رژیم غذایی مناسب برای بهبود نقرس

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۰۷ آذر ۱۴۰۲

نقرس یا نقرص یک بیماری متابولیکی است که در آن میزان اسید اوریک خون افزایش پیدا میکند. به دنبال این افزایش و تجمع آن در بدن التهاب ایجاد شده و میتواند منجر به تشکیل کریستال های اوریک اسیدی در مفاصل و تاندون ها شود که عامل اصلی بروز درد های نقرس است. نقرس میتواند قسمت های مختلف مثل انگشتان، زانو، پا و... را درگیر کند و دردهای ناگهانی و شدیدی را به همراه داشته باشد.
نقرس با دردهای ناگهانی آغاز میشود و در صورت عدم درمان به مرور به سمت دردهای مزمن پیش میرود. گرچه درد های حاد نقرس پس از چند روز بهبود پیدا میکنند اما اگر این حملات تکرار شود میتواند حتی منجر به آسیب دائمی مفصل شود و محدودیت و معلولیت هایی را به همراه داشته باشد.
رژیم غذایی نقرس یکی از مهمترین فاکتور ها در بهبود این بیماری است و میتوان تا حدود بسیار زیادی با تغییر برنامه غذایی بیماری نقرس را کنترل و درمان کرد. از این رو افرادی که مبتلا به نقرس هستند باید سریعتر نسبت به اصلاح رژیم غذایی خود اقدام کنند.

در ادامه با رژیم غذایی مناسب برای بهبود نقرس، غذاهای مضر برای نقرس، مواد غذایی مفید برای نقرس، داروهایی که در درمان نقرس و کاهش اسید اوریک استفاده میشوند و نکاتی که باید در رژیم نقرس رعایت کنید آشنا میشویم.

رژیم غذایی نقرس حاوی لبنیات کم چرب، سبزیجات، غلات کامل، مغزیجات، حبوبات، دانه های روغنی است که باید در آن از مصرف غذاهای حاوی قند های ساده، گوشت قرمز، نوشیدنی های حاوی فروکتوز و الکل خودداری کنید.
از طرفی بخاطر اینکه فشار خون بالا، مقاومت به انسولین، کم آبی بدن، کتوز و چاقی هم میتوانند بر روی افزایش بروز نقرس تاثیرگذار باشند باید عوامل تغذیه ای موثر بر آنها را هم محدود کنید.
به طور مثال در رژیم غذایی نقرس باید آب کافی نوشیده شود، از مصرف زیاد نمک خودداری گردد، کالری دریافتی کنترل شود و نهایتا از گرسنگی های طولانی مدت خودداری شود. استفاده از قهوه و مکمل ویتامین C هم میتواند در کاهش حملات نقرس موثر بوده و به بهبود بیماری کمک کند.
استفاده متعادل از غذاهای حاوی پورین یکی دیگر از مواردی است که باید در رژیم نقرس رعایت شود. گرچه مطالعات جدید ارتباط زیادی بین مصرف غذاهای با پورین بالا و بیماری نقرس پیدا نکرده اند اما کماکان توصیه میشود که مصرف این غذاها معتدل باشد و از مصرف زیاد آنها خودداری کنید.

همانطور که گفتیم برخی غذاهای برای بیماری نقرص مضر هستند و نباید در رژیم غذایی این بیماران مورد استفاده قرار گیرند. لیست غذاهای مضر برای نقرس شامل موارد زیر است:

نوشیدنی های الکلی

نوشیدنی های الکلی بخصوص آبجو که حاوی پورین بالایی هم است باعث افزایش بروز حملات نقرس میشود. بیماران مبتلا به نقرس باید از مصرف نوشیدنی های حاوی الکل خودداری کنند و از انواع مختلف آن در رژیم خود استفاده نکنند.

