رژیم غذایی در بیماری ویلسون

محمدحسن میعادفر، متخصص تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۱۰ آبان ۱۴۰۳

بیماری ویلسون یک اختلال ژنتیکی مادرزاد است که باعث تجمع غیرطبیعی مس در بدن به‌ویژه در اندام هایی چون کبد و مغز می‌شود. به طور طبیعی، مس از طریق کبد متابولیزه و از بدن دفع می‌شود، اما در افراد مبتلا به بیماری ویلسون، کبد نمی‌تواند مس اضافی را به‌درستی دفع کند. این امر منجر به افزایش سطح مس در بافت‌های بدن و در نهایت آسیب به اندام‌ها می‌شود.

علائم بیماری ویلسون شامل:
علائم ویلسون میتوانند از سن ۵ سالگی تا ۴۰ سالگی خود را نشان دهند، اما اغلب در نوجوانی یا اوایل جوانی بروز می‌کنند و شامل موارد زیر می‌شوند:
علائم کبدی: زردی (یرقان)، خستگی، درد شکم، التهاب، آسیت و نارسایی کبد.
علائم عصبی و روانی: لرزش، عدم تعادل در حرکت، مشکلات گفتاری، تغییرات خلقی و مشکلات حافظه.
علائم چشمی: حلقه قهوه‌ای رنگی به نام "حلقه کایزر-فلایشر" دور عنبیه چشم که با معاینه قابل مشاهده است.

بیماری ویلسون اگر به موقع تشخیص و درمان آن آغاز شود قابل کنترل خواهد بود. در غیر اینصورت میتواند سبب سیروز یا از کار افتادگی کبد، آسیب به سیستم عصبی و مغز، آسیب به کلیه و یا آسیب به قرنیه شود. از این رو ضروری است که درمان ویلسون را جدی بگیرید.

رژیم غذایی در مدیریت بیماری ویلسون نقش مهمی دارد و می‌تواند به کاهش بار مس در بدن و جلوگیری از آسیب بیشتر به کبد و سایر اندام‌ها کمک کند. در رژیم غذایی ویلسون کاهش مصرف مس و حفظ سلامت عمومی بدن اهمیت بالایی دارد. در ادامه به‌‎طور کامل به اصول رژیم غذایی برای افراد مبتلا به ویلسون پرداخته‌ایم:

مس یکی از مهم‌ترین عناصر معدنی برای بدن است که عملکردهای متعددی را بر عهده دارد و کمبود آن می‌تواند منجر به مشکلاتی جدی در سلامت شود. این عنصر به عنوان کوفاکتور در آنزیم‌های مختلف بدن عمل می‌کند؛ به این معنی که بسیاری از آنزیم‌ها برای فعال شدن به مس نیاز دارند و در صورت نبود مس، فعالیت طبیعی این آنزیم‌ها مختل می‌شود. مس همچنین نقش اساسی در تولید گلبول‌های قرمز سالم دارد و از این طریق به اکسیژن‌رسانی کافی به اندام‌ها کمک می‌کند.

از دیگر نقش‌های مس می‌توان به نقش آنتی‌اکسیدانی آن اشاره کرد. این عنصر می‌تواند به خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد اکسیژن در بدن کمک کند و مانع از آسیب به DNA و دیگر مولکول‌های حیاتی در سلول‌ها شود. بنابراین، بدون حضور کافی مس، بدن دچار استرس اکسیداتیو و تخریب سلولی می‌شود که این وضعیت می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلف گردد.

محدودیت مس در رژیم غذایی بیماری ویلسون:
گرچه وجود مس در بدن ضروری و مهم است، اما برای افراد مبتلا به بیماری ویلسون، که با تجمع بیش از حد مس در بدن مواجه هستند، کاهش مس در رژیم غذایی بسیار مهم است؛ به ویژه در صورتی که داروهای دفع مس به تنهایی کافی نباشند و نتوانند مس اضافه را از بدن دفع کنند. در این شرایط، پرهیز از منابع غذایی غنی از مس ضروری است. برخی از منابع غذایی که باید از مصرف آن‌ها اجتناب کنید، شامل:
• اعما و احشا مانند دل، قلوه و جگر
• مغزها و دانه‌ها مانند بادام، گردو، فندق، تخمه آفتابگردان و بادام هندی
• میوه‌های خشک مثل خرما، انجیر و کشمش
• حبوبات از جمله لوبیا، سویا و نخود
• قارچ ها
• برخی انواع ماکیان مثل بوقلمون
• شکلات و کاکائو
• غلات کامل
مصرف بیش از حد این مواد غذایی می‌تواند میزان مس بدن را افزایش دهد و بیماری ویلسون را تشدید کند.

