رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به آسم

محمدحسن میعادفر، کارشناس تغذیه و رژیم درمانی | به روز رسانی: ۳۰ آبان ۱۴۰۲

آسم یک بیماری تنفسی است که به دلیل اسپاسم برونش های ریه یا تورم بافت مخاطی آنها ایجاد میشود. آسم تنفسی با تنگی نفس ناگهانی یا حمله تنفسی همراه است و با آسم قلبی که ناشی از تجمع مایعات در ریه است متفاوت است. خس خس سینه یکی دیگر از علائم آسم تنفسی است که معمولا در این افراد دیده میشود.
علت های بروز آسم متفاوت است و میتواند ناشی از ابتلا به راینوویروس، قرار گرفتن در معرض دود سیگار، حساسیت، ابتلا به عفونت های تنفسی، اختلال در سیستم ایمنی و... باشد.
علائم اولیه آسم شامل رنگ پریدگی، تورم صورت، کبودی لب ها، سیاهی دور چشم، سختی در صحبت، تنگی نفس، ضربان قلب تند، احساس اضطراب و خستگی، تعریق زیاد و... باشد که نشانه هایی از کمبود اکسیژن در قسمت های مختلف بدن هستند.
رژیم غذایی آسم با تاثیر بر سیستم ایمنی، فعالیت آنتی اکسیدانی و التهاب راه های هوایی به طور مستقیم با سلامت بیمار مبتلا به آسم در ارتباط است و لزوم داشتن رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به آسم در اینجا مشخص میشود.

اولین و مهمترین نکته ای که باید در رژیم غذایی آسم رعایت شود دریافت کافی آنتی اکسیدان ها از طرق مصرف منابع ویتامین E، ویتامین C، کاروتنوئید ها یا ویتامین A، ویتامین D، سلنیوم، پلی‌فنول ها، منیزیوم و اسید های چرب غیر اشباع بخصوص امگا ۳ از طریق رژیم غذایی است. مطالعات نشان میدهند که دریافت مواد مغذای گفته شده باید از طریق رژیم غذایی باشد و مصرف آنها به صورت مکمل چندان مفید واقع نخواهد شد.
یک رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی گفته شده باعث کاهش استرس اکسیداتیو و التهاب در برونش های ریه شده و به کاهش حملات آسم و بهبود علائم آن کمک میکند. مطالعات مختلف نشان میدهند که مصرف کافی پروتئین و روی هم میتواند به بهبود علائم آسم کمک کند.
در این بین ویتامین D از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در بیماران مبتلا به آسم که سطح ویتامین دی خون آنها پایین است حتما باید از مکمل این ویتامین استفاده شود تا میزان آن در خون به حد قابل قبولی برسد.

در ادامه نقش ویتامین ها و مواد مغذی مختلف در بهبود بیماری آسم را مشاهده میکنید:
• کاروتنوئید ها، ویتامین C و ویتامین E نقش آنتی اکسیدانی دارند و سلول های ریه را در برابر رادیکال های آزاد و عوامل مخرب داخلی و خارجی محافظت میکنند.
• ویتامین C در محدود کردن پروستاگلاندین ها هم نقش دارد و باعث کاهش التهاب برونش های ریه میگردد.
• ویتامین D پاسخ سلول های ایمنی را بهبود میبخشد و از این طریق نقش خود را در بهبود آسم ایفا میکند.
• ویتامین E غشای سلول های ریه را پایدار میکند و ترشح ایمنوگلوبولین های نوع E را مهار میکند و حملات آسمی را کاهش میدهد.
• منیزیوم باعث ریلکس شدن ماهیچه ها در قسمت تنفسی شده و فشار روی اندام های تنفسی را کاهش میدهد. از طرفی سطح سلول هایی ایمنی که در آلرژی ها ترشح میشوند را هم پایدار میکند.
• سلنیوم هم یک آنتی اکسیدان قوی دیگری است که سلول های ریه را در برابر آسیب های اکسیداتیو محافظت میکند.
• روی و مس هم آنتی اکسیدان های دیگری هستند که در بهبود آسم نقش دارند. از طرفی زینک باعث بهبود پاسخ سلول های ایمنی نوع T میشود که در بیماران آسم کمک کننده است.
• اسیدهای چرب امگا ۳ در کاهش التهاب راه های تنفسی نقش بسیار مهمی دارند، علاوه بر این در پاسخ ایمنی سلول های نوع T هم نقش دارند.