غذاهای حاوی فروکتوز

یکی دیگر از مواردی که باید در رژیم نقرس محدود شود غذاهای حاوی فروکتوز است. فروکتوز عموما در نوشابه ها، دلستر، آبمیوه، شربت ذرت و سایر نوشیدنی های قند دار میتواند منجر به افزایش احتمال نقرس شود. در برخی شیرینی و کیک ها هم از شربت ذرت به عنوان شیرین کننده استفاده میشود که استفاده این مواد غذایی هم از جمله مواردی است که باید در رژیم غذایی محدود شود. 
فروکتوز در میوه ها هم وجود دارد، اما بخاطر وجود فیبر در میوه تازه میزان جذب و سرعت جذب آن کاهش پیدا میکند و استفاده از میوه ها به مقدار متعادل برای فرد مشکلی ایجاد نخواهد کرد. توجه کنید که مصرف زیاد میوه هم میتواند خطرساز باشد و نباید در مصرف آنها زیاده روی کنید.

شکر و قندهای ساده

قندهای ساده از جمله شکر، شکلات، کلوچه، آبنبات، نان سفید، بستنی، ژله، پاستیل، نان باگت و... باعث افزایش مقاومت بدن نسبت به انسولین میشوند. مقاومت به انسولین میتواند باعث ایجاد سندرم متابولیک و در ادامه افزایش خطر ابتلا به نقرس شود. پس در رژیم غذایی نقرس از مصرف این قبیل خوراکی ها باید خودداری کنید.
مصرف غذاهایی مثل برنج سفید یا نان بدون سبوس را هم محدود کرده و به مقدار زیاد از آنها در رژیم غذایی خود استفاده نکنید.

گوشت قرمز و غذاهای دریایی

گوشت قرمز یکی دیگر از مواد غذایی است که باید در رژیم غذایی بیماری نقرس محدود شود. مطالعات نشان میدهند که مصرف بیشتر گوشت قرمز با افزایش خطر نقرس همراه است. از این رو بیماران مبتلا به نقرس باید گوشت قرمز را در حداقل ترین میزان ممکن مصرف کنند. سایر اعما و احشا مثل جگر، قلوه، دل و... هم همانند گوشت قرمز باید محدود شوند و در صورت امکان مصرف نشوند.
غذاهای دریایی هم میتوانند باعث افزایش اسید اوریک خون و به دنبال آن نقرس شوند. گرچه غذاهای دریایی به اندازه گوشت قرمز مضر نیستند اما باز هم بهتر است در مصرف آنها زیاده روی نکنید و در حد متعادل از آنها استفاده کنید.
مصرف هر واحد اضافه گوشت قرمز در رژیم غذایی ۲۱% و غذاهای دریایی حدود ۷% احتمال بروز نقرس را بیشتر میکنند. در هفته حداکثر یکبار میتوانید از گوشت قرمز و ماهی در برنامه غذایی خود استفاده کنید.

غذاهای سرشار از پورین

همانطور که گفتیم غذاهایی که مقدار پورین زیادی دارند باید با احتیاط مصرف شوند. گرچه حذف این غذاها و محدودیت کامل آنها ضروری نیست اما تا حد امکان باید از آنها در رژیم غذایی نقرس استفاده نکنید. این غذاها شامل موارد زیر هستند:
• ماهی کیلکا
• مغز گوسفند
• آبگوشت
• مخمر آبجو
• ماهی ساردین
• عصاره گوشت
• غاز
• کبک
• خاویار
• دل و جگر
• کلیه
• گوشت چرخ کرده و ماهیچه

سایر قسمت های گوشت و گوشت سایر ماکیان یا آبزیان دارای پورین کمتری نسبت به موارد بالا هستند و از آنها میتوانید به صورت متعادل استفاده کنید.

برخی از مواد غذایی هم هستند که برای بیماران نقرس مفید بوده و میتوانند به بهبود بیماری کمک کنند. این غذاها از طریق مکانیسم های مختلف مثل تجزیه اسید اوریک یا افزایش خاصیت قلیایی بدن به کاهش نقرس کمک میکنند. در ادامه غذاهای مفید برای نقرس را مشاهده میکنید:

لبنیات کم چرب

لبنیات کم چرب مثل شیر، ماست، پنیر و... بخاطر خاصیت قلیایی که ایجاد میکنند از بدن شما در برابر نقرس محافظت میکنند. در رژیم نقرس توصیه میکنیم که روزانه ۲ واحد از انواع لبنیات کم چرب استفاده کنید تا علاوه بر فواید آن برای درمان نقرس، در پیشگیری از پوکی استخوان و تامین پروتئین مورد نیاز بدن هم شما را کمک کنند.

