رژیم سنگ کیسه صفرا

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۷ آبان ۱۴۰۳

سنگ کیسه صفرا، که به آن سنگ صفرا نیز گفته می‌شود، زمانی ایجاد می‌شود که در کیسه صفرا سنگ‌های کوچکی که اکثرا از جنس کلسترول هستند تشکیل شود. تشکیل سنگ صفرا معمولاً به دلیل کاهش سرعت تخلیه کیسه صفرا یا افزایش سطح کلسترول در مایع صفرا رخ می‌دهد. زمانی که میزان کلسترول در صفرا بیش از حد طبیعی باشد، این ماده می‌تواند به شکل سنگ‌های صفراوی رسوب کند.

دلایل ایجاد سنگ کیسه صفرا
افزایش سن یکی از عوامل اصلی در افزایش احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا است. به همین دلیل، با افزایش سن باید بیشتر مراقب سلامت کیسه صفرا خود باشید. عوامل دیگری مثل اضافه وزن، چاقی، بالا بودن کلسترول خون و بارداری نیز از دلایلی هستند که خطر ایجاد سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهند.

در این مقاله، به بررسی رژیم غذایی مناسب برای سنگ کیسه صفرا خواهیم پرداخت. این رژیم‌ می‌توانند به کاهش خطر تشکیل سنگ صفرا کمک کرده و علائم آن را کنترل کنند.

سنگ کیسه صفرا معمولاً در داخل صفرا ایجاد می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است وارد مجرای صفراوی شده و مسیر کیسه صفرا را مسدود کند. کیسه صفرا وظیفه ذخیره مایع صفرا را بر عهده دارد و این مایع را پس از مصرف غذاهای چرب به روده ترشح می‌کند تا بدن بتواند چربی‌ها را هضم کند. بنابراین، وقتی سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شود، اولین مشکل در فرآیند هضم چربی‌ها رخ می‌دهد. به همین دلیل، رژیم غذایی کم چرب برای افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا توصیه می‌شود.

با این حال، رابطه رژیم غذایی و سنگ کیسه صفرا پیچیده‌تر از صرفاً هضم چربی‌ها است. شواهد علمی نشان می‌دهند که عوامل مختلفی مانند:
• افزایش انرژی دریافتی و اضافه وزن
• مصرف زیاد کربوهیدرات‌های ساده
• مصرف اسیدهای چرب ترانس (سیس) بالا
• بودن سطح تری گلیسیرید خون
• بالا بودن کلسترول
• کم بودن فعالیت بدنی
همگی می‌توانند خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا را افزایش دهند.

در مقابل، رعایت برخی نکات در رژیم غذایی می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را کاهش دهد، از جمله:
• مصرف بیشتر فیبرهای غذایی
• مصرف روغن ماهی یا به‌طور خاص‌تر امگا ۳
• استفاده از میوه‌ها و سبزیجات تازه
• افزودن مغزیجات به رژیم غذایی روزانه
• نوشیدن قهوه

اگر شما نیز در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستید یا به این بیماری مبتلا شده‌اید، رعایت یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند به شما کمک کند تا از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرده یا از پیشرفت آن جلوگیری کنید. در ادامه مفصل‌ درباره رژیم سنگ صفرا صحبت میکنیم.

در رژیم غذایی مناسب برای سنگ کیسه صفرا، باید از مصرف غذاهای چرب اجتناب کنید. با این حال، قطع کامل دریافت چربی‌ها توصیه نمی‌شود، زیرا چربی‌ها برای عملکرد بدن ضروری هستند. بنابراین، باید مقدار کمی چربی سالم دریافت کنید تا بدن به‌درستی عمل کند. در این میان، چربی‌هایی که کلسترول بالایی دارند، مانند چربی‌های حیوانی، باید محدود شوند.

بهترین منابع چربی در رژیم غذایی سنگ صفرا، چربی‌های گیاهی مایع هستند. از جمله این چربی‌ها، روغن زیتون و کانولا از بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شوند. برای کاهش مصرف چربی‌ها در رژیم سنگ صفرا، توصیه می‌شود نکات زیر را رعایت کنید:

• از مصرف غذاهای سرخ‌شده خودداری کنید.
• از کره، روغن حیوانی، سرشیر، خامه، روغن نباتی جامد و مشابه آن‌ها استفاده نکنید.
• از غذاهای کنسروی یا فست فودها که چربی ترانس زیادی دارند، دوری کنید.
• لبنیات بدون چربی یا کم چرب را انتخاب کنید.
• از مصرف غذاهای فراوری‌شده مانند چیپس، پفک و مشابه آن‌ها خودداری کنید.
• مصرف گوشت قرمز را محدود کنید.
• از مصرف زرده تخم‌مرغ زیاد خودداری کنید.
• قسمت‌های چرب گوشت مانند کتف و بال مرغ را نخورید.
• روی سالاد سس مایونز نریزید.
• در پخت غذا از روغن زیاد استفاده نکنید.
• از مصرف سوسیس و کالباس و سایر گوشت‌های فراوری‌شده پرهیز کنید.
• چربی گوشت‌ها را جدا کرده و از مصرف آن‌ها خودداری کنید.
• از مغزیجات به مقدار زیاد استفاده نکنید.