وزن بالا بخصوص در کودکان احتمال ابتلا به آسم را افزایش میدهد. اضافه وزن و چاقی در بزرگسالان نیز میتواند بر روی روند آسم تاثیر گذار بوده و آن را مختل کند. بنابر این اگر به اضافه وزن یا چاقی مبتلا هستید حتما به فکر کاهش وزن باشید.
در بیماران مبتلا به آسم که وزن طبیعی دارند هم باید مراقب وزن خود باشند که به مرور دچار اضافه وزن نشوند. از آنجا که ورزش کردن و داشتن فعالیت بدنی با وجود مشکل آسم کمی مشکل باشد، باید تمرکز خود را بر روی رژیم غذایی بگذارید و از مصرف کالری اضافه یا غذاهای پرکالری به مقدار زیاد اجتناب کنید.

یکی از راه های ساده محاسبه کالری مورد نیاز روزانه استفاده از فرمول زیر است:
آقایان: ۱۰W + ۶.۲۵H - ۵A + ۵
بانوان: ۱۰W + ۶.۲۵H - ۵A - ۱۶۱
که در فرمول بالا W وزن فعلی به کیلوگرم، H قد بر حسب سانتی متر و A سن بر اساس سال است. به عدد به دست آمده ۳۰% برای انجام فعالیت بدنی روزانه اضافه میکنیم.

توجه داشته باشید که عدد به دست آمده برای حفظ وزن در محدوده فعلی است و اگر به دنبال کاهش وزن هستید باید حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کالری از این عدد کسر کنید تا منجر به لاغری شما گردد.

میوه ها و سبزیجات منبع غنی از آنتی اکسیدان ها و پلی‌فنول های مختلف هستند و همانطور که پیشتر گفتیم مصرف این مواد مغذی در رژیم غذایی آسم اهمیت بسیار زیادی دارد و باید از آنها به صورت روزانه استفاده کنید.
سعی کنید در مصرف میوه ها و سبزیجات تنوع را رعایت کنید تا انوع مختلف مواد مغذی را دریافت کنید. در بین سبزیجات هم انواع آنها که نفاخ هستند مثل خانواده کلم ها یا ترب را به صورت پخته مصرف کنید سبب نفخ و فشار روی ریه نشوند. در ادامه لیستی از میوه ها و سبزیجات که در رژیم غذایی آسم مفید تر هستند را برای شما آورده ایم:

گواوا، فلفل شیرین، مرکبات، کیوی، توتفرنگی، بروکلی پخته شده، گوجه فرنگی و آب طالبی سرشار از ویتامین C هستند. هویج، سیب زمینی شیرین، کدو حلوایی، اسفناج پخته، زردآلو، انبه، کلیم کیل و کلم سبز، برگ شلغم و برگ لبوی پخته شده هم از منابع بسیار خوب ویتامین A هستند. از طرفی سایر میوه ها و سبزیجات غنی از انواع پلی فنول های مختلف هستند که مصرف آنها را در رژیم غذایی آسم ضروری میکند.
سیب، گلابی، پیاز، پرتقال و توت های رنگی حاوی ماده ای به نام کوئرستین هستند که برای بیماران مبتلا به آسم مفید اند. سعی کنید در هفته حداقل ۵ بار از میوه ها و سبزیجات گفته شده استفاده کنید.