قهوه

قهوه یکی دیگر از ترکیباتی است که در بهبود نقرس میتواند کمک کننده باشد. قهوه هم به قلیایی کردن محیط بدن و کاهش سطح اسید اوریک در خون شما کمک کرده و از این طریق به محافظت از بدن در برابر نقرس میپردازد. اگر شما هم به نقرس مبتلا هستید توصیه میکنیم که روزانه حداقل یک فنجان قهوه مصرف کنید. البته مصرف بیش از ۶ فنجان قهوه در روز میتواند مشکلاتی مثل تپش قلب و... همراه داشته باشد و از این رو مصرف زیاد هم توصیه نمیگردد.
نکته دیگری که در مورد قهوه وجود دارد این است که در برخی بیماری ها و مشکلات مثل رفلاکس معده نباید از قهوه استفاده شود. پس اگر به بیماری دیگری غیر از نقرس مبتلا هستید قبل از مصرف قهوه با مشاور تغذیه صحبت کنید.

سبزیجات و پروتئین های گیاهی

سبزیجات و پروتئین های گیاهی مثل سویا از دیگر غذاهایی با خاصیت قلیایی هستند که بدن شما را به سمت قلیایی شدن پیش میبرند. بعلاوه اینکه سبزیجات دارای آنتی اکسیدان های مختلفی هستند که از بدن در برابر نقرس، رادیکال های آزاد موجود در داخل و خارج بدن محافظت میکنند. سعی کنید از سبزیجات متنوع مثل کاهو، کلم، تربچه، سبزی خوردن، خیار، گوجه، بادمجان، سالاد شیرازی، سالاد سبزیجات و... به همراه وعده های غذایی مختلف استفاده کنید.
پروتئین های گیاهی مثل سویا، لوبیا ها و حبوبات را هم جایگزین پروتئین های گوشت کنید و بیشتر پروتئین مورد نیاز بدن خود را سعی کنید از طریق مصرف این مواد غذایی تامین کنید. پروتیئن های گیاهی به کاهش سطح اسید اوریک خون هم کمک کرده و خاصیت دو چندانی در رژیم غذایی نقرس دارند.
نخودفرنگی، اسفناج، گل کلم و قارچ به طور ویژه از بدن در برابر ترشح زیاد اسید اوریک محافظت میکنند.

گیلاس و آلبالو

گیلاس و آلبالو از میوه های خوشمزه ای هستند که سرشار از آنتی اکسیدان، پتاسیم و منیزیوم هستند. در مطالعاتی که صورت گرفته شده، مشاهده شد که مصرف این میوه ها میتواند به کاهش سطح اسید اوریک و دردهای نقرسی کمک کنند. گرچه نیاز به مطالعات بیشتری در این زمینه است اما در همین مطالعاتی هم که صورت گرفته تاثیرات مثبت آلبالو و گیلاس در بهبود نقرس مشاهده شده است. توصیه میکنیم که قسمتی از میوه های روزانه خود را از طریق مصرف آلبالو و گیلاس تامین کنید.

تخم مرغ

تخم مرغ از منابع پروتئینی بسیار خوب در رژیم غذایی نقرس است که حاوی پورین بسیار پایینی بوده و همه نیاز بدن به اسید آمینه های ضروری را هم تامین میکند. تخم مرغ دارای خاکستر قلیایی است و از این رو میتواند به قلیایی شدن بدن و کاهش خطر نقرس هم کمک کند. توجه داشته باشید که در بیماران قلبی عروقی و دیابتی توصیه میشود در هفته حداکثر ۴ عدد تخم مرغ مصرف شود.

