افزایش وزن بارداری: راه های وزن گیری جنین در بارداری

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۰ مهر ۱۴۰۲

بارداری دوره حساسی است و رژیم غذایی مادر باردار نقش مستقیمی روی سلامت جنین دارد. وزن گیری صحیح در دوران بارداری یکی از مهمترین قسمت هاییست که باید مراقب آن باشیم. تفاوتی نمیکند که وزن شما کم باشد یا زیاد، لاغر باشید یا چاق، در هر حال وزن شما باید در طی دوران بارداری افزایش پیدا کند.
البته مقدار افزایش وزن در هر گروه از مادران (اعم از لاغر، کم وزن، نرمال، دارای اضافه وزن، چاق و چاق مفرط) متفاوت است. یکی دیگر از عواملی که روی افزایش وزن در بارداری اثر میگذارد تعداد جنین است، طبیعتا هرچه تعداد جنین بیشتر باشد وزن گیری هم باید بیشتر باشد.
از ماه سوم بارداری وزن گیری سرعت بیشتری میگیرد و افزایش وزن جنین بیشتر میشود (حدود ۳۵۰۰ گرم یا ۳.۵ کیلوگرم)، بنابر این وزن گیری مناسب در سه ماهه دوم و سوم بارداری یکی از جنبه های تضمین کننده سلامت مادر و جنین در آینده است. وزن گیری ناکافی جنین با کاهش رشد و خطر تولد نوزاد زودرس ارتباط مستقیم دارد.
در صورتی که رژیم غذایی بارداری کافی باشد، روند وزن گیری هم مطلوب خواهد بود. این وزن اضافه شده مربوط به رشد جنین، جفت، رحم، افزایش حجم خون، افزایش ذخایر چربی و اندازه سینه مادر است.
وزن گیری کم یا بیش از اندازه هر دو با زایمان زودرس یا خودبخودی در ارتباط است. بنابر این مهم است که با داشتن رژیم غذایی مناسب وزن گیری خوبی هم داشته باشید.
علاوه بر مقدار وزن گیری، الگوی وزن گیری هم در بارداری اهمیت بسیار زیادی دارد، به طوری که بیشترین مقدار افزایش وزن باید در سه ماهه دوم و سوم بارداری رخ دهد.

همانطور که گفتیم برای بررسی روند اضافه کردن وزن در بارداری باید ابتدا وزن قبل از بارداری را بدانیم تا بتوانیم شاخص توده بدنی مادر یا BMI را محاسبه کنیم و بر اساس آن مقدار مناسب وزن گیری در طی بارداری را مشخص کنیم.
مادران باردار بر اساس BMI به چند دسته تقسیم میشوند:

• مادران لاغر با BMI برابر یا کمتر از ۱۸.۵
• مادران با وزن نرمال که BMI آنها در محدود ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ میباشد
• مادران دارای اضافه وزن که BMI بین ۲۵ تا ۲۹.۹ دارند
• مادران چاق با BMI بین ۳۰ تا ۳۴.۹
• و نهایتا مادران چاق مفرط که BMI بالاتر از ۳۵ دارند

** برای به دست آوردن BMI وزن خود (به کیلوگرم) را دو بار تقسیم بر قد خود (به متر) کنید.

افزایش وزن در ماه ها و هفته های مختلف بارداری متفاوت است و روند یکسانی ندارد. در وزن گیری جنین در بارداری، علاوه بر مقدار افزایش وزن، روند آن نیز مهم است و باید به آن توجه کنیم.
در سه ماهه اول بارداری کمترین میزان افزایش وزن را باید داشته باشیم و در بچه های تک قلو حدود ۰.۵ تا ۲ کیلوگرم (با توجه به اینکه مادر در کدام دسته بندی وزنی قرار داشته باشد) و در بچه ها دو قلو حدود ۱.۵ تا ۲.۵ کیلوگرم مجاز به افزایش وزن هستیم.
از هفته ۱۳ بارداری به بعد افزایش وزن در گروه های وزنی مختلف نیز متفاوت خواهد بود. افزایش وزن مادران در گروه های مختلف وزنی در سه ماهه دوم و سوم به شرح زیر خواهد بود:

• مادران کم وزن و لاغر با یک جنین هفته ای حدودا ۵۱۰ گرم (به طور دقیق تر ۴۴۰ الی ۵۸۰ گرم) باید وزن گیری داشته باشند. در صورتی که این مادران فرزندان دو قلو یا سه قلو داشته باشند روند وزن گیری حتما باید تحت نظر مشاور تغذیه پیش رود. در مجموع این ماردان در طول بارداری تک قلو باید حدود ۱۲.۵ تا ۱۸ کیلوگرم اضافه کنند.
• مادران با وزن طبیعی که فرزند تک قلو دارند هر هفته باید حدود ۴۲۰ گرم (۳۵۰ تا ۵۰۰ گرم) وزنشان زیاد شود. این عدد در بچه های دو قلو به ۶۳۰ گرم افزایش پیدا میکند. این مادران هم در طول بارداری باید بین ۱۱.۵ تا ۱۶ کیلوگرم برای تک قلو و ۱۷ تا ۲۵ کیلوگرم برای چند قلو وزن اضافه کنند.
• مادران دارای اضافه وزن و یک جنین باید حدود ۲۸۰ گرم (۲۳۰ تا ۳۳۰ گرم) افزایش وزن در هفته داشته باشند. زمانی که فرزندان دو قلو باشند باید حدود ۶۰۰ گرم وزن اضافه کنند. مجموعا در بارداری تک قلو باید ۷ تا ۱۱.۵ کیلوگرم وزن اضافه شود و در بارداری دو قلو حدود ۱۴ تا ۲۳ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند.
• و نهایتا مادران چاق دارای تک قلو باید حدودا ۲۲۰ گرم (۱۷۰ تا ۲۷۰ گرم) وزن در هر هفته اضافه کنند که این عدد در دو قلویی به ۴۵۰ گرم در هفته میرسد. در این دسته هم در طی بارداری تک قلو حدود ۵ تا ۹ کیلوگرم و در بارداری دو قلو حدودا ۱۱ تا ۱۹ کیلوگرم انتظار افزایش وزن داریم.

در موارد سه قلویی مادر باردار باید چیزی حدود ۲۲.۵ تا ۲۷ کیلوگرم وزن اضافه کند که از این میزان باید تا هفته ۲۴ ام بارداری حداقل ۱۶ کیلوگرم وزن گیری داشته باشد. در موارد بیش از سه قلو هم باید روند وزن گیری حتما تحت نظر مشاور تغذیه پیش برود.

در ادامه نمودار های وزن گیری در هر گروه از مادران برای شما قرار داده شده است که به تفکیک هفته های بارداری میتوانید روند میزان افزایش وزن در هر هفته و ماه بارداری را مشاهده کنید.

اگر روند افزایش وزن در بارداری مطابق نمودار های وزن گیری باشد ما آن را وزن گیری مناسب میدانیم. اما گاهی اوقات وزن گیری کمتر یا بیشتر از حد انتظار است. از آنجا که وزن گیری در دوران بارداری به صورت یک روند خطی رخ نمیدهد و ممکن است نوسان داشته باشد ضروری است که بدانیم معیار وزن گیری نامناسب در بارداری چیست و چه زمانی باید نگران روند وزن گیری خود شویم.

وزن گیری بارداری کمتر از حد انتظار

چنانچه از هفته ۱۵ ام بارداری به بعد خانم های باردار چاق یا چاق مفرط کمتر از نیم کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند یا خانم هایی لاغر یا با وزن طبیعی کمتر از یک کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند را وزن گیری نامناسب و کمتر از حد انتظار مینامیم.
در عین حال اگر شیب نمودار وزن گیری مادر کمتر از شیب نمودار مرجع بود یا به صورت افقی پیش میرفت هم وزن گیری جنین و مادر کمتر از مقدار انتظار است.

وزن گیری بارداری بیش از حد انتظار

اگر از هفته ۲۰ بارداری به بعد ماهانه بیش از ۳ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشیم یا در هفته بیش از ۱ کیلوگرم وزن زیاد کنیم، این افزایش وزن بیش از حد انتظار است.
البته در مواردی این افزایش وزن ناشی از تجمع آب در بدن است که اولین علامت پره اکلامپسی میباشد. در این شرایط باید اقدامات لازم جهت کنترل مسمومیت بارداری باید انجام شود.
اگر روند وزن گیری روی نمودار از شیب نمودار مرجع بیشتر بود هم جزو موارد وزن گیری بیش از انتظار دسته بندی میشود.

در مورد مادرانی که وزن گیری مناسب ندارند (کمتر از حد انتظار یا بیش از حد انتظار) باید مور معاینه قرار گیرند تا علت آن مشخص شود. از مهمترین عواملی که سبب وزن گیری نامناسب مادران باردار میشود میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

دسترسی ناکافی به مواد غذایی به علت های مختلف

گاهی به علت های اقتصادی، شرایط آب و هوایی یا فرهنگی خاص هر منطقه دسترسی به اقلام غذایی محدودی در بازار وجود دارد. به همین دلیل ممکن است همه مواد غذایی لازم برای مادر باردار در دسترس او نباشد. در این مورد باید از جایگزین های مناسب غذایی استفاده شود. به طور مثال در افرادی که دسترس به گوشت ندارند میتوانیم از حبوبات، تخم مرغ یا سویا به عنوان جایگزین استفاده کنیم یا بجای روغن زیتون از روغن کانولا استفاده نماییم.
در سایر موارد نیز میتوانیم از جایگزین های مناسب غذایی استفاده کنیم تا دریافت انرژی و مواد مغذی در رژیم بارداری مختل نشود.