مغزیجات و دانه های روغنی سرشار از اسیدهای چرب غیر اشباع (PUFAs) بوده و از طرفی منبع بسیار خوبی از سلنیوم، منیزیوم، ویتامین E و روی هستند. به طور کلی توصیه میشود که روزانه ۳۰ گرم از انواع مغزیجات و دانه های روغنی در رژیم غذایی آسم استفاده شود. اما اگر امکان مصرف این میزان برای شما مهیا نیست حداقل یک روز در میان از آنها در برنامه غذایی خود استفاده کنید. توجه داشته باشید که این خوراکی های خوشمزه بخاطر محتوای چربی زیادی که دارند در صورتی که زیاد استفاده شوند میتوانند منجر به افزایش وزن و چاقی شما گردند. پس از مصرف بیش از اندازه آنها باید خودداری کنید.

مغز تخمه آفتابگردان، پودر جوانه گندم، بادام درختی، بذر کتان، فندق، بادام زمینی و بادام برزیلی از منابع بسیار خوب ویتامین  E هستند. از طرفی بادام برزیلی، مغز تخمه آفتابگردان و بذر کتان حاوی سلنیوم زیادی هستند که خاصیت آنتی اکسیدانی آنها را دوچندان میکند. علاوه بر این مغز تخمه کدو، بادام برزیلی، بادام درختی، بادام هندی، لوبیای سویا، بادام زمینی و فندق سرشار از منیزیوم هم هستند و همانطور که میبنید مخلوطی از این مغزیجات و دانه ها میتواند نیاز بدن شما را به این آنتی اکسیدان ها تامین کند.
تنوع را در مصرف مغزیجات رعایت کنید و سعی کنید از انواع مختلف آنها استفاده کنید که هم هزینه سنگینی برای شما ایجاد نکند و هم به افزایش سلامت شما کمک کند.

مصرف پروتئین کافی قسمت دیگری از رژیم غذایی آسم است که باید از منابع آن در برنامه غذایی روزانه استفاده کنید. بهترین نوع پروتئین که میتوانید استفاده کنید ماهی بخصوص ماهی سالمون، ماهی خال خالی یا ماکرل و شاه ماهی است. این ماهی ها علاوه بر اینکه مقدار زیادی پروتئین دارند منبع بسیار خوبی هم برای امگا ۳ هستند و باعث کاهش التهاب در دستگاه تنفس شما میشوند.
بعد از ماهی ها بهترین منبع پروتئین گوشت مرغ، بوقلمون و تخم مرغ است که به تامین پروتئین مورد نیاز بدن شما کمک میکنند. توجه داشته باشید که هنگام مصرف گوشت پرندگان حتما چربی های آن را بگیرید و مصرف نکنید. گوشت سینه مرغ نسبت به ران چربی کمتری دارد و برای افراد مبتلا به آسم مناسب تر است.
و نهایتا گوشت قرمز که در انتهای لیست قرار میگیرد. بهتر است در هفته بیش از ۲ بار از گوشت قرمز استفاده نکنید. گوشت قرمز بخاطر محتوای اسید های چرب اشباع زیادی که دارد برای بیماران مبتلا به آسم مناسب نیست و هرچه کمتر مصرف شود بهتر است.
لبنیات و حبوبات هم از دیگر منابع خوب پروتئینی در رژیم غذایی هستند که میتوانید از آنها استفاده کنید. اما توجه داشته باشید که اگر به لاکتوز یا به طور کلی نسبت به لبنیات حساسیت دارید نباید از آنها در رژیم غذایی آسم استفاده کنید. در غیر اینصورت مصرف آنها هیچ مشکلی برای شما ایجاد نخواهد کرد. در مورد حبوبات هم حتما ۲۴ ساعت قبل از مصرف در آب خیسانده شوند و چندین بار آب آنها تعویض گردد تا ترکیبات نفاخ آن جدا شوند. سپس به طور کامل پخته و مصرف شوند.