آب

آب یکی از مهمترین فاکتور ها در رژیم غذایی نقرس است. کم آبی بدن میتواند منجر به افزایش اسید اوریک خون، اشباع آن و در نتیجه رسوب بیشتر در مفاصل شود. در نتیجه شما همواره باید بدن خود را هیدراته نگهدارید. توصیه میکنیم که روزانه حداقل ۸ لیوان آب مصرف کنید. این میزان در هوای گرم، زمان ورزش، در مادران شیرده و سایر شرایط که نیاز به آب بیشتر میشود افزایش پیدا میکند. نوشیدن آب کافی به دفع اسید اوریک اضافه از بدن هم کمک کرده و مانع تجمع آن در بدن میگردد. در اینجا میتوانید دقیقا محاسبه کنید که بدن شما حداقل چقدر آب نیاز دارد.

مکمل ویتامین C

گرچه مکمل ویتامین C جزو غذاها محسوب نمیشود، اما از آنجایی که اثرات سودمند مصرف آن در بهبود نقرس تایید شده است آن را در اینجا آورده ایم. در صورتی که به بیماری خاصی به غیر از نقرس مبتلا نیستید میتوانید تا ۱۰۰۰ میلی گرم از مکمل ویتامین C در رژیم غذایی روزانه خود استفاده کنید. در استفاده های طولانی مدت یا در افرادی که بیماری های زمینه ای دیگری مثل سنگ کلیه دارند مصرف مکمل این ویتامین حتما باید با نظر مشاور تغذیه یا پزشک مصرف شود.

• افرادی که به اضافه وزن یا چاقی مبتلا هستند باید کاهش وزن تدریجی داشته باشند. کاهش وزن سریع در بیماران مبتلا به نقرس توصیه نمیشود و میتواند منجر به تشدید بیماری شود.
• از گرسنگی طولانی مدت پرهیز شود. سعی کنید هر ۳ تا ۴ ساعت یکبار یک میان وعده یا وعده غذایی مصرف کنید تا باعث افت سطح قند خون نشود. البته در مطالعه ای که در باره روزه داری رمضان صورت گرفت مشاهده شد که روزه داری یک ماهه رمضان باعث افزایش سطح اسید اوریک نمیشود.
• سطح چربی خون، فشار خون، قند خون و وضعیت کلیه را به طور مرتب پایش کنید و در صورت نیاز رژیم غذایی خود را به تناسب آنها تغییر دهید. این موارد در صورتی که به درستی کنترل نشوند میتوانند منجر به تشدید بیماری شوند.
• میوه های قرمز رنگ مثل انار، شاه توت، بلوبری، تمشک، توتفرنگی، گیلاس، آلبالو و... سرشار از آنتی اکسیدان هستند و توصیه به مصرف آنها در رژیم نقرس داریم.
• کرفس، نعنای قرمز و دمنوش گیاه پنجه شیطان میتوانند برای نقرس مفید باشند اما هنوز مطالعات موثقی در این زمینه صورت نگرفته و نمیتوان به صورت عملی آنها را تایید کرد.
• امگا ۳ یک ترکیب ضد التهاب قوی است که میتواند التهاب و دردهای ناشی از نقرس را کاهش دهد. حداقل ۴ بار در هفته از منابع امگا ۳ مثل گردو، بذر کتان، سالمون و... در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
• در صورتی که از داروهای مدر استفاده میکنید حتما مراقب دریافت کافی آب و مایعات باشید.

در مواردی که میزان اسید اوریک بسیار بالا باشد و نیاز به مصرف دارو برای کنترل بیماری نقرس وجود داشته باشد ممکن است پزشک داروهای مختلفی را برای شما تجویز کند که رایج ترین داروهای نقرس شامل موارد زیر میشود:
آلوپورینول که از تشکیل اسید اوریک در بدن جلوگیری میکند.
پروبینسید و سولیفن پیرازون که جذب کلیوی اورات را کاهش میدهد.
ریلوناسپت که در حملات حاد نقرس کاربرد دارد.
کلروکین و کورتیکواستروئید ها که در موارد شدید نقرس مورد استفاده قرار میگیرند.
هیدروکلروتیازید که ادرار آور بوده و منجر به دفع اوره میشود.
آسپرین، سیکلوسپورین و تاکرولیموس هم از داروهای دیگری هستند که در درمان نقرس ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.

برای تسکین دردهای ناشی از نقرس هم معمولا از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) ها مثل ژلوفن استفاده میگردد.