روش‌های غذایی موثر در دفع مس از بدن:
برای کاهش جذب مس، مصرف میوه‌ها و سبزیجات پرفیبر مفید است، زیرا فیبر و فیتات موجود در آن‌ها در دستگاه گوارش به مس متصل شده و به دفع آن از طریق مدفوع کمک می‌کنند. رژیم‌ غذایی لاکتو-اوو وجترین (گیاهخواری که شامل مصرف لبنیات و تخم‌مرغ است) به دلیل داشتن محتوای پایین‌تر مس و فیبر و فیتات بالا، انتخاب مناسبی برای افراد مبتلا به ویلسون محسوب می‌شود. بعلاوه اینکه فیبر بالا باعث عملکرد بهتر دستگاه گوارشی شده و از بروز یبوست که در بیماران مبتلا به ویلسون شایع است جلوگیری میکند.

بیماران مبتلا به ویلسون باید از مصرف مکمل‌های حاوی مس خودداری کنند. در هنگام خرید مولتی‌ ویتامین‌-مینرال ها بررسی کنید که این مکمل‌ها فاقد مس باشند، چرا که بسیاری از مولتی‌ویتامین‌-مینرال ها به طور پیش‌فرض حاوی مس هستند و می‌توانند علائم بیماری را تشدید کنند.

زینک (روی) به عنوان یک عنصر معدنی ضروری، نقشی کلیدی در رژیم غذایی بیماری ویلسون دارد. به طوری که داروی زینک استات به عنوان یک داروی کم عارضه جهت درمان بیماری ویلسون تجویز میشود. در زیر به برخی از مهم‌ترین نقش‌های زینک در بیماری ویلسون اشاره می‌کنیم:

۱. کاهش جذب مس
زینک به عنوان یک عنصر معدنی می‌تواند به کاهش جذب مس در روده کمک کند. این خاصیت به ویژه برای بیماران ویلسون اهمیت زیادی دارد زیرا با افزایش سطح زینک در بدن، قابلیت جذب مس کاهش یافته و در نتیجه، خطر تجمع مس در بدن کمتر میشود. علاوه بر این به فرآیند دفع مس از بدن هم کمک می‌کند. با افزایش مصرف زینک، ممکن است بدن به طور مؤثرتری مس اضافی را از طریق مدفوع دفع کند.

۳. کمک به سیستم ایمنی
بیماری ویلسون می‌تواند بر سیستم ایمنی تأثیر بگذارد. زینک به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرده و از بروز عفونت‌ها جلوگیری می‌کند. این امر برای بیماران ویلسون که ممکن است به دلیل اختلال کبدی آسیب‌پذیرتر باشند بسیار حائز اهمیت است.

۴. حفظ سلامت پوست و مو
یکی از مشکلاتی که بیماران مبتلا به ویلسون ممکن است به آن دچار شوند مشکلات پوستی و ریزش مو است. زینک به حفظ سلامت پوست و مو کمک کرده و می‌تواند به بهبود شرایط این عزیزان کمک کند.

منابع زینک مناسب در بیماری ویلسون:
گرچه زینک در مواد غذایی مختلفی مثل گوشت قرمز، اعما و احشا، مغزیجات، حبوبات، دانه ها و... یافت میشود، اما همه آنها برای استفاده در رژیم غذایی ویلسون مناسب نیستند. سعی کنید زینک مورد نیاز بدن را از طریق مصرف مواد غذایی زیر تامین کنید:
• تخم مرغ
• گوشت قرمز
• گوشت مرغ
• ماهی
• شیر

همواره به این نکته توجه کنید که این مواد غذایی هم حاوی مقداری مس هستند و نباید در مصرف آنها زیاده روی کنید. همچنین بیمارانی که به بیماری ویلسون مبتلا هستند، باید از مصرف هرگونه مکمل زینک بدون مشورت پزشک یا متخصص تغذیه خودداری کنند، زیرا دوزهای بالای زینک هم می‌تواند عوارض جانبی به همراه داشته باشد.

بیماری ویلسون، که به تجمع مس در بدن منجر می‌شود، می‌تواند عوارض مختلفی را به همراه داشته باشد. یکی از عوارض شایع بیماری ویلسون شامل پوکی استخوان و دندان است. اگر شما به رژیم غذایی خود توجه کافی نداشته باشید باعث میشود که بسیار زودتر از چیزی که انتظار دارید به پوکی استخوان مبتلا شوید. در ادامه به راهکارهای پیشگیری و مدیریت این عوارض می‌پردازیم.

دریافت کلسیم و ویتامین D:
منابع خوب کلسیم برای استفاده در رژیم غذایی ویلسون شامل لبنیات کم چرب (ماست، شیر، دوغ و پنیر)، سبزیجات برگ سبز تیره، کلم بروکلی و ماهی های کوچک با استخوان های نرم هستند. ویتامین D هم از طریق تابش نور مستقیم خورشید به پوست در بدن تولید میشود، اما اگر به اندازه کافی در معرض نور آفتاب قرار نمیگیرید باید از ماهی‌های چرب مثل سالمون یا غذاهای غنی شده با ویتامین D استفاده کنید. تخم مرغ هم حاوی مقدار کمی ویتامین D است.