نمک و چربی های امگا ۶ دو ترکیبی هستند که در رژیم غذایی آسم نباید مورد استفاده قرار گیرند. نمک بخاطر خاصیت منقبض کنندگی که دارد میتواند ماهیچه های صاف برونش های ریه را منقبض کرده و در نتیجه راه های هوایی باریک تر شوند. در نتیجه تنفس سخت تر خواهد شد و حملات آسمی را میتواند به همراه داشته باشد. سعی کنید تا حد امکان از نمک در غذاهای خود استفاده نکنید و از گذاشتن نمکدان در سر سفره خودداری کنید. برای طعم دار کردن غذا از آب مرکبات یا سبزیجات معطر میتوانید استفاده کنید.
چربی های امگا ۶ هم از جمله مواد ممنوعه در رژیم آسم هستند. اسید های چرب امگا ۶ با افزایش التهاب در بدن باعث و به دنبال آن التهاب در دستگاه تنفسی باعث سخت تر شدن تبال اکسیژن در ریه شده و موجب بدتر شدن وضعیت آسم میشوند. در نتیجه باید از مصرف آنها در رژیم غذایی آسم خودداری کنید.
چربی های امگا ۶ به مقدار زیاد در روغن های جامد، روغن ذرت، روغن آفتابگردان، روغن کنجد، روغن سویا و... وجود دارد و شما باید مصرف آنها را محدود کنید. بهترین انتخاب برای شما روغن زیتون و روغن کلزا است. این دو روغن نسبت امگا ۳ به امگا ۶ مناسب تری دارند و برای استفاده بیماران مبتلا به آسم مناسب هستند.
به این نکته توجه داشته باشید که این دو روغن نقطه دود پایینی دارند و در صورت حرارت دیدن در دمای بالا ساختار آنها آسیب میبیند. اگر میخواهید برای سرخ کردن یا استفاده در دمای بالا از آنها استفاده کنید حتما از انواعی که مناسب سرخ کردن هستند تهیه کنید.

• از مصرف وعده های غذایی پر حجم خودداری کنید و غذاها را در حجم کمتر و دفعات بیشتر میل کنید.
• در صورتی که به رفلاکس معده مبتلا هستید نکاتی که در رژیم رفلاکس باید رعایت کنید را در نظر داشته باشید.
• مراقب عفونت های تنفسی بخصوص در فصل سرما باشید.
• از موادی که نسبت به آن حساسیت دارید دوری کنید و تا حد امکان در معرض آنها قرار نگیرید.
• به اندازه کافی آب بنوشید. مقدار مایعات مورد نیاز بدن در اینجا گفته شده است.
• تا حد امکان سعی کنید به صورت روزانه فعالیت بدنی داشته باشید.
• کافئین میتواند عضلات را ریلکس کند. ۲ تا ۳ فنجان قهوه در روز میتواند برای شما مفید باشد.
• در افرادی که سابقه خانوادگی آسم دارند، برای پیشگیری از ابتلای فرزندان باید در دوران شیرخواری از شیر مادر استفاده شود. تغذیه دوران بارداری مادران هم در بروز یا عدم بروز آسم نقش دارد.
• از حیوانات خانگی در منزل نگهداری نکنید.
• از قرار گرفتن در معرض دود سیگار خودداری کنید.
• در هوای آلوده تا حد امکان از منزل خارج نشوید.
• از نوشیدنی های گازدار استفاده نکنید.
• مراقب کمبود ویتامین D باشید و در صورت کمبود از مکمل آن استفاده کنید.
• میوه ها و سبزیجات بخصوص مواردی که در بالاتر گفته شد فراموش نشود.
• در صورتی که با مصرف یک ماده ای غذایی وضعیت آسم بدتر میشود، ممکن است به آن حساسیت داشته باشید و مصرف آن را در رژیم غذایی آسم محدود کنید.