رعایت این نکات می‌تواند به شما کمک کند تا میزان چربی رژیم غذایی را کاهش داده و به دنبال آن خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا را کم کنید و از دردها و مشکلات ناشی از این بیماری جلوگیری نمایید.

اما همه چیز به محدودیت چربی ختم نمیشود و باید در رژیم سنگ صفرا موارد دیگری هم رعایت کنید تا نتیجه مطلوبی بگیرید. کاهش چربی ها به تنهایی نمیتواند باعث کاهش درد یا کمک به بیماری شما شود.

در رژیم غذایی سنگ کیسه صفرا، تنها محدود کردن چربی‌ها کافی نیست. یکی از نکات بسیار مهم دیگر در رژیم سنگ صفرا، کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده است. این نوع کربوهیدرات‌ها به سرعت وارد خون شده و می‌توانند با تاثیرگذاری بر سطح قند خون و هورمون‌های مختلف، خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا را افزایش دهند. تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف زیاد کربوهیدرات‌های ساده، به ویژه برای افرادی که مستعد سنگ صفرا هستند، باعث تشدید مشکل میشود.

برای کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده و مدیریت رژیم غذایی مناسب برای سنگ کیسه صفرا، باید نکات زیر را رعایت کنید:
• نوشیدنی‌های قندی مثل آبمیوه‌های صنعتی، نوشابه‌ها، دلستر و شربت‌ها می‌توانند باعث افزایش سطح قند خون شوند و از این رو باید از مصرف آن‌ها خودداری کنید. بهتر است آب یا نوشیدنی‌های بدون قند را جایگزین کنید.
• قند و شکر را از رژیم غذایی خود حذف کنید. استفاده از شکر در چای، قهوه و دیگر نوشیدنی‌ها را متوقف کنید.
• مصرف شکلات‌، تافی، آبنبات و سایر تنقلات حاوی قند را کم کنید. این خوراکی‌ها قند فراوانی دارند که می‌تواند اثرات منفی بر بدن شما بگذارد.
• کیک‌ها، شیرینی‌ها، بیسکوییت‌ها و سایر دسرهای شیرین که معمولاً حاوی مقادیر زیادی کربوهیدرات ساده و چربی‌های ترانس هستند، باید به حداقل برسد.
• نان‌های سفید که فاقد فیبر هستند، باید جای خود را به نان‌های سبوس‌دار بدهند. نان سبوس‌دار علاوه بر کاهش سرعت جذب قند، به سیستم گوارشی شما کمک می‌کند.
• مصرف پودینگ‌ها، ژله‌ها و دیگر دسرهای قندی که معمولاً کالری زیاد و فیبر کمی دارند، باید محدود شود.
• حبوبات مانند عدس، لوبیا، نخود و ماش را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. حبوبات علاوه بر فیبر بالا، کربوهیدرات‌های پیچیده‌ای دارند که به تدریج جذب می‌شوند و به کنترل قند خون کمک می‌کنند.
• غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، جو دوسر و گندم کامل نیز می‌توانند به عنوان جایگزین‌های مناسب برای کربوهیدرات‌های ساده عمل کنند.

در رژیم غذایی سنگ کیسه صفرا، افزایش مصرف میوه‌ها و به ویژه سبزیجات بسیار اهمیت دارد. فیبر موجود در این غذاها نه تنها به هضم بهتر غذا کمک می‌کند، بلکه با متصل شدن به کلسترول موجود در غذا، باعث دفع آن از بدن و جلوگیری از تشکیل سنگ کیسه صفرا میشود. به طور کلی، یک رژیم غذایی پرفیبر که شامل میوه‌ها و سبزیجات متنوع است، برای پیشگیری از سنگ کیسه صفرا توصیه می‌شود و می‌تواند در بهبود سلامت کلی بدن نیز نقش مؤثری ایفا کند.

برای داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب برای سنگ صفرا، پیشنهاد می‌شود که در کنار وعده‌های غذایی خود، حتماً از سبزیجات مختلف مانند سالادها، سبزی خوردن، پیاز، کدو سبز، خیار، بادمجان و سایر سبزیجات تازه و پر فیبر استفاده کنید. این سبزیجات به شما کمک می‌کنند تا میزان فیبر دریافتی روزانه‌تان را افزایش دهید و از تشکیل سنگ‌های صفراوی پیشگیری کنید.

در میان وعده‌ها نیز بهتر است از میوه‌های رنگارنگ و متنوع استفاده کنید. میوه‌ها علاوه بر فیبر، سرشار از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های مختلفی هستند که به سلامت کلی بدن کمک می‌کنند. به عنوان مثال، میوه‌هایی مانند سیب، پرتقال، توت فرنگی و انگور می‌توانند گزینه‌های خوبی برای میان وعده باشند.

اما باید مراقب باشید که مصرف میوه‌ها را به میزان متعادل مصرف کنید، زیرا برخی میوه‌ها دارای قند طبیعی و انرژی نسبتا زیادی هستند و مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود. به طور کلی، مصرف میوه‌ها و سبزیجات باید به طور متعادل صورت گیرد.

داشتن یک برنامه غذایی منظم از اهمیت ویژه‌ای برای جلوگیری از تشکیل سنگ کیسه صفرا برخوردار است. وقتی که وعده‌های غذایی شما منظم باشد، محتویات کیسه صفرا به طور مداوم تخلیه می‌شود، که مانع از افزایش غلظت کلسترول در داخل آن می‌گردد. بنابراین، برای جلوگیری از تشکیل سنگ صفرا، باید روزانه ۳ وعده اصلی و ۳ میان وعده مصرف کنید تا بدن شما بتواند به تدریج خود را با این روند تطبیق داده و به طور منظم کیسه صفرا را تخلیه کند.

در گرسنگی طولانی مدت محتویات صفرا ممکن است برای مدت طولانی در کیسه صفرا باقی بماند، که به تدریج غلیظ شده و باعث افزایش احتمال تشکیل سنگ صفرا می‌شود. بنابراین، پرهیز از گرسنگی طولانی مدت و حفظ یک برنامه غذایی متعادل و منظم از اهمیت بسیاری برخوردار است.

یکی از نکات مهم در رژیم سنگ صفرا این است که بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب، صبحانه خود را مصرف کنید. در طول شب، مایع صفرا ترشح نمی‌شود و در نتیجه غلظت آن در بیشترین میزان ممکن است. مصرف سریع صبحانه به تخلیه کیسه صفرا کمک کرده و از اختلال در هضم چربی‌ها جلوگیری می‌کند.

اضافه وزن و چاقی از عوامل اصلی تشکیل سنگ کیسه صفرا هستند. اگر اضافه وزن دارید، باید در رژیم غذایی سنگ صفرا، به طور تدریجی وزن خود را کاهش دهید. مطالعات نشان می‌دهند که در خانم‌ها، اضافه وزن ارتباط بیشتری با تشکیل سنگ صفرا دارد. علاوه بر این، چاقی شکمی (چربی‌های ناحیه شکم) احتمال بروز سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد. حتی اگر وزن کلی شما زیاد نباشد، اما میزان چربی در ناحیه شکم و پهلو بیشتر از حد مجاز باشد، احتمال تشکیل سنگ صفرا در شما بیشتر خواهد شد.

در هنگام تلاش برای کاهش وزن، باید مراقب روش‌هایی که انتخاب می‌کنید باشید. کاهش وزن سریع از طریق رژیم‌های سخت یا عمل‌های جراحی می‌تواند خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش دهد. زمانی که وزن به سرعت کاهش می‌یابد، کبد میزان زیادی کلسترول به داخل کیسه صفرا ترشح می‌کند که این می‌تواند زمینه‌ساز تشکیل سنگ باشد. همچنین، کاهش وزن سریع باعث می‌شود که کیسه صفرا نتواند به طور کامل تخلیه شود و مایع صفراوی باقی‌مانده در آن، احتمال بروز سنگ صفرا را افزایش می‌دهد.

به همین دلیل، مهم است که روش‌های کاهش وزن در افراد مبتلا به سنگ صفرا با دقت انتخاب شوند. کاهش وزن تدریجی و متعادل با رژیم غذایی مناسب نه تنها به کاهش خطر تشکیل سنگ صفرا کمک می‌کند، بلکه باعث حفظ سلامت عمومی بدن نیز می‌شود. در مقابل، روش‌های کاهش وزن غیر اصولی می‌توانند موجب یویوینگ یا کاهش و افزایش وزن مداوم شوند، که خود از عوامل خطرساز برای تشکیل سنگ کیسه صفرا است.

برای کاهش وزن، توصیه می‌شود که حتماً با مشورت متخصص تغذیه به گرفتن رژیم غذایی اقدام کنید تا برنامه غذایی استاندارد و سالمی دریافت کنید که سلامت شما را تضمین کند و خطر بروز سنگ صفرا را کاهش دهد.