مصرف کافی ویتامین K:
ویتامین K یکی دیگر از ویتامین هایی است که در حفظ سلامت استخوان و دندان اهمیت بالایی دارد اما کمتر به آن پرداخته شده است. در رژیم غذایی ویلسون باید به مقدار کافی از منابع غذایی ویتامین K از جمله کلم کیل، اسفناج پخته شده، برگ چفندر، خردل، کاهو، بامیه، خیار، مارچوبه، کرفس، کیوی، بروکلی و... استفاده کنید.

فعالیت بدنی منظم:
فعالیت بدنی منظم مثل پیاده روی، وزنه زدن، شنا و سایر ورزش ها به افزایش توده عضلانی و تراکم استخوان کمک میکند. سعی کنید فعالیت بدنی منظم را به عنوان بخشی از رژیم ویلسون در نظر بگیرید تا از بروز پوکی استخوان جلوگیری کنید.

یکی دیگر از مواردی که باید در رژیم غذایی ویلسون رعایت کنید نوشیدن آب کافی است. نوشیدن آب کافی می‌تواند به کاهش عوارض ناشی از بیماری ویلسون، از جمله مشکلات گوارشی بخصوص یبوست کمک کند. همچنین دریافت کافی آب و مایعات می‌تواند به بهبود وضعیت عمومی بدن و افزایش سطح انرژی هم کمک کند. از طرف دیگر آب در تنظیم دمای بدن و فرآیندهای متابولیکی هم نقش حیاتی نقش دارد. از این رو نوشیدن آب کافی برای بیماران مبتلا به ویلسون که در معرض استرس‌های متابولیک هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. اما مهمترین نقش نوشیدن آب کافی در رژیم غذایی ویلسون شامل دو مورد زیر میشود:

۱. کمک به دفع مس: نوشیدن آب به میزان کافی می‌تواند به دفع مس اضافی از بدن کمک کند. آب کافی به عملکرد صحیح کلیه‌ها و بهبود سیستم ادراری کمک می‌کند، که در نهایت منجر به خروج مؤثرتر مس از بدن می‌شود. هنگامی که آب کافی در بدن وجود دارد، کلیه‌ها می‌توانند به طور مؤثرتر مس اضافی را از طریق ادرار دفع کنند.

۲. حفظ عملکرد کلیه: آب کافی به کلیه‌ها اجازه می‌دهد تا به طور مؤثرتر عمل کنند و سموم و مواد زائد از جمله مس اضافی را دفع کنند. هیدراسیون مناسب به حفظ جریان خون به کلیه‌ها و کاهش خطر آسیب به بافت کلیه کمک می‌کند. بعلاوه اینکه نوشیدن آب به کاهش خطر عفونت‌های ادراری که ممکن است در بیماران ویلسون رخ دهد، کمک می‌کند. عفونت‌های ادراری می‌توانند منجر به عوارض بیشتر و آسیب به کلیه‌ها شوند. تحقیقات نشان می‌دهند که عدم نوشیدن آب کافی می‌تواند به بروز مشکلات کلیوی و عوارض اضافی در بیماران مبتلا به بیماری ویلسون منجر شود.

در نهایت، اگر بیماری ویلسون منجر به آسیب به سایر اندام‌های بدن مانند کبد یا کلیه‌ها شده باشد، ضروری است که برای تنظیم رژیم غذایی خود با متخصص تغذیه مشورت کنید. این کار می‌تواند به شما کمک کند تا از بروز عوارض بیشتر جلوگیری کرده و مانع از گسترش آسیب‌ها شوید.

اهمیت مشاوره با متخصص تغذیه:
برنامه‌ریزی مناسب غذایی: یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما کمک کند تا یک برنامه غذایی مناسب و متعادل تهیه کنید که شامل مواد مغذی مورد نیاز برای حفظ سلامت عمومی بدن باشد.
کاهش مس اضافی: رژیم غذایی مناسب می‌تواند به کاهش تجمع مس در بدن کمک کند و در نتیجه فشار کمتری به اندام‌های آسیب‌دیده وارد آورد.
پیشگیری از عوارض بیماری: با توجه به شرایط خاص شما، متخصص تغذیه می‌تواند توصیه‌هایی را ارائه دهد که به پیشگیری از عوارض ناشی از بیماری ویلسون کمک کند.

بیماری ویلسون یک وضعیت پیچیده است که نیاز به توجه و مراقبت ویژه دارد. از این رو، همکاری با یک متخصص تغذیه می‌تواند نقش حیاتی در مدیریت این بیماری و حفظ سلامت کلی بدن شما داشته باشد. به یاد داشته باشید که اقدامات پیشگیرانه و مراقبتی می‌توانند به شما در کنترل بیماری و بهبود کیفیت زندگی‌تان کمک کنند.