رژیم غذایی مناسب برای بهبود نقرس

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۲۵ شهریور ۱۴۰۳

نقرس یا نقرص یک بیماری متابولیکی است که در آن میزان اسید اوریک خون افزایش پیدا میکند. به دنبال این افزایش و تجمع آن در بدن، التهاب ایجاد شده و میتواند منجر به تشکیل کریستال های اوریک اسیدی بخصوص در مفاصل و تاندون ها شود که عامل اصلی بروز دردهای نقرس است. نقرس میتواند قسمت های مختلف مثل انگشتان، زانو، پا و... را درگیر کند و دردهای ناگهانی و شدیدی را به همراه داشته باشد.
نقرس با دردهای ناگهانی و گذرا آغاز شده و در صورت عدم رسیدگی و درمان به مرور مزمن و دائمی میشود. گرچه درد های حاد نقرس پس از چند روز بهبود پیدا میکنند اما اگر این حملات تکرار شوند میتواند منجر به آسیب دائمی مفصل شوند و محدودیت و معلولیت هایی را به همراه داشته باشند.
رژیم غذایی نقرس یکی از مهمترین فاکتور ها در بهبود این بیماری است و میتوان تا حدود بسیار زیادی با تغییر برنامه غذایی، بیماری نقرس را کنترل و درمان کرد. از این رو افرادی که مبتلا به نقرس هستند باید سریعتر نسبت به اصلاح رژیم غذایی خود اقدام کنند.

در ادامه با رژیم غذایی مناسب برای بهبود نقرس، غذاهای مضر برای نقرس، مواد غذایی مفید برای نقرس، داروهایی که در درمان نقرس و کاهش اسید اوریک استفاده میشوند و نکاتی که باید در رژیم نقرس رعایت کنید آشنا خواهید شد.

رژیم نقرس یک رژیم غذایی است که باید در آن از مصرف غذاهای حاوی قند های ساده، گوشت قرمز، نوشیدنی های حاوی فروکتوز و الکل خودداری کنید و در عین حال از لبنیات کم چرب، سبزیجات، غلات کامل، مغزیجات، حبوبات و دانه های روغنی در آن بیشتر استفاده کنید.

از طرفی بخاطر اینکه بیماری هایی مثل پرفشاری خون، مقاومت به انسولین، کم آبی، کتوز و چاقی باعث افزایش بروز نقرس میشوند، باید رژیم غذایی خود را طوری مدیریت کنید که در معرض ابتلا به بیماری های گفته شده نباشید.
پس در رژیم نقرس علاوه بر اینکه باید موارد گفته شده را رعایت کنید، باید آب کافی بنوشید تا بدنتان دهیدراته نشود، از مصرف زیاد نمک خودداری کنید تا فشار خون افزایش پیدا نکند، از گرسنگی های طولانی مدت خودداری کنید تا دچار کتوز نشوید و نهایتا وزن و دریافت کربوهیدرات خود را کنترل کنید تا دچار مقاومت به انسولین نگردید.

استفاده از قهوه و مکمل ویتامین C در کنار رژیم غذایی میتواند در کاهش حملات نقرس موثر بوده و به بهبود بیماری شما کمک کند.

نکته دیگری که در رژیم نقرس باید رعایت شود استفاده نسبتا کم از غذاهای حاوی پورین است. گرچه مطالعات جدید ارتباط زیادی بین مصرف غذاهای با پورین بالا و بیماری نقرس پیدا نکرده اند اما کماکان توصیه میکنیم که مصرف این غذاها معتدل باشد و از مصرف زیاد آنها خودداری کنید. در ادامه انواع مواد غذایی که شامل این ویژگی ها هستند برایتان نوشته شده است.