ناآگاهی مادر نسبت به نوع تغذیه مناسب بارداری

گاهی اوقات مادران نسبت به نوع تغذیه مناسب در بارداری آگاهی ندارند. به طور مثال این باور غلط وجود دارد که میوه ها شما را چاق نمیکنند در صورتیکه میدانیم میوه ها هم دارای انرژی هستند و در صورت مصرف زیاد باعث وزن گیری بیش از حد انتظار مادر باردار میشوند.
در این مورد توصیه میکنیم که از یک متخصص تغذیه در زمینه بارداری مشاوره گرفته تا شما را راهنمایی کرده و رژیم غذایی متناسب با شرایطتان را برای شما تنظیم کند.

حجم زیاد کار روزانه یا بی تحرکی

کار بیش از اندازه و استراحت ناکافی یا بی تحرکی و کم بودن فعالیت جسمی، دو روی سکه وزن گیری نامناسب در بارداری هستند. هر دو مورد میتواند باعث شود شما وزن گیری ناکافی یا بیش از اندازه داشته باشید.
اگر از دسته اول هستید بهتر است از همسر یا فرزندان خود برای انجام کارهای روزمره کمک بگیرید و سعی کنید مدت زمان استراحت خود را افزایش دهید. ساعت خواب شبانه خود را هم بیشتر کنید تا در طول شب استراحت کافی داشته باشید.
اما اگر از دسته دوم هستید بهتر است که در طول روز پیاده روی داشته باشید کارهای روزمره خود را در حد متعادل انجام دهید.

عوارض و بیماری های زمینه ای در بارداری

در طی دوران بارداری عوارض مختلفی ممکن است به سراغ مادر باردار بیاید. از جمله این عوارض میتوان به بی اشتهایی، افسردگی، دیابت بارداری، تهوع، استفراغ و... اشاره کرد که هرکدام به نوعی روی روند وزن گیری جنین و مادر اثر میگذارند.
در صورت وجود عامل زمینه ای باید ابتدا آن عامل کنترل شود و سپس روند وزن گیری اصلاح گردد. در موارد شدید حتی ممکن است نیاز به بستری وجود داشته باشد.

پس اگر وزن گیری شما طبیعی نیست بهتر است در اولین فرصت با پزشک خود مشورت کنید.

در مادرانی که علت وزن نگرفتن آنها مشکلات تغذیه ای است، میتوان با استفاده از تدابیر مناسب در رژیم بارداری روند وزن گیری را بهبود بخشید و سرعت وزن گیری جنین را افزایش داد. استفاده از راهکار های زیر میتواند به شما در افزایش وزن جنین کمک کند.
• پروتئین رژیم غذایی را با استفاده از حبوبات، گوشت قرمز، مرغ، ماهی، شیرخشک، پنیر، ماست چکیده، تخم مرغ و پودر مغزیجات غنی کنید.
• به غذاهای خود از مواد نشاسته ای مثل پوره سیب زمینی، جوانه گندم، آرد نخودچی و... اضافه کنید.
• انرژی غذاها را با استفاده از روغن زیتون، کره، خامه، مغزیجات، دانه های روغنی و... زیاد کنید.
• مخلوط حبوبات و غلات را در رژیم وزن گیری جنین اضافه کنید، مثل نان و عدسی، ماش پلو، لوبیا پلو، خوراک لوبیا با نان و... .
• به غذاهای خود ترکیبات پروتئینی اضافه کنید، مثلا به آش خود کشک بیشتر اضافه کنید، در داخل سوپ تخم مرغ بریزید یا بر روی ماکارونی خود از پنیر استفاده کنید.
• میان وعده ها مقوی مثل سوپ غلیظ، پوره سیب زمینی با گوشت یا پنیر، ساندویچ تخم مرغ با کره، بستنی، ماست چکیده، شیربرنج، فرنی، شله زرد و سایر غذاهای مقوی استفاده کنید تا وزن گیری در طی بارداری بهتر شود.
• از آبمیوه های طبیعی که در منزل تهیه کرده اید یا شیر پاستوریزه به عنوان نوشیدنی استفاده کنید.
• در کنار غذاهای خود از سبزیجات پخته رنگی از جمله هویج، لبو، کدو، بادمجان، گل کلم، کرفس، اسفناج، لوبیا سبز، نخود فرنگی، ذرت و... استفاده کنید.
• انواع دسر ها و سالاد را بعد از صرف غذای میل کنید.
• مصرف قرص مولتی ویتامین-مینرال مخصوص بارداری فراموش نشود.