزایش وزن جنین کمک کند.
• پروتئین رژیم غذایی را با استفاده از حبوبات، گوشت قرمز، مرغ، ماهی، شیرخشک، پنیر، ماست چکیده، تخم مرغ و پودر مغزیجات غنی کنید.
• به غذاهای خود از مواد نشاسته ای مثل پوره سیب زمینی، جوانه گندم، آرد نخودچی و... اضافه کنید.
• انرژی غذاها را با استفاده از روغن زیتون، کره، خامه، مغزیجات، دانه های روغنی و... زیاد کنید.
• مخلوط حبوبات و غلات را در رژیم وزن گیری جنین اضافه کنید، مثل نان و عدسی، ماش پلو، لوبیا پلو، خوراک لوبیا با نان و... .
• به غذاهای خود ترکیبات پروتئینی اضافه کنید، مثلا به آش خود کشک بیشتر اضافه کنید، در داخل سوپ تخم مرغ بریزید یا بر روی ماکارونی خود از پنیر استفاده کنید.
• میان وعده ها مقوی مثل سوپ غلیظ، پوره سیب زمینی با گوشت یا پنیر، ساندویچ تخم مرغ با کره، بستنی، ماست چکیده، شیربرنج، فرنی، شله زرد و سایر غذاهای مقوی استفاده کنید تا وزن گیری در طی بارداری بهتر شود.
• از آبمیوه های طبیعی که در منزل تهیه کرده اید یا شیر پاستوریزه به عنوان نوشیدنی استفاده کنید.
• در کنار غذاهای خود از سبزیجات پخته رنگی از جمله هویج، لبو، کدو، بادمجان، گل کلم، کرفس، اسفناج، لوبیا سبز، نخود فرنگی، ذرت و... استفاده کنید.
• انواع دسر ها و سالاد را بعد از صرف غذای میل کنید.
• مصرف قرص مولتی ویتامین-مینرال مخصوص بارداری فراموش نشود.