برخی از غذاها جزو غذاهای مفید برای نقرس بوده و برخی دیگر جزو غذاهای مضر برای نقرس هستند. اما بسیاری از غذاها هم هستند که جزو هیچکدام از این دو دسته قرار نمیگیرند. در واقع مصرف متعادل آنها در افراد مبتلا به نقرس آزاد است و میتوانند از آنها به صورت روزانه استفاده کنند. ما به این دسته از غذاها، غذاهای مناسب برای نقرس میگوییم. در ادامه لیست غذاهای مناسب نقرس را مشاهده میکنید:

• نان گندم جزو غذاهای مناسب برای نقرس است و شما میتوانید از آن به صورت روزانه استفاده کنید. استفاده از نان در رژیم غذایی نقرس محدودیتی ندارد و صرفا باید مراقب باشید که مصرف زیاد آن سبب اضافه وزن در شما نگردد.
• پاستا و ماکارونی هم از جمله غذاهایی هستند که میتوانید در رژیم غذایی خود بدون نگرانی استفاده کنید.
• سیب زمینی یکی از سبزیجات نشاسته ای است که در بسیاری از غذاهای ما ایرانی ها استفاده میشود. خوشبختانه سیب زمینی هم جزو غذاهای مناسب برای نقرس است و میتوانید از آن به راحتی استفاده کنید.
• برنج غذای دیگری است که مصرف آن در رژیم نقرس محدودیتی ندارد. با این وجود برای سلامت عمومی بدن بهتر است که در هفته بیش از ۵ بار برنج سفید مصرف نشود.
• مغزیجات و دانه ها مثل پسته، فندق، بادام، مغز تخمه آفتابگردان، مغز تخمه کدو و... از جمله منابع خوب ویتامین ها، مواد معدنی و چربی های مفید برای بدن هستند که استفاده از آنها آزاد بوده و جزو غذاهای مناسب برای نقرس به شمار میروند. مراقب باشید که مصرف زیاد این ترکیبات خوشمزه باعث چاقی شما نشود.
• چای نوشیدنی محبوب در فرهنگ ایرانی است که استفاده از آن هیچ محدودیتی نداشته و میتوانید آزادانه از آن در رژیم غذایی خود استفاده کنید. البته به همراه چای نباید قند زیادی استفاده کنید و ترجیحا از ۲-۳ عدد توت خشک، کشمش یا چیپس خرما استفاده نمایید.
• روغن و چربی ها گرچه محدودیتی یا ضرری برای نقرس ندارند اما مصرف زیادشان میتواند سبب افزایش وزن و چاقی شود. پس سعی کنید به مقدار زیاد از آنها استفاده نکنید. سعی کنید از چربی های سالم تر مثل روغن زیتون یا کانولا برای پخت و پز استفاده کنید.

همانطور که گفتیم برخی غذاهای برای بیماری نقرص مضر هستند و نباید در رژیم غذایی این بیماران مورد استفاده قرار گیرند. لیست غذاهای مضر برای نقرس شامل موارد زیر است:

نوشیدنی های الکلی

نوشیدنی های الکلی بخصوص آبجو که حاوی پورین بالایی هم است باعث افزایش بروز حملات نقرس میشوند و به نوعی مضرترین نوشیدنی برای نقرس است. بیماران مبتلا به نقرس باید از مصرف نوشیدنی های حاوی الکل جدا خودداری کنند و به هیچ وجه سمت آن نروند.

غذاهای حاوی فروکتوز

یکی دیگر از غذاهای مضر برای نقرس، مواد غذایی حاوی فروکتوز هستند. فروکتوز عموما در نوشابه ها، دلستر، آبمیوه، شربت ذرت و سایر نوشیدنی های قند دار میتوانند منجر به افزایش احتمال حملات نقرس شوند. در برخی شیرینیجات و کیک ها هم از شربت ذرت به عنوان شیرین کننده استفاده میشود که آنها هم جزو غذاهای مضر برای نقرس به شمار میروند.
فروکتوز در میوه ها هم وجود دارد، اما بخاطر وجود فیبر در میوه تازه، میزان و سرعت جذب آن کاهش پیدا میکند و در نتیجه استفاده از میوه ها به مقدار متعادل برای فرد مبتلا به نقرس مشکلی ایجاد نخواهد کرد. توجه کنید که مصرف زیاد میوه هم میتواند خطرساز باشد و نباید در مصرف آنها زیاده روی کنید. به عنوان مثال در هر میان وعده بیش از یک واحد میوه استفاده نکنید.

شکر و قندهای ساده

قندهای ساده از جمله شکر، شکلات، کلوچه، آبنبات، نان سفید، بستنی، ژله، پاستیل، نان باگت و... باعث افزایش مقاومت بدن نسبت به انسولین شده و جزو غذاهای مضر برای نقرس هستند. مقاومت به انسولین میتواند باعث ایجاد سندرم متابولیک و در ادامه افزایش خطر ابتلا به نقرس شود. پس در رژیم غذایی نقرس از مصرف این قبیل خوراکی ها باید خودداری کنید.

گوشت قرمز و غذاهای دریایی

گوشت قرمز یکی دیگر از غذاهای مضر برای نقرس است. مطالعات نشان میدهند که مصرف زیاد گوشت قرمز با افزایش خطر نقرس همراه است. از این رو بیماران مبتلا به نقرس باید گوشت قرمز را در حداقل ترین میزان ممکن مصرف کنند. سایر اعما و احشا مثل جگر، قلوه، دل و... هم همانند گوشت قرمز باید محدود شده و بهتر است که کاملا حذف شوند.

غذاهای دریایی هم میتوانند باعث افزایش اسید اوریک خون و به دنبال آن افزایش حملات نقرس شوند. گرچه غذاهای دریایی به اندازه گوشت قرمز مضر نیستند اما باز هم بهتر است در مصرف آنها زیاده روی نکنید و از آنها در حد متعادل استفاده کنید.

مصرف هر واحد اضافه گوشت قرمز در رژیم غذایی ۲۱% و غذاهای دریایی حدود ۷% احتمال بروز نقرس را بیشتر میکنند. در هفته حداکثر یکبار میتوانید از گوشت قرمز و ماهی در برنامه غذایی خود استفاده کنید.

غذاهای سرشار از پورین

همانطور که گفتیم غذاهایی که مقدار پورین زیادی دارند باید با احتیاط مصرف شوند. گرچه حذف این غذاها و محدودیت کامل آنها ضروری نیست اما تا حد امکان باید از آنها در رژیم غذایی نقرس استفاده نکنید و به نوعی جزو غذاهای مضر برای نقرس حساب میشوند. این غذاها شامل موارد زیر هستند:

• ماهی کیلکا
• مغز گوسفند
• آبگوشت
• مخمر آبجو
• ماهی ساردین
• عصاره گوشت
• غاز
• کبک
• خاویار
• دل و جگر
• کلیه
• گوشت چرخ کرده و ماهیچه

سایر قسمت های گوشت و گوشت سایر ماکیان (مثل مرغ، بوقلمون و...) یا آبزیان، دارای پورین کمتری نسبت به موارد بالا هستند و از آنها میتوانید به صورت متعادل استفاده کنید.

برخی از مواد غذایی هم هستند که برای بیماران نقرس مفید بوده و میتوانند به بهبود بیماری کمک کنند. این غذاها از طریق مکانیسم های مختلف مثل تجزیه اسید اوریک یا افزایش خاصیت قلیایی بدن به کاهش نقرس کمک میکنند. در ادامه غذاهای مفید برای نقرس را مشاهده میکنید:

لبنیات کم چرب

لبنیات کم چرب مثل شیر، ماست، پنیر و... بخاطر خاصیت قلیایی که ایجاد میکنند از بدن شما در برابر نقرس محافظت کرده و جزو غذاهای مفید برای نقرس هستند. در رژیم نقرس توصیه میکنیم که روزانه ۲ واحد از انواع لبنیات کم چرب استفاده کنید تا علاوه بر فواید آن برای درمان نقرس، در پیشگیری از پوکی استخوان و تامین پروتئین مورد نیاز بدن هم به شما کمک کنند.

قهوه

قهوه یکی دیگر از غذاهای مفید برای نقرس است که در بهبود این بیماری کمک کننده است. قهوه به قلیایی کردن محیط بدن و کاهش سطح اسید اوریک در خون کمک کرده و از این طریق به محافظت از بدن در برابر نقرس میپردازد.
نوشیدن روزانه حداقل یک فنجان قهوه مصرف در افراد مبتلا به نقرس توصیه میشود. در نظر داشته باشید که مصرف بیش از ۶ فنجان قهوه در روز میتواند مشکلاتی مثل تپش قلب، افزایش فشار خون، اضطراب و... همراه داشته باشد و نباید در نوشیدن قهوه زیاده روی کنید!

نکته دیگری که در مورد قهوه وجود دارد این است که در برخی بیماری ها مثل رفلاکس معده، سندرم روده تحریک پذیر و... نباید از قهوه استفاده شود زیرا باعث تشدید بیماری میشود. پس اگر به بیماری دیگری غیر از نقرس مبتلا هستید حتما قبل از مصرف آن با مشاور تغذیه صحبت کنید.

سبزیجات و پروتئین های گیاهی

سبزیجات و پروتئین های گیاهی مثل سویا از دیگر غذاهایی با خاصیت قلیایی هستند که بدن شما را به سمت قلیایی شدن پیش برده و جزو غذاهای مفید برای نقرس به حساب می‌آیند . علاوه بر این، سبزیجات دارای ویتامین C، آنتی اکسیدان ها و پلی فنول های مختلفی هستند که از بدن در برابر نقرس و رادیکال های آزاد موجود در داخل و خارج بدن محافظت میکنند.

سعی کنید سبزیجات را به صورت متنوع  مصرف کنید. به عنوان مثال هر روز سالاد کاهو نخورید، بلکه گاهی روزها سالاد شیرازی مصرف کنید یا از کلم پخته شده استفاده نمایید، یا اینکه در کنار بشقاب غذای خود یک بشقاب سبزی خوردن بگذارید. سبزیجات مفید برای بیماران نقرس شامل کاهو، کلم، تربچه، سبزی خوردن، خیار، گوجه، بادمجان، سالاد شیرازی، سالاد سبزیجات، کرفس و سایر سبزیجات غیر نشاسته ای میشوند که شما میتوانید آنها را به تنهایی به عنوان سالاد و یا در غذاهای خود به صورت پخته استفاده کنید.
در بین سبزیجات، نخودفرنگی، گل کلم و قارچ به طور ویژه از بدن در برابر ترشح زیاد اسید اوریک محافظت میکنند و جایگاه ویژه ای در رژیم نقرس دارند.

پروتئین های گیاهی مثل سویا، لوبیا ها و حبوبات هم جزو غذاهای مفید برای نقرس بوده و بهتر است که آنها را جایگزین گوشت کنید. سعی کنید در هفته حداقل ۵ بار از انواع حبوبات به شکل های مختلف در غذاهای خود استفاده کنید. پروتیئن های گیاهی به کاهش سطح اسید اوریک خون کمک کرده و خاصیت دو چندانی در رژیم غذایی نقرس دارند.

گیلاس و آلبالو

گیلاس و آلبالو از میوه های خوشمزه ای هستند که سرشار از آنتی اکسیدان، پتاسیم و منیزیوم هستند. مصرف این میوه ها در برنامه غذایی میتواند به کاهش سطح اسید اوریک و دردهای نقرسی کمک کنند. اگر که به این میوه ها دسترسی دارید، توصیه میکنیم که حتما به صورت روزانه آنها را مصرف کنید. در نظر داشته باشید که کمپوت این میوه ها بخاطر وجود شکر زیاد چندان مناسب بیماری نقرس نیستند، مگر اینکه به صورت خانگی و بدون شکر تهیه شده باشند.

تخم مرغ

تخم مرغ یکی دیگر از غذاهای مفید برای نقرس است که یک منبع بسیار خوب پروتئینی در رژیم غذایی نقرس به شمار میرود. تخم مرغ حاوی پورین بسیار پایینی بوده و همه نیاز بدن به اسید آمینه های ضروری را هم تامین میکند. علاوه بر این تخم مرغ دارای خاکستر قلیایی است و به قلیایی شدن بدن و کاهش خطر نقرس هم کمک میکند. این ویژگی ها تخم مرغ را یک غذای بسیار مفید در افراد مبتلا به نقرس میکند.

در نظر داشته باشید که بیماران قلبی عروقی و دیابتی نباید در هفته بیش از ۴ عدد تخم مرغ استفاده کنند و اگر سطح کلسترول خون شما بالاتر از میزان نرمال است، فقط از سفیده آن استفاده کنید.

آب

آب یکی از مهمترین فاکتور ها در رژیم غذایی نقرس است. کم آبی بدن میتواند منجر به افزایش اسید اوریک خون، اشباع آن و در نتیجه رسوب بیشتر در مفاصل شود. در نتیجه شما همواره باید بدن خود را هیدراته نگه دارید. توصیه میکنیم که روزانه حداقل ۸ لیوان آب مصرف کنید. این میزان در هوای گرم، زمان ورزش، در مادران شیرده و سایر شرایط که نیاز به آب بیشتر میشود، باید افزایش پیدا کند.
نوشیدن آب کافی برای دفع اسید اوریک اضافه از بدن و جلوگیری از رسوب آن در مفاصل ضروری است. در مقاله در روز چقدر باید آب بنوشیم؟ میتوانید دقیقا محاسبه کنید که بدن شما در طول روز به چه مقدار آب نیاز دارد.

مکمل ویتامین C

گرچه مکمل ویتامین C جزو دسته بندی غذاها محسوب نمیشود، اما از آنجایی که اثرات سودمند مصرف آن در بهبود نقرس تایید شده است آن را در اینجا آورده ایم. در صورتی که به بیماری خاصی به غیر از نقرس مبتلا نیستید میتوانید تا ۱۰۰۰ میلی گرم مکمل ویتامین C در کنار رژیم غذایی خود استفاده کنید.

در استفاده های طولانی مدت یا در افرادی که بیماری های زمینه ای از جمله سنگ کلیه، دیابت و... دارند مصرف این مکمل حتما باید با نظر مشاور تغذیه یا پزشک مصرف باشد.

• افرادی که به اضافه وزن یا چاقی مبتلا هستند باید کاهش وزن تدریجی داشته باشند. کاهش وزن سریع در بیماران مبتلا به نقرس توصیه نمیشود و میتواند منجر به تشدید بیماری شود.
• از گرسنگی طولانی مدت پرهیز شود. سعی کنید هر ۳ تا ۴ ساعت یکبار یک میان وعده یا وعده غذایی مصرف کنید تا باعث افت سطح قند خون نشود. البته در مطالعه ای که روی روزه داری در ماه رمضان صورت گرفت مشاهده شد که روزه داری یک ماهه رمضان باعث افزایش سطح اسید اوریک نمیشود.
• سطح چربی خون، فشار خون، قند خون و وضعیت کلیه را به طور مرتب پایش کنید و در صورت نیاز رژیم غذایی خود را به تناسب آنها تغییر دهید. این موارد در صورتی که به درستی کنترل نشوند میتوانند منجر به تشدید بیماری شوند.
• میوه های قرمز رنگ مثل انار، شاه توت، بلوبری، تمشک، توتفرنگی، گیلاس، آلبالو و... سرشار از آنتی اکسیدان هستند و توصیه به مصرف بیشتر آنها در رژیم نقرس داریم.
• کرفس، نعنای قرمز و دمنوش گیاه پنجه شیطان میتوانند برای نقرس مفید باشند اما هنوز مطالعات موثقی در این زمینه صورت نگرفته و نمیتوان به صورت عملی آنها را تایید کرد. با این حال مصرف متعادل آنها ضرری ندارد.
• امگا ۳ یک ترکیب ضد التهاب قوی است که میتواند التهاب و دردهای ناشی از نقرس را کاهش دهد. حداقل ۴ بار در هفته از منابع امگا ۳ مثل گردو، بذر کتان، سالمون و... در رژیم غذایی خود استفاده کنید. اگر به اندازه کافی از منابع امگا ۳ در رژیم غذایی استفاده نمیکنید، میتوانید مکمل آن را مصرف کنید.
• در صورتی که از داروهای مدر (ادرار آور مثل فوروزماید و...) استفاده میکنید حتما مراقب دریافت کافی آب و مایعات باشید.

در مواردی که میزان اسید اوریک بسیار بالا باشد و نیاز به مصرف دارو برای کنترل بیماری نقرس وجود داشته باشد ممکن است پزشک داروهای مختلفی را برای شما تجویز کند که رایج ترین داروهای نقرس شامل موارد زیر میشود:
آلوپورینول که از تشکیل اسید اوریک در بدن جلوگیری میکند.
پروبینسید و سولیفن پیرازون که جذب کلیوی اورات را کاهش میدهد.
ریلوناسپت که در حملات حاد نقرس کاربرد دارد.
کلروکین و کورتیکواستروئید ها که در موارد شدید نقرس مورد استفاده قرار میگیرند.
هیدروکلروتیازید که ادرار آور بوده و منجر به دفع اوره میشود.
آسپرین، سیکلوسپورین و تاکرولیموس هم از داروهای دیگری هستند که در درمان نقرس ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.

برای تسکین دردهای ناشی از نقرس هم میتوانید داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) ها مثل ژلوفن استفاده